Page 243 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ÔØ‹È≈Úª ω≈™Á≈ ˛ ¡Â∂ √ت È≈Ò √Ïß«Ë ÔØ‹È≈Úª ¡Â∂ Ò’Ù ≈‹ª Ò¬∆ «ÈË≈« ’Á≈ ˛Õ ≈‹ ¡≈͉∂
¡«Ë’≈ ÷∂Â «Úæ⁄ Ì≈∆ ¡Â∂ ͱߋ∆ «ÈÚ∂Ù ˘ √Ê≈«Í ’È Ò¬∆ ’∂∫Á ”Â∂ «ÈÌ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
ÏÀ∫’ª, ‹∆ÚÈ Ï∆Ó≈ ¡Â∂ √Ë≈‰ Ï∆Ó∂ Á∂ ≈Ù‡∆’È ÂØ∫ Ï≈¡Á, «ÚæÂ∆ ÍzÏßË «Úæ⁄ √ßÿ Á∆ ̱«Ó’≈ ’¬∆ ◊π‰≈ ÚæË
◊¬∆ ˛Õ
Íø⁄≈«¬Â∆ ≈‹ ’≈˘È ÚæÒØ∫ √ßÿ √’≈ È∂ GCÚ∆∫ √ß«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò Í≥⁄≈«¬Â∆ ≈‹ √ß√Ê≈Úª Á∆¡ª ’πfi «˜¡≈Á≈
«ÚæÂ∆ √Ø ¡Â∂ Ù’Â∆¡ª «ÁæÂ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ È≈Ò «˜Ò∑≈ «ÈÔØ‹È ÏØ‚ Ú∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ‘ج∂ ‘ÈÕ
«ÚæÂ∆ √Ïß˪ Á≈ ¿πÍÔπ’ Ò∂÷≈-‹Ø÷≈ Ú∆ «ÚæÂ∆ √Ïß˪ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ √ßÿ Á∆ ≈‹ª Á∆ Ùz∂Ù·Â≈ Íz◊‡ ’Á≈ ˛Õ ≈‹
«ÚæÂ∆ √‘≈«¬Â≈ ¡Â∂ ’˜≈ ÒÀ‰ Ò¬∆ √ßÿ ”Â∂ «ÈÌ «‘ßÁ∂ ‘ÈÕ √ßÿ Á∆ ¡≈ÓÁÈ Á∂ √Ø ≈‹ª Á∆ ¡≈ÓÁÈ Á∂
√ت ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘ÈÕ ¡Èπ¤∂Á CF@ √ßÿ ˘ «ÚæÂ∆ √ß’‡’≈Ò Á∆ √«ÊÂ∆ Á∆ ÿØØÙ‰≈ ’È Á∆ Ù’Â∆ «Úæ ¡≈ÔØ◊
«ÈÔπ’ ’È Á∆ Ù’Â∆ ¡Â∂ √ßÿ Á∂ «ÚæÂ∆ √ت √«‘ ¿πÈ∑ª Á∂ «ÈÔØ‹È Á∆ Ù’Â∆, √ßÿ ˘ Ì≈ «Úæ⁄ ≈‹ª
Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ √Ã∂Ù·Â≈ ÍzÁ≈È ’Á≈ ˛Õ Íæ¤Ó∆ Ïß◊≈Ò ÏÈ≈Ó Ì≈Â∆ √ßÿ Á∂ Óπ’æÁÓ∂ «Úæ⁄ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂
«’‘≈ «’ ““«ÚæÂ∆ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ ⁄≈‘∂ ≈‹ª ¡Â∂ √ßÿ ’ØÒ ¡≈͉∆-¡≈ÌÁ∆ √ß«÷ «ÈË∆¡ª ‘πßÁ∆¡ª ‘È Í ≈‹ª
˘ Úß‚ ’∆Â∂ ◊¬∂ ’ª «Úæ⁄ «ÈË∆¡ª Á∆ Íz≈ÍÂ∆ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ √ßÿ ”Â∂ «ÈÌ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ≈‹ª
Á∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ «ÚæÂ∆ ÷∂Â «Úæ⁄ √ßÿ Á≈ ’ج∆ ÍzÂæ÷ ’߇ØÒ Âª È‘∆∫ ˛ Í ≈‹ª Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ¡ÍzÂæ÷
√ßÿ∆ ÁÏ≈¡ Ï«‰¡≈ «‘ßÁ≈ ˛Õ √ßÿ «ÚæÂ∆ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ≈‹ª ˘ «¬√ Á∆ √Ò≈‘ ÒÀ‰ Ò¬∆ Ӌϱ
’ √’Á≈ ˛Õ «¬‘ √ÍæÙ‡ ˛ «’ ≈‹ «ÚæÂ∆ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ √ßÿ ”Â∂ «ÈÌ ’Á∂ ‘È «’™«’ ““’ Ò◊≈¿π‰ Á∆
«ÈÙ«⁄ ‘æÁ ’≈È ¿πÈ∑≈ ˘ √Ø ÍÃ≈Í ȑƒ ‘πøÁ∂Õ””
«¬È∑ª «ÂßÈ ÷∂Âª «ÚË≈È’, ÍzÙ≈√’∆ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ÷∂Âª «Úæ⁄ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∂ √ÏßË Ì≈Â∆ √ßÿ∆ Íz‰≈Ò∆ «Úæ⁄
¬∂’≈ÂÓ’ Ì≈ÚÈ≈ ˘ Óπæ÷ ±Í «Úæ⁄ ÍÃ◊‡ ’Á∂ ‘ÈÕ Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ √ßÿ∆ Íz‰≈Ò∆ Á≈ «ÚÚ‘≈ ’∂∫ÁÚ≈Á Á∆ ÚæËÁ∆
‘ج∆ Íz«ÚÂ∆ ÚæÒ √ß’∂ ’Á≈ «‘≈ ˛Õ ≈‹ √±⁄∆ «Úæ⁄ ÍzÌ≈Ú∆ ÓΩ«Ò’ FF «Ú«Ù¡ª Á∆ ‹◊∑≈ ‘π‰ ’∂ÚÒ FA «ÚÙ∂
‘ÈÕ √ßÿ∆ √±⁄∆ «Úæ⁄ IH «ÚÙ∂ Ù≈«ÓÒ ‘È, «’™«’ «¬√ «Úæ⁄ «¬’ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «ÚÙ≈ Ú∆ Ù≈«ÓÒ ˛ ¡Â∂ √ÓÚÂ∆
√±⁄∆, «‹√ ”Â∂ √ßÿ Á≈ Óπæ÷ ¡«Ë’≈ ‘À, «Úæ⁄ Ú∆ ¡√Ò∆¡Â ÂØ∫ E «˜¡≈Á≈ «ÚÙ∂ Ì≈Ú EB «ÚÙ∂ ‘π‰ Ù≈«ÓÒ ‘ÈÕ
√ßÿ √’≈ ’¬∆ Ú≈ ≈‹ª È≈Ò “Úæ‚∂ Ì≈” (Big Brother) Ú≈Ò≈ «ÚÚ‘≈ ’Á∆ ˛Õ ≈‹ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ «ÚæÂ∆
Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ √ÚÔÂÂ≈ Á∆ Óß◊ ’Á∂ ‘∂ ‘ÈÕ Ì≈Â∆ √ßÿ≈ÂÓ’ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∆ √«ÊÂ∆
‡’≈¡ Ú≈Ò∆ Ú∆ ω∆ ‘∆ ˛Õ ’¬∆ Óπæ«Á¡ª ”Â∂ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ¡Â∂ «ÚØË∆ «Ú⁄≈ ‘∂ ‘ÈÕ
√Ó∂∫ Á∆ Óß◊ «¬‘ ˛ «’ Ì≈ ˘ «¬’ ÍÃ√Í √«‘ÔØ◊∆ √ßÿ ω≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ √’≈∆¡≈ ¡≈ÔØ◊ È∂ ’πfi √πË≈ª
Á∆ «√Î≈«Ù ’Á∂ ‘ج∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á Á∆ ˜± ˘ Â≈ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ ˛ Í È≈Ò ‘∆ «¬√ È∂ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª
ÚæÒØ∫ ÍÃ√Í √«‘ÔØ◊∆ „ß◊ È≈Ò Ì≈Â∆ Íz‰≈Ò∆ Á≈ ÍzÏßË ⁄Ò≈¿π‰ Á∆ «√Î≈«Ù ’∆Â∆ ‘ÀÕ «√‘Â, Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ¡Â∂
√Ú≈ÔÂÂ≈ Íz≈Í ≈‹ª Á∆ √◊Ó ‘Ø∫Á Ì≈Â∆ √ßÿ Á∆ ¬∂’Â≈ ¡Â∂ Ù’Â∆ Ò¬∆ ˜±∆ ˛Õ

AC.D Ì≈Â∆ √ßÿ∆ Íz‰≈Ò∆ Á∂ ‰≈¡ ÷∂Â
(Tension Areas of Indian Federal System Formation)

Ò◊Ì◊ ¤∂ Á‘≈«’¡ª Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Ì≈ «Úæ⁄, “¬∂’≈ÂÓ’ √ßÿÚ≈Á” ‹ª “Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á Á∆ ‘Ø∫Á Ú≈Ò∆ √ßÿ∆
⁄È≈” ‘∆ ’ßÓ ’ ‘∆ ˛ Í «¬ßÈ≈ ¶Ó≈ √Óª Ï∆‰ ”Â∂ Ú∆ Ì≈ «Úæ⁄ ÍÃ√Í √«‘ÔØ◊∆ ¡Â∂ ¡≈ÁÙ √ßÿÚ≈Á
Íz‰≈Ò∆ «Ú’«√ ȑ∆∫ ‘Ø √’∆Õ √ßÿ √’≈ Òæ◊Ì◊ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √ß«ÚË≈«È’ «ÚÚ√Ê≈Úª ¡Èπ√≈ ¡≈͉∆ √Ã∂Ù·
√«ÊÂ∆ √Ê≈«Í æ÷‰ ¡Â∂ ¡≈͉∆ ̱«Ó’≈ ˘ ¿πµÂÓ ·«‘≈¿π‰ «Úæ⁄ ÔÂÈÙ∆Ò ‘∆ ‘ÀÕ ’¬∆ Ú≈ ’∂∫Á «Úæ⁄
√æÂ≈Ë≈∆ ÁÒ È∂ ¡≈͉∂ ÁÒ Á∂ «‘æª Ò¬∆ «¬√ Íz‰≈Ò∆ ˘ ¡≈͉∆ «¬æ¤≈ ¡Èπ√≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ˛, «ÚÙ∂Ù ±Í «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª ≈‹ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ «‹È∑ª «Úæ⁄ «’√∂ ‘Ø ÁÒ Á≈ Ù≈√È √∆Õ ≈‹ª È∂ Ú∆ ’¬∆ Ú≈
¡≈͉∂ ÷∂Â∆ «‘æª Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ÈÎ Ì∆ ¡Â∂ ‡’≈¡Í±È Íz«ÚÂ∆ ¡Í‰≈¬∆Õ ¡«‹‘∂ ≈‹ª «¬æÊØ∫ Âæ’∂ «’
√Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ ÷∂Â∆ ÁÒ √æÂ≈ «Úæ⁄ ¡≈¬∂, ≈‹ª Ò¬∆ ‘Ø «˜¡≈Á≈ ¡«Ë’≈ª Á∆ Óß◊ ’∆Â∆Õ Ì≈Â∆ √ßÿ∆ Íz‰≈Ò∆
«Úæ⁄ ≈‹ª Á∆ √ÚÔÂÂ≈ Á∆ Óß◊ Ú∆ ‘Ó∂Ù≈ ÓΩ‹±Á ‘∆ ˛Õ
«¬’ Í≈√∂ √ßÿ √’≈ ¡Â∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á Á∆¡ª Ë≈È≈Úª ¡Â∂ Á±√∂ Í≈√∂ ≈‹ √’≈ª Á∆ √ÚÔÂÂ≈ Á∂

236 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY