Page 238 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñAC: √øÿ-≈‹ √ÏøË-«ÚË≈È’, ÍÃÙ≈√«È’ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ≈‹È∆Â∆

«ÈÓ≈‰ ¡Â∂ ÍzÙ≈√«È’ Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¡≈͉∂-¡≈͉∂ ≈‹ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ’Á∆ ˛Õ √ßÿ∆ √’≈ ’ØÒ È؇
√ßÿ∆ √±⁄∆ Á∂ «Ú«Ù¡ª ¡Â∂ Ï≈’∆ «Ú«Ù¡ª Á∂ ÍzÙ≈√È Á≈ ͱÈ ¡«Ë’≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ √ÓÚÂ∆ √±⁄∆ Á∂
«Ú«Ù¡ª ”Â∂ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª ÁØÚª ˘ √ÓÚÂ∆ ÍzÙ≈√’ ¡«Ë’≈ √Ω∫Í∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ

√ß«ÚË≈È Á∂ Ì≈◊ XI, ¡≈Á∂Ù II, ¡Èπ¤∂Á BEF ÂØ∫ BFC Âæ’ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹≈ Á∂ «Ú⁄’≈ ÍzÙ≈√«È’ √Ïß˪ Á≈ Úȉ
’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ ‹ÁØ∫ ¡√∆∫ «¬È∑ª «ÚÚ√Ê≈Úª Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’Á∂ ‘ª Â≈ «¬‘ ÂæÊ √≈‘Ó‰∂ ¡≈™Á∂ ‘È «’ ÍzÙ≈√«È’
√Ïß˪ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ Ú∆ √ßÿ ˘ √Ë≈‰ Ù’Â∆¡ª «Úæ⁄ Ú∆ √z∂Ù·Â≈ Íz≈Í ˛ ¡Â∂ √ß’‡’≈Ò √Ó∂∫ ÁΩ≈È Âª √ÏßË≈
Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ Ú∆ √ßÿ ˘ √Ë≈‰ √«ÊÂ∆¡ª Á∆ Ú∆ √z∂Ù·Â≈ Íz≈Í ˛ ¡Â∂ √ß’‡’≈Ò Á∂ √Ó∂∫ ÁΩ≈È Âª «¬√ ˘ Ï‘πÂ
«˜¡≈Á≈ ÍzÙ≈√«È’ Ù’Â∆¡ª Íz≈Í ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‘∂· «Ò÷∂ ÂæÊ «¬√ ◊æÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ ’Á∂ ‘È-
A. ≈‹Í≈Ò Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ¡Â∂ ̱«Ó’≈ (Appointment Role of Governor): ‘∂’ ≈‹ Á≈ «¬’ ≈‹Í≈Ò ‘πßÁ≈
˛ ‹Ø ≈‹ Á∂ Óπ÷∆¡≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ‘ÀÕ ≈‹Í≈Ò ˘ «ÈÔπ’ ’È, ÏÁÒ∆ ’È ‹ª ‘‡≈ Á∂‰ Á∆ Ù’Â∆
≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ ‘πßÁ∆ ˛Õ ≈‹Í≈Ò Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ’Á∂ √Ó∂∫ ≈Ù‡ÍÂ∆ ≈‹ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ Á∆ √Ò≈‘ ÒÀ √’Á≈ ‘À Í
«¬‘ √Ò≈‘ √Ú∆’≈ ’È Ò¬∆ Ó˜Ïπ± È‘∆∫ ‘πßÁ≈, ‹Á «’ ‘π‰ ¡≈Ó √«‘ÓÂ∆ È≈Ò «¬‘ «ÈÔÓ √Ú∆’≈ ’ «Ò¡≈
«◊¡≈ ˛ «’ ≈‹Í≈Ò Á∆ «ÈÔ±’Â∆ √Ó∂∫ ’∂∫Á ˜± ‘∆ √Ïß«Ë ≈‹ Á∂ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ÂØ∫ √Ò≈‘ ÒÚ∂◊∆ ¡Â∂ ¿π√
Á∆¡ª «¬æ¤≈Úª ˘ √ÈÓ≈È Á∂Ú∂◊∆Õ ≈‹Í≈Ò ÁØ Â∑ª È≈Ò ’ßÓ ’Á≈ ˛- (i) ¿π‘ ≈‹ «Úæ⁄ ’∂∫Á Á∂ ¬∂‹ß‡ Á∂ ±Í
«Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ˛, ¡Â∂ (ii) ≈‹ Á∂ ÍzÙ≈√È Á∂ Óπ÷∆¡≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ˛Õ √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ ¿π‘ √ß«ÚË≈«È’
Óπ÷∆¡≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ˛ Í √ß«ÚË≈«È’ √ß’‡’≈Ò √Ó∂∫ ¿π‘ ≈‹ Á∂ ÍzÙ≈√È Á≈ ¡√Ò∆ Óπ÷∆¡≈ (¡Èπ¤∂Á
CEF ¡Ë∆È) ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈Ù‡ÍÂ∆ √ß’‡’≈Ò √Ó∂∫ ÁΩ≈È ≈Ù‡ÍÂ∆ ≈‹Í≈Ò ˘ ’ج∆ Ú∆ «ÈÁ∂Ù ‹ª ¡≈Á∂Ù
Á≈ Í≈Ò‰ ’È≈ ≈‹Í≈Ò Á∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ω ‹ªÁ∆ ˛Õ ’¬∆ ≈‹ ≈‹Í≈Ò ’∂∫Á Á∂ ¬∂‹ß‡ Á∂ ±Í «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈
¡Â∂ ≈‹ ÍzÙ≈√È Á∂ Óπ÷∆¡≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ˛Õ Ó≈⁄ B@@E «Úæ⁄ fi≈÷ß‚ Á∂ ≈‹Í≈Ò È∂ ¡Â∂ Ó¬∆ B@@E
«Úæ⁄ «Ï‘≈ Á∂ ≈‹Í≈Ò È∂ ’∂∫Á Á∂ Íæ÷ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘∆ ¡≈͉∂ ÎÀ√Ò∂ «ÁæÂ∂Õ
B. ≈‹ª Á≈ √ßÿ Á∂ ÍzÂ∆ ’ÂÚ (Obiligation of the States towards the Union): √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á BEF
«Úæ⁄ Á‹ ‘À «’- ““‘∂’ ≈‹ Á∆ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆ √ß√Á ÚæÒØ∫ ω≈¬∂ ◊¬∂ ’≈˘Èª Á≈ Í≈Ò‰ ÌØ√∂ÔØ◊
ω≈¿π‰ Ú≈Ò∂ „ß◊ È≈Ò «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆ ¡Â∂ √ßÿ Á∆ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆ ≈‹ ˘ ¡«‹‘∂ «ÈÁ∂Ù Á∂
√’∂◊∆ ‹Ø Ì≈ √’≈ ˘ ¡«‹‘∂ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆ ˜± ÍzÂ∆ ‘؉◊∂Õ””
C. ’πfi «ÚÙ∂Ù √«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ ≈‹ª ”Â∂ √ßÿ Á≈ ’߇ØÒ (Control of the Union over States in certain conditions):
¡Èπ¤∂Á BEG ¡Ë∆È «¬√ ◊æÒ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ «’ ‘∂’ ≈‹ Á∆ ’≈‹’≈∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò «¬√
„ß◊ È≈Ò ’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈ «’ «¬‘ √ßÿ Á∆ ’≈‹’≈∆ Ù’Â∆ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò «Úæ⁄ π’≈Ú‡ È≈ Í≈Ú∂ ‹ª «Î √ßÿ∆
’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆ Á∂ √ÎÒÂ≈ Á∂ √Â∂ «Úæ⁄ π’≈Ú‡ Í≈¿π‰ ‹ª Íæ÷Í≈ È≈ ’∂Õ √ßÿ ≈‹ ˘ ¡«‹‘∂ «ÈÁ∂Ù
Á∂ √’Á≈ ˛ ‹Ø Ì≈ √’≈ ˘ «¬√ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆ ˜± ÍzÂ∆ ‘؉◊∂Õ
D. √ßÿ Á∆ «ÈÁ∂Ù Á∂‰ Á∆ Ù’Â∆ (Union’s Power to give Directions): ¡«‹‘∂ √ß⁄≈ √≈ËȪ Á≈ ‹Ø «’ ≈Ù‡∆
¡Â∂ √À«È’ Ó‘æÂÚ Á∂ ÿث٠’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È, «ÈÓ≈‰ ¡Â∂ æ÷-÷≈Ú ’È Ò¬∆ √ßÿ ’ج∆ Ú∆ «ÈÁ∂Ù «’√∂ ≈‹
˘ Á∂ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘≈ ’È≈ √ßÿ Á∆ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ˛Õ
E. ∂ÒÚ∂ Á∆ √πæ«÷¡≈ (Protection of Railways): ¡Èπ¤∂Á BEG Á∂ ¡Èπ√≈, ““√ßÿ Á∂ ’ØÒ ≈‹ Á∂ ¡ßÂ ∂ÒÚ∂
Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ¸æ’∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ’ÁÓª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ≈‹ª ˘ «ÈÁ∂Ù Á∂‰ Á∆ Ù’Â∆ ‘πßÁ∆ ‘ÀÕ””
F. ≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ √ßÿ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ «’√∂ ≈‹ ˘ √Ω∫͉ Á∆ Ù’Â∆ ˛ (Power of the President
to vest responsibility in respect of Union Powers with the State): ≈Ù‡ÍÂ∆, ≈‹ √’≈ Á∆ √«‘ÓÂ∆
È≈Ò ¿π√ ≈‹ Á∆ √’≈ ‹ª ¿π√ Á∂ ¡«Ë’≈∆¡ª ˘ ’πfi Ùª √«‘ ‹ª Ùª ÂØ∫ «ÏȪ √ßÿ Á∆¡ª ’≈‹’≈∆
Ù’Â∆¡ª Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò Á∂ √ÏßË ˘ ˜± ¡Â∂ ˜±∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ √Ω∫Í √’Á≈ ˛Õ
G. ≈‹ ¡≈͉∂ ’πfi ’ßÓ √ßÿ ˘ √Ω∫Í √’Á≈ ‘À (A State can entrust some functions to the Union): ¡Èπ¤∂Á
BEH-¬∂ «Úæ⁄ «¬√ ◊æÒ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛ «’ ≈‹ √’≈ Á∆ √«‘ÓÂ∆ È≈Ò ≈‹Í≈Ò ≈‹ Á∆ ’≈‹’≈∆ Ù’Â∆ Á∂
ÿ∂∂ «Úæ⁄ ÍÀ∫Á∂ ’πfi «Ú«Ù¡ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ’ج∆ ’ßÓ Ì≈ √’≈ ˘ ‹ª «¬√ Á∂ ¡«Ë’≈∆¡≈ ˘ Ùª √«‘ ‹ª
Ùª ÂØ∫ «ÏȪ √Ω∫Í √’Á≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 231