Page 24 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñB: ¡≈«Ê’ «ÚÚ√Ê≈

Á∂ √øÍ’ ’≈‰ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ¡È∂’ª Í«ÚÂÈ ¡≈ ‘∂ ‘ÈÕ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ Ú∆ ÓπÁ≈, ÏÀ∫’, √≈÷, Ï≈˜≈, È؇
ÁÒ≈Ò ¡≈«Á Á≈ ’øÓ ‘Ø «‘≈ ˛Õ

2.2 ¡Ω÷∂ √Ó≈‹ª Á∆ ¡Ê «ÚÚ√Â≈ (Economy of Complex Societies)

¡Ω÷∂ (¡≈Ëπ«È’) √Ó≈‹ª Á∆ ¡Ê «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ √≈˘ ‘∂· «Ò÷∆¡ª ¡≈«Ê’ √ø√Ê≈Úª Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ∆¡ª ‘È :
A. √øÍÂ∆ (Property)- √øÍÂ∆ ÍÃ≈⁄∆È ¡Â∂ ¡≈Ëπ«È’ √≈∂ Ôπæ◊ª «Úæ⁄ «¬’ ÍÃÓπæ÷ √ø√Ê≈ ‘∆ ˛Õ √≈ÓøÂÚ≈Á∆
«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ˜Ó∆È-√øÍÂ∆ Á≈ ÍÃÓπæ÷ »Í √∆Õ ØÓ «Úæ⁄ √øÍÂ∆ «¬’ ‹≈«¬˜ √ø√Ê≈ √∆Õ √øÍÂ∆ Á∂ Ó≈Ò’ Á∂
√ÏøË «Úæ⁄ √≈∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ÍÃÊ≈Úª ¡Â∂ ’≈˘È Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √øÍÂ∆ «Ú¡’Â∆◊ ¡Â∂ ¡«Ú¡’Â∆◊Â,
ÌΩ«Â’ ¡Â∂ ¡ÌΩ«Â’, ⁄æÒ ¡Â∂ ¡⁄æÒ ‘Ø √’Á∆ ˛Õ Í»ø‹∆Ú≈Á∆ ¡Ê «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ √øÍÂ∆ Á∂ «Ú¡’Â∆◊Â
¡«Ë’≈ª ”Â∂ ª √Ó≈‹Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ √øÍÂ∆ Á∂ √Ó»«‘’ Ó≈Ò’≈È∂ Á∂ ¡«Ë’≈ª ”Â∂ ˜Ø «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈
˛Õ
B. ÁzÚ ¡Â∂ √≈÷ (Money and Credit)- ÁzÚ ¡Â∂ √≈÷ Á≈ ÍÃ⁄ÒÈ ØÓÈ ’≈Ò ÂØ∫ ‘∆ «‘≈ ˛Õ ÓæË Ôπæ◊ Á∂
¡ø Âæ’ ÓπÁ≈ Á≈ ÍÃ⁄ÒÈ ÏÛ≈ √∆«Ó √∆ ¡Â∂ «Ú¡≈˜ ÒÀ‰ Á∆ ÓÈ≈‘∆ √∆Õ √≈÷ Á≈ ÍÃ⁄ÒÈ ¡≈Ëπ«È’
Ôπæ◊ Á∆ ‘∆ Á∂‰ ˛Õ Ùπ» «Úæ⁄ Ú√» Ú∆«ÈÔÓ ‘∆ ÍÃ⁄æ«Ò √∆ Í ¡æ‹ ª ‘∂’ Ú√» Á≈ ÒÀ‰-Á∂‰
ÓπÁ≈ «Úæ⁄ ‘؉ Òæ◊≈ ˛Õ Òæ◊Ì◊ √≈∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ Ë≈» ¡Â∂ ’≈◊˜ Á∆ ÓπÁ≈ Á≈ ÍÃ⁄ÒÈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
˛Õ ÚÍ≈ Á≈ «˜¡≈Á≈Â ’øÓ ¡æ‹ √≈÷ È≈Ò ‘∆ ’∆Â≈ ‹≈‰ Òæ◊≈ ˛Õ ¡◊ √≈≈ ÚÍ≈ Ë≈» Á∆ ÓπÁ≈
«Úæ⁄ ‘∆ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ ª «¬’ √Óæ«√¡≈ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ √≈÷ ’≈È ‘∆ «ÚÙ≈Ò ¡Â∂ «Ú√«Âz Ó≈Â≈
«Úæ⁄ «ÚÙÚ ÚÍ≈ √øÌÚ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ÏÀ∫’ ÁzÚ ¡Â∂ √≈÷ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’È Ú≈Ò∆ ÍÃÓπæ÷ √ø√Ê≈ ˛Õ
C. ÎÀ’‡∆ ÍÉ≈Ò∆ (Factory System)-¿πÁÔØ«◊’ ¥ªÂ∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿πÂÍ≈ÁÈ ¤Ø‡∂ ÍÀÓ≈È∂ ”Â∂ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¿πÁÔØ◊ª «Úæ⁄ ‹Û∑ Ù’Â∆ (ÍÀ‡ØÒ, ’ØÒ≈, «Ï‹Ò∆, ¡ÈπÙ’Â∆) ¡Â∂ ÓÙ∆Ȫ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò È∂ Ì∆Ó’≈¬∂
’≈÷≈«È¡ª ˘ ‹ÈÓ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ «ÚÙ≈Ò ÍÀÓ≈È∂ ”Â∂ ‘؉ Òæ◊≈Õ ¡æ‹ ÓÈπæ÷ Á≈ √Ê≈È ÓÙ∆È È∂
ÒÀ «Ò¡≈ ˛Õ ¿πÂÍ≈ÁÈ ÿæ‡ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ÚË∂∂ Ó≈Â≈ ”⁄ ‘؉ Òæ◊≈ ˛Õ ¡æ‹ √≈‚∂ ¿πÁÔØ◊ «ÚÙ≈Ò ¿πÂÍ≈ÁÈ
Á∂ »Í «Úæ⁄ ‹≈‰∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ «¬‘ ÍÃÓπæ÷ ¡≈«Ê’ √ø√Ê≈ ω ◊¬∂ ‘ÈÕ
D. «È◊Ó (Corporation)-Úæ‚∆ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ ¿πÂÍ≈ÁÈ Ò¬∆ ÚË∂∂ ÍÀ√∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È, «‹√ ˘ «¬’ «¬’æÒ≈
«Ú¡’Â∆ «¬’æ·≈ ’È «Úæ⁄ ¡√ÓæÊ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ Úæ‚∆ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ Í»ø‹∆ «¬’æ·∆ ’È Ò¬∆ Úæ÷-Úæ÷
Â∑ª Á∂ «È◊Óª, ’øÍÈ∆¡ª ¡Â∂ √ø◊·Èª Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬’ ’øÍÈ∆ ¡≈͉∂ ¡Ë∆È ’¬∆
’øÍÈ∆¡ª Á∆ Á∂÷-∂÷ ¡Â∂ ’ø‡ØÒ ’Á∆ ˛Õ ¿π‘∆ «Ó‘È Á∆ È∆Â∆, ¡≈ÓÁÈ Á∆ Úø‚, Ú√» Á∆ ’∆ÓÂ
¡≈«Á ÂÀ¡ ’Á∆ ˛Õ ¡≈͉∂ ¡Ë∆È ’øÓ ’È Ú≈Ò∆¡ª ’øÍÈ∆¡ª Ò¬∆ Úæ‚∆ ’øÍÈ∆ «¬ø‹∆È∆¡ ¡≈«Á
Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ Ú√» Á∂ √√Â∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ «Úæ⁄ √«‘ÔØ◊ «ÁøÁ∆ ˛Õ
E. Ó˜Á»∆ ÍÉ≈Ò∆ (Wage System)-¿πÁÔØ«◊’ ¥ªÂ∆ Á∂ Ï≈¡Á Ó˜Á»∆ ÍÉ≈Ò∆ «¬’ «ÁzÛ «ÚÚ√Ê≈ ω
◊¬∆ ˛, «¬√ È∂ Ó˜Á» ¡Â∂ Ó≈«Ò’ Á«Ó¡≈È «¬’ ÷≈¬∆ Ú∆ ÍÀÁ≈ ’ «ÁæÂ∆ ˛ ¡Â∂ «Ó‘È ¡Â∂ Í»ø‹∆
«Úæ⁄ √øÿÙ ÍÀÁ≈ ‘Ø «◊¡≈ ˛Õ Ó˜Á»∆ ÍÉ≈Ò∆ ÁØ Â∑ª Á∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛- (i) “«‹øÈ≈ ’øÓ ™È≈ ÓπæÒ”
«√˪ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‹ª (ii) √Ó∂∫ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ (Time Wages)Õ ‘∂’ ’≈÷≈È∂ «Úæ⁄ √π«ÚË≈ ¡Èπ√≈
«¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ’ج∆ Ú∆ «¬’ ÍÉ≈Ò∆ ¡Í‰≈ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
F. Ó˜Á» √øÿ ¡Â∂ Ó≈«Ò’ √øÿ (Labour Unions and Associations of Employers)-¡≈Ëπ«È’ Ó˜Á»∆
ÍÉ≈Ò∆ «Úæ⁄ ‹Á Ó≈«Ò’ ¡Â∂ Ó˜Á»∆ Á∂ «‘æ ‡’≈¿π‰ Òæ◊‰ ª ÁØÚª È∂ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «‘æ Á∆
æ«÷¡≈ Ò¬∆ √ø◊·È ω≈¬∂Õ Ó˜Á» ¡≈͉∆ «Ó‘È Á≈ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó˜Á»∆ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛Õ ’øÓ
Á∂ ÿø‡∂ ÂÀ¡ ’Ú≈¿π‰ ¡Â∂ ÏØÈ√, ÌæÂ≈, «‘‰-√«‘‰, ÈÒ’≈, «Ï‹Ò∆ ¡Â∂ ¤πæ‡∆¡ª Á∆ √π«ÚË≈ Í≈¿π‰
Ò¬∆ ¿π‘ ¡≈͉∂ «Ó‘ÈÂ∆ √øÿª Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò Ó≈«Ò’ª È≈Ò √øÿÙ ’Á∂ ‘ÈÕ Ó≈«Ò’ ÿæ‡ Ó˜Á»∆
Á∂ ’∂ ÚË∂∂ Ò≈Ì ’Ó≈¿π‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¿π‘ Ú∆ ¡≈͉≈ √ø◊·È ω≈™Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Ó˜Á» √øÿ
¡æ‹ Á∆¡ª ÍÃÓπæ÷ ¡≈«Ê’ √ø√Ê≈Úª ω ◊¬∂ ‘ÈÕ
æ
∂
ø
π
æ
π
∂
æ
∂
G. ·’≈ (Contract)-¡≈Ë«È’ Ô◊ «Ú⁄ ’¬∆ ’Ó «‹Ú∫ √Û’ «ÈÓ≈‰, ÍÒ «ÈÓ≈‰, ÌÚÈ «ÈÓ≈‰ ·’ ”Â∂
π
∂
∂
ø
Ã
∂
Ø
∂
∂
æ
‘‰ Ò◊ ‘ÈÕ ·’ È≈Ò √Ï«Ë Ú∆ ’¬∆ ÍÊ≈Úª ¡Â ’≈˘È ω ‘¬ ‘ÈÕ ’≈˘Èª Á≈ ¿Òÿ‰ ’È ”Â∂
Ø
∂
∂
π
ø
ø
ø
À
∂
æ
¡Á≈Òª Á∆ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ ·’ Á ’Óª Ò¬∆ ‡∫‚ Ó◊ ‹ªÁ ‘ÈÕ ÚÍ≈ «Ú⁄ ¡È’ª ’Ó
ø
∂
∂
∂
∂
∂
∂
∂
¡‹ ·’ ” ‘‰ Ò◊ ‘ÈÕ
æ
∂
∂
æ
Ø
H. ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ (Competition)-¡æ‹ Á∂ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ÷∆Á‰-Ú∂⁄‰, «ÈÓ≈Â≈ ¡≈«Á «Úæ⁄ ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ Í≈¬∆
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 17