Page 10 - DHIS101History of Ancient India

«¬’≈¬∆ñA: Íz≈⁄∆È Ì≈Â∆ «¬«Â‘≈√ Á∂ √ØÂ

«Úæ⁄ «¬«Â‘≈«√’ √≈«‘ Á≈ √‹È «¬√ ’≈È È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ «’ ¿π√ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ’ج∆ ¡«‹‘∆ Ó‘æÂÚͱÈ ÿ‡È≈ È؇
‘∆ È‘∆∫ Ú≈Í∆, «‹√ Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ √æ⁄ ª «¬√ «ÁzÙ‡∆’؉ «Úæ⁄ ˛ «’ Ì≈ Á∂ ÒØ’
«¬√ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ≈‹È∆Â∆ ¡Â∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ ÍzÂ∆ ¿πÁ≈√∆È ‘∂ ‘؉◊∂ ¡Â∂ ¿π‘ «¬È∑ª «Ú«Ù¡ª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ √Ó≈‹ Á∂
‘Ø ¡ÈπÙ≈√Ȫ Á∂ ¡Ë∆È ‘∆ ’Á∂ √ÈÕ ‚≈. ¡≈. √Δ. Ó‹±ÓÁ≈ Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ ““Ì≈ÂΔ √ß√«¥ÂΔ Á≈ «¬’ ◊ßÌΔ
ÁØÙ «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Á∂ ÍzÂΔ Ì≈ Ú≈√Δ¡ª ÁΔ «ÚÓπ÷Â≈ ˛Õ Ì≈ÂΔ¡ª È∂ √≈«‘ ÁΔ¡ª √≈Δ¡ª Ù≈÷≈Úª È≈Ò √ÏßË
√Ê≈«Í ’ΔÂ≈ ¡Â∂ ’¬Δ¡ª «Úæ⁄ √∂ÃÙ·Â≈ ÚΔ Íz≈Í ’ΔÂΔ, Í ¿πÈ∑≈ È∂ ’ÁΔ ÚΔ ◊ßÌΔÂ≈ È≈Ò «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Á≈
’ßÓ È‘Δ∫ ’ΔÂ≈Õ”” (One of the greatest defect of Indian culture is the aversion of Indian to writing
history. They applied themselves to all conceivable branches of literature and excelled in many
of them, but they never seriously took to the writing of history—Dr. R.C. Majumdar) «¬√ √ÏßË
«Úæ⁄ ¡ÒÏ±È∆ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ““«‘ßÁ± ÒØ’ ÿ‡È≈Úª Á∂ «¬«Â‘≈«√’ ¥Ó ÚæÒ «ÚÙ∂Ù «Ë¡≈È È‘Δ∫ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ”” (The
Hindus do not pay much attention to the historical order of things—Alberuni)
«¬æÊØ∫ Âæ’ «’ Ì≈Â∆ «¬«Â‘≈√ Á∂ √ت (Sources) Á≈ ÍzÙÈ F@@ ¬∆. ͱ. ¤∂Ú∆∫ √Á∆ (F@@ B.C.) ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂
«¬«Â‘≈√ ˘ ‹≈ȉ Á∂ √≈ËÈ √∆«Ó ‘È Ï≈¡Á Á∂ √Ø ’≈Î∆ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ ÓΩ‹±Á ‘ÈÕ ‘π‰ Âæ’ ‘؉ Ú≈Ò∂ √ØË
ÔÂȪ È∂ Íz≈⁄∆È Ì≈ Á∂ «¬«Â‘≈«√’ √ت ˘ ’≈Î∆ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ ÒæÌ «Ò¡≈ ˛Õ «¬ßÈ≈ ‘πßÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ Ì≈Â∆ Íz≈⁄∆È
«¬«Â‘≈√ Á≈ Ò◊≈Â≈ Úȉ ¿π√ Â∑ª √ßÌÚ È‘∆∫ ˛ «‹√ Â∑≈ √ß√≈ Á∂ ‘Ø Íπ≈‰∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ √ßÌÚ ˛Õ «¬√ Á≈
Óπæ÷ ’≈È «¬‘ ˛ «’ Ì≈ «Úæ⁄ Ô±È≈È Á∂ ‘∂؂؇√ (Herodotus), «‹√ ˘ «¬«Â‘≈√ Á≈ «ÍÂ≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ØÓ
Á∂ «ÒÚΔ (Livy) ‹ª Âπ’Δ Á∂ ¡ÒÏ±ÈΔ (Alberuni) Ú◊∂ «¬«Â‘≈√ Ò∂÷’ È‘∆∫ ‘ج∂Õ
«¬«Â‘≈√ Á∂ ÍzÂΔ Ì≈ÂΔ¡ª ÁΔ ¿πÁ≈√ΔÈÂ≈ Á∂ ’≈È- Íπ≈‰∂ Ì≈ Á∂ √≈«‘ «Úæ⁄ ’zÓÏæËÂ≈ Á∂ ¡«‘√≈√ «Úæ⁄
«¬«Â‘≈«√’ ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ¡«‘√≈√ ˘ Á∂÷‰≈ ·∆’ È‘∆∫ Òæ◊Á≈Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬«Â‘≈√ Á∆ ¥ÓÏæËÂ≈ Á∂ ¡«‘√≈√ Á∂
’¬∆ ’≈È ‘Ø √’Á∂ ‘ÈÕ ‘∂· «Ò÷∂ √ß÷∂Í «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á≈ Úȉ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛-
(¡) «¬«Â‘≈√ Á∂ Ò∂÷’ Ïz≈‘Ó‰ √È- Ì≈ «Úæ⁄ √ßͱÈ √≈«‘ Á∂ ⁄‰ Ú≈Ò∂ Ïz≈‘Ó‰ √È ‹Ø ≈‹È∆Â∆ Á∂
ÍzÂ∆ ¿πÁ≈√∆È √ÈÕ ¿πÈ∑ª Á∆ π⁄∆ ’≈«Ú, ÁÙÈ, «Ú«◊¡≈È ¡Â∂ ’Ò≈ ¡≈«Á «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ √∆Õ √Ó≈‹
Á≈ «¬‘ Ú◊ «˜¡≈Á≈Â ¡«Ë¡≈«Ӓ «⁄ßÂÈ «Úæ⁄ Ó◊È «‘ßÁ≈ √∆ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ Á∂ Ó±Òª Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ’È «Úæ⁄ Òæ«◊¡≈ «‘ßÁ≈ √∆Õ ÌΩ«Â’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ «¬È∑ª Á∆ √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ ¡π⁄∆ √∆∂Õ ¿πÈ∑ª
È∂ ≈«‹¡ª ¡Â∂ √Ó≈‡ª Á∂ ’≈«¬¡≈-’Òͪ Á≈ Úȉ ’È Á∂ √Ê≈È ”Â∂ ¿πÈ∑≈ Á∂ ≈‹ª «Úæ⁄ Ú√‰
Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ Á≈ Ó≈◊ ÁÙÈ ’È Á∂ Ò¬∆ Úæ÷-Úæ÷ ¡ÈπÙ≈√Ȫ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈Õ «¬‘∆ ’≈È ˛ «’
¿πÈ∑ª Á∆ «ÁzÙ‡∆ «¬«Â‘≈«√’ ÿ‡È≈Úª Á∂ ¥ÓÏæË Úȉ ÚæÒ È‘∆∫ ◊¬∆Õ
(Ï) «¬«Â‘≈√’≈ª È∂ ÿ‡È≈Úª Á∂ √Ê≈È ”Â∂ «Ú⁄≈Ë≈≈Úª ˘ Ó‘æÂÚ «ÁæÂ≈- Íz≈⁄∆È ’≈Ò Á∆¡ª ⁄È≈Úª Á≈
¡«Ë¡ÀÈ ’È ÂØ∫ √ÍæÙ‡ ‘πßÁ≈ ˛ «’ ¿π√ √Ó∂∫ Á∂ «ÚÁÚ≈Ȫ Á∆ «ÁzÙ‡∆ «Úæ⁄ «ÚÙ∂Ù «Ú⁄≈Ë≈≈Úª Á≈
ÍzÂ∆Í≈ÁÈ «˜¡≈Á≈ Ó‘æÂÚͱÈ √∆Õ ¿π‘ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÿ‡‰ Ú≈Ò∆¡ª ÿ‡È≈Úª ˘ Ó‘æÂÚ È‘∆∫ «ÁßÁ∂
√ÈÕ ¿πÈ∑ª Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’ Úæ÷-Úæ÷ ÿ‡È≈Úª Á∂ ÿ‡‰ Á∂ «Íæ¤∂ ‹Ø Ù’Â∆ ’ßÓ ’Á∆ ˛ ¿π√ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ
˜±∆ ˛Õ ÿ‡È≈Úª ÷πÁ «Úæ⁄ Ó‘æÂÚͱÈ È‘∆∫ ‘πßÁ∆¡ª ¡Â∂ ÿ‡È≈Úª Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ’≈È ¥ÓÏæË «¬«Â‘≈√
Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ‘Ø ◊¬∂Õ
(√) «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «ÚÙÚ≈√ «ÁzÙ‡Δ’Ø‰- «¬‘ ÓßÈ ÒÀ‰≈ «’ Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ Ì≈ Á∂ ÒØ’ «¬«Â‘≈√ Á∂ ÍzÂ∆ ͱÈ
ÂΩ ”Â∂ ¿πÁ≈√∆È √È, ·∆’ ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘πßÁ≈ «’™«’ Úæ÷-Úæ÷ ◊ßzʪ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ È≈Ò ¿π√ √Ó∂∫ Á∂ «¬«Â‘≈√
Á∆ √Óæ◊∆ √≈˘ Íz≈Í ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ Íπ≈‰∂ Ì≈Â∆¡ª Á≈ «¬«Â‘≈√ Á∂ ÍzÂ∆ «ÚÙ≈Ò «ÁzÙ‡∆’؉ √∆
¡Â∂ ¿πÈ∑ª È∂ ¿π√ ˘ «Ú√«Âz ‹≈‰± Á≈ «¬’ ¡ß◊ Óß«È¡≈Õ ¿π‘ «¬«Â‘≈√ ˘ ËÓ, ÈÀ«Â’Â≈, ≈‹È∆Â∆,
¡ÊÙ≈√Â ¡Â∂ √≈«‘ Á≈ ¡ß◊ ÓßÈÁ∂ √È ¡Â∂ ’zÓÏæË «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Á∆ ˜± ‘∆ È‘∆∫ ͬ∆Õ
(Á) «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Á∂ ÍzÂΔ ¿πÁ≈√ΔÈÂ≈- «¬ßÈ≈ ‘πßÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ Íz≈⁄∆È Ì≈Â∆ «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰
Á∂ ÍzÂ∆ ¿πÁ≈√∆ÈÂ≈ ÂØ∫ «¬È’≈ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ ‹Á «’ √ß√≈ Á∆ «’√∂ Ú∆ ‹≈Â∆ È∂ ¿π√ Â∑≈
«¬«Â‘≈√ Á∆ ⁄È≈ È‘∆∫ ’∆Â∆ «‹√ Â∑≈ ÚÂÓ≈È √Ó∂∫ «Úæ⁄ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ «Î Ú∆ Ì≈ Ú≈√∆¡ª Á∆
ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ «¬«Â‘≈√ ˘ Í«‘Ò∆ Ù≈÷≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ √Ú∆’≈ ’È Á∆ Íz«ÚÂ∆ «ÚÁ∂Ù∆¡ª «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈
«Á÷≈¬∆ «ÁßÁ∆ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 3