Page 235 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ A. √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ √ßÿ∆ √±⁄∆ (Longest Union List)
√ßÿ∆ √±⁄∆ IG «Ú«Ù¡ª Ú≈Ò∆¡ª «ÂßÈ √±⁄∆¡ª «Úæ⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ √±⁄∆ ˛ «‹√ «Úæ⁄ ÍzÌ≈Ú∆ IH «ÚÙ∂ Ù≈«ÓÒ ‘ÈÕ
«¬√ «Úæ⁄ ≈Ù‡∆ ¡Â∂ ¿πµ⁄ Ó‘æÂÚ Á∂ √≈∂ «ÚÙ∂ Ù≈«ÓÒ ‘ÈÕ
B. √ÓÚÂ∆ «Ú«Ù¡ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ √ßÿ∆ ’≈˘Èª ˘ ≈‹ ’≈˘È ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Í«‘Ò (Primacy of the Union Laws
over State Laws in respect of Concurrent Subjects): √ßÿ∆ √ß√Á ¡Â∂ ‘∂’ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ √ÓÚÂ∆
√±⁄∆ Á∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ’≈˘È ω≈ √’Á∆ ˛ Í «’√∂ √ÓÚÂ∆ «ÚÙ∂ ”Â∂ √ßÿ Á∂ «¬’ ’≈˘È ¡Â∂ «’√∂ ≈‹ Á∂ «¬’
’≈˘È «Úæ⁄ fi◊Û∂ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹≈‰ Á∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ √ßÿ Á∂ ’≈˘È ˘ ≈‹ ’≈˘È Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ Í«‘Ò «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆
˛Õ ¡Èπ¤∂Á BED «Úæ⁄ «¬‘ √ÍæÙ‡ Á√≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ’∂ÚÒ «¬’ ‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ «¬√ «√˪ Á∂ ¿πÒ‡
⁄æ«Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À, ¿π‘ «¬‘ ˛ «’ ‹∂’ «’√∂ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ «’√∂ √ÓÚÂ∆ «ÚÙ∂ È≈Ò √Ïß«Ë ’ج∆
’≈˘È Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¡«‹‘≈ ’≈˘È ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ √«‘ÓÂ∆ Íz≈Í ’’∂ ‘∆ ’≈˘È Ï«‰¡≈ ‘ØÚ∂
ª ¿π√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ≈‹ ’≈˘È «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ Ò≈◊± ‘∂◊≈ «¬‘ ’≈˘È ‹ª «¬√ Á≈ ’ج∆ «‘æ√≈ √ßÿ Á∂ ’≈˘È Á∂
¿πÒ‡ «’™ È≈ ‘ØÚ∂Õ
«¬æÊ∂ «¬√ ◊æÒ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú∆ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ «’ ’ج∆ Ú∆ √æÂ≈ ‹ª √ß√Ê≈ √ß√Á ˘ ¡«‹‘∂ Ó≈ÓÒ∂ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄
’ج∆ ’≈˘È ω≈¿π‰, ’≈˘È «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ’È √ØË ’È, Í«ÚÂÈ ’È ‹ª ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ ÚæÒØ∫ ω≈¬∂ ◊¬∂
’≈˘È ˘ ÷ß«‚ ’È ÂØ∫ Ø’ È‘∆∫ √’Á∆Õ «¬√ Â∑ª ¡√∆∫ √ÍæÙ‡ ±Í «Úæ⁄ «¬‘ ’«‘ √’Á∂ ‘ª «’ √ÓÚÂ∆ √±⁄∆
Á∂ «Ú«Ù¡ª «Úæ⁄ √ßÿ ˘ √∂ÃÙ·Â≈ Íz≈Í ˛Õ
C. Ï≈’∆ Ù’Â∆¡ª √ßÿ∆ √ß√Á Á∂ ’ØÒ ‘È (Residuary Powers are with Union Parliament): √ßÿ∆ √±⁄∆ «Úæ⁄
IG (IH) «ÚÙ∂ Ù≈«ÓÒ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡Â∂ √ÓÚÂ∆ «Ú«Ù¡ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ √ßÿ∆ ’≈˘Èª ˘ Í«‘Ò Á∂‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á
√ß«ÚË≈È «Úæ⁄ ¡Èπ¤∂Á BDH Á∂ ¡Ë∆È Ï≈’∆ Ù’Â∆¡ª/«ÚÙ∂ √ßÿ∆ √ß√Á Á∂ ͱÈ ¡«Ë’≈ ÷∂Â «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â∂
◊¬∂ ‘ÈÕ
D. ≈‹ √±⁄∆ Á∂ √ÏßË √ßÿ∆ √ß√Á Á∂ ¡«Ë’≈ (Union Parliament’s Rights in respect of the Objects of
State List): ‘∂’ ≈‹ «ÚË≈ÈÍ≈«Ò’≈ ˘ ≈‹ √±⁄∆ Á∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ ‘À Í «¬æÊ∂ Ú∆
’πfi ¡ÍÚ≈Á ‘È «‹È∑ª Á∂ ¡Èπ√≈ √ß√Á ˘ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ ≈‹ √±⁄∆¡ª È≈Ò √Ïß«Ë ’≈˘È
ω≈¿π‰ Á∆ Ù’Â∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ˛Õ
(’) ≈Ù‡∆ «‘æ «Úæ⁄ ’∂∫Á∆ ’≈˘È (Central Legislation in National Interest): ¡Èπ¤∂Á BDI Á∂ ¡Ë∆È
≈‹ √Ì≈ ¡≈͉∂ ÓΩ‹±Á ¡Â∂ ÓÂÁ≈È ’ ‘∂ ÓÀ∫Ïª Á∂ B/C Ï‘πÓ Á∂ √ÓÊÈ È≈Ò «¬’ Íz√Â≈Ú
Í≈√ ’’∂ «’√∂ ≈‹ «ÚÙ∂ ˘ ≈Ù‡∆ Ó‘æÂÚ Ú≈Ò≈ «ÚÙ≈ ÿث٠’ √’Á∆ ˛Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄
√ßÿ∆ √ß√Á ˘ «¬√ «ÚÙ∂ ”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Ò¬∆ «¬’ √≈Ò Á∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ Ù’Â∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ˛Õ ≈‹ √Ì≈
Íz√Â≈Ú Ú≈-Ú≈ Í≈√ ’ √’Á∆ ˛ ¡Â∂ «’√∂ ≈‹ «ÚÙ∂ È≈Ò √Ïß«Ë √ß√Á Á∆ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ Á∆¡ª
Ù’Â∆¡ª «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ’ √’Á∆ ˛Õ ¡«‹‘≈ √ßÿ Á≈ ’≈˘È ≈‹ √Ì≈ Á∂ Íz√Â≈Ú Á≈ √Óª ÷ÂÓ ‘؉ ÂØ∫
Ï≈¡Á ¤∂ Ó‘∆È∂ Á∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ Ò≈◊± «‘ √’Á≈ ˛Õ
(÷) ≈Ù‡∆ √ß’‡’≈Ò∆È √Ó∂∫ ÁΩ≈È ’∂∫Á∆ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ (Central Lesqislation during National
Emergency): ‹ÁØ∫ ¡Èπ¤∂Á CEB ¡Ë∆È Á∂Ù «Úæ⁄ √ß’‡’≈Ò √«ÊÂ∆ Á∆ ÿØÙ‰≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛, ¿πÁØ∫ √ß√Á
ÁØ ≈‹ √±⁄∆¡ª Á∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ Ú∆ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á∆ Ù’Â∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ≈‹
√±⁄∆ √ÓÚÂ∆ √±⁄∆ «Úæ⁄ ÏÁÒ ‹ªÁ∆ ˛Õ √ß’‡’≈Ò Á∂ √Ó∂∫ ÁΩ≈È √ß√Á ÚæÒØ∫ ω≈¬∂ ◊¬∂ ’≈˘Èª ˘ «’√∂
≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ ω≈¬∂ ◊¬∂ ’≈˘È Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ Í«‘Ò «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√ Á∂ È≈Ò ‘∆ «’√∂
«ÚÙ∂ ”Â∂ «È«Ó √ßÿ∆ ’≈˘È √ß’‡’≈Ò √Ó∂∫ ÷ÂÓ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ ¤∂ Ó‘∆È∂ Á∂ √Ó∂∫ Âæ’ Ò≈◊± «‘ßÁ∂
‘ÈÕ
(◊) √ß«ÚË≈«È’ √ß’‡’≈Ò √Ó∂∫ ÁΩ≈È ’∂∫Á∆ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ (Central Legislation during a Constitutional
Emergency): ‹ÁØ∫ ≈Ù‡ÍÂ∆ ¡Èπ¤∂Á CEF ¡Ë∆È «’√∂ ≈‹ ‹ª ≈‹ª «Úæ⁄ √ß«ÚË≈«È’ √ß’‡Ú≈Ò
Á∆ √«ÊÂ∆ ÿث٠’ «ÁßÁ≈ ˛ ª ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈/«ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Ìß◊ ‹ª æÁ ’ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆
˛ ¡Â∂ √ßÿ∆ √ß√Á ’ØÒ √Ïß«Ë ≈‹/≈‹ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ≈‹ √±⁄∆ Á∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á∆

228 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY