Page 242 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñAC: √øÿ-≈‹ √ÏøË-«ÚË≈È’, ÍÃÙ≈√«È’ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ≈‹È∆Â∆

E. √ßÿ ÚæÒØ∫ Ò◊≈¬∂ ¡Â∂ «¬’æ·∂ ’∆Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ’ Í ‹Ø √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∂ «Ú⁄’≈ Úß‚ «ÁæÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘È (¡Èπ¤∂Á È؇
BG@) (Taxes leved and collected by the Union and Distributed between the Union and the States
(Art.270)): ’πfi «ÚÙ∂Ù ¡Èπ¤∂Á ¡«‹‘∂ ‘È «‹È∑ª ”Â∂ ’ ’∂∫Á ÚæÒØ∫ Ò◊≈¬∂ ¡Â∂ «¬’æ·∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È, Í «¬æÊ∂
≈‹ª ÂØ∫ Úß‚ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È, ’ Úß‚ Á∆ ¡ÈπÍ≈ Á≈ ÎÀ√Ò≈ «ÈÔÓª ¡Â∂ ’≈˘Èª Á∂ ¡Èπ√≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
¡«‹‘∂ ’πfi ÓπæÁ∂ ‘È: ÷∂Â∆ È≈Ò ‘؉ Ú≈Ò∆ ¡≈ÓÁÈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Ï≈’∆ ¡≈ÓÁÈ ’, ‚≈’‡∆ ¡Â∂ «Ùß◊≈ Ú√±¡ª
ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Á±√∂ Óπæ«Á¡ª ”Â∂ ¡≈Ï’≈∆ ’Õ «¬√ Ë≈≈ «Úæ⁄ ’∂∫Á Ù≈«√ ÍzÁ∂Ùª ¡Â∂ √ßÿ Á∆ ÂÈ÷≈‘ Á∆ ’Ó
Á∆ ’‡ΩÂ∆ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á Ï≈’∆ ¡≈ÓÁÈ ’ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª ¡Â∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹ª «Ú⁄’≈ «Úæ ¡≈ÔØ◊ Á∆
«ÍØ‡ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ ¡≈Á∂Ùª ¡Èπ√≈ Úß‚ Á∂‰ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú∆ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ
F. ≈‹ª ˘ «ÓÒ‰ Ú≈Ò∆ ’∂∫Á √‘≈«¬Â≈ (Central Grants-in-aid to the States): ≈‹ª Á∆ √’≈∆ ¡≈ÓÁÈ
Á∂ √Ø «¬È∑ª Á∆¡ª ˜±ª ͱ∆¡ª ’È Ò¬∆ ’≈Î∆ È‘∆∫ ‘πßÁ∂Õ «¬√ Ò¬∆ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ √ßÿ ÚæÒØ∫ ≈‹ª ˘
√‘≈«¬Â≈ Íz‰≈Ò∆ ¡Ë∆È √‘≈«¬Â≈ Á∂‰ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈ √ß√Á ’≈˘È ÚæÒØ∫ ˜±ÂÓßÁ
≈‹ª ˘ √‘≈«¬Â≈ ◊zª‡ «ÁæÂ∆ ‹≈ √’Á∆ ‘ÀÕ √‘≈«¬Â≈ ≈Ù∆ Á≈ ÎÀ√Ò≈ √ß√Á ÚæÒØ∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
≈‹ ¡≈͉∂ Ï≈’∆ ÍzØ‹À’‡ Á∂ Ò¬∆ ’˜≈ ÒÀ‰ Ò¬∆ ¡˜∆ Á∂ √’Á∂ ‘ÈÕ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ ¡Èπ√±«⁄ ’Ï∆«Ò¡ª ¡Â∂
Íæ¤Û∂ Ú◊ Á∂ ÒØ’ª Á∂ ’«Ò¡≈‰ Ò¬∆ Ùπ± ’∆Â∆¡ª ÔØ‹È≈Ú≈ Ò¬∆ √‘≈«¬Â≈ Á∂‰ Á∆ Ú∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛Õ ¡√Ó,
«Ï‘≈, ¿πÛ∆√≈ ¡Â∂ Íæ¤Ó∆ Ïß◊≈Ò, ͇√È ¡Â∂ ͇√È ÂØ∫ Ï‰È Ú≈Ò∂ ¿πÂÍ≈Áª ”Â∂ Òæ◊∂ «ÈÔ≈ ’ Á∂ «¬Ú˜
«Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’Á∂ ‘ÈÕ
G. √ßÿ √’≈ ’ØÒ ’˜≈ ÒÀ‰ Á∆ Ù’Â∆ ‘πßÁ∆ ‘À (Union Government’s Power to Raise Loans): √ßÿ
√’≈ ’ØÒ Ì≈Â∆ √ß«⁄ «ÈË∆ Á∆ ˜Ó≈È ”Â∂ ’˜≈ ÒÀ‰ Á∆ Ù’Â∆ ˛ Í «¬√ ”Â∂ √ß√Á Á∂ ’≈˘Èª (¡Èπ¤∂Á
BIB) ÚæÒØ∫ √Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ Ò≈◊± ÍzÂ∆ÏßË Ò≈◊± ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ≈‹ Ú∆ Ì≈Â∆ ÷∂Â «Úæ⁄ ¡≈͉∆ √ß«⁄ «ÈË∆ Á∆ ˜Ó≈ÈÂ
”Â∂ ’˜≈ ÒÀ √’Á∂ ‘È Í ≈‹ «ÚÁ∂Ùª ÂØ∫ ’˜≈ È‘∆∫ ÒÀ √’Á∂Õ Ì≈ √’≈ Ú∆ «’√∂ ≈‹ ˘ ’˜≈ Á∂ √’Á∆
˛Õ ¡Èπ¤∂Á BIB (C) Á∂ ¡Èπ√≈ ’˜≈ ÒÀ‰ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ «¬’ ‘Ø ÍzÂ∆ÏßË Ò◊≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛, ““’ج∆ Ú∆ ≈‹
¿π∫È∆ Á∂ Âæ’ Ì≈ √’≈ Á∆ √«‘ÓÂ∆ ÂØ∫ «ÏȪ ’˜≈ È‘∆∫ ÒÀ √’Á≈ ‹ÁØ∫ Âæ’ √ßÿ ÚæÒØ∫ ≈‹ ˘ Í«‘Ò∂ «ÁæÂ∂
◊¬∂ ’˜∂ Á≈ Ï’≈«¬¡≈ Á∂‰≈ ‘≈Ò∂ Ï≈’∆ ‘ØÚ∂Õ””
H. «ÚæÂ∆ √ß’‡’≈Ò Á∆ √«ÊÂ∆ ¡Â∂ √ßÿ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª (Financial Emergency and Powers of the Union):
¡Èπ¤∂Á CF@ ¡Ë∆È «ÚæÂ∆ √ß’‡’≈Ò Á∆ √«ÊÂ∆ Á∆ ÿØÙ‰≈ ’Á∂ √Ó∂∫ ≈Ù‡ÍÂ∆ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª «Ú⁄’≈ ≈‹√Ú
Á∆ Úß‚ È≈Ò √Ïß«Ë ‘Ø ≈‹ª ˘ «ÁæÂ∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò √Ïß«Ë «ÚÚ√Ê≈Úª ˘ æÁ ’ √’Á≈ ˛Õ ¡«‹‘∂
√ß’‡’≈Ò ÁΩ≈È ≈‹ª ’ØÒ ’∂ÚÒ ≈‹ √±⁄∆ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’ª È≈Ò ‘؉ Ú≈Ò∆ √’≈∆ ¡≈ÓÁÈ ‘∆ «‘ √’Á∆ ˛
¡Â∂ Ï≈’∆ √ت Á≈ ’߇ØÒ ’∂∫Á Á∆ «¬æ¤≈ ¡Èπ√≈ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ √ßÿ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈Úª ˘ ¡≈͉∂ Ï‹‡
Á∂ Íz√Â≈Ú ¡Â∂ Á±√∂ √ØÂ≈ Á≈ «Ï¿»≈ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ «Ú⁄≈ Ò¬∆ Ì∂‹‰ Ò¬∆ ’«‘ √’Á≈ ˛Õ «ÚæÂ∆ √ß’‡’≈Ò
«Úæ⁄ √Ó∂∫ ≈‹ Á∂ ’Ó⁄≈∆¡ª ¡Â∂ ‹æ‹ª Á∆ ¡≈ÓÁÈ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ ÿæ‡ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ
I. Ì≈Â∆ Ò∂÷≈ ÍÃ∆«÷¡’ ¡Â∂ ’߇ØÒ ÚæÒØ∫ ≈‹ª ”Â∂ ’߇ØÒ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ (System of Control over States
through the Comptroller and Auditor General of India): Ì≈Â∆ Óπæ÷ Ò∂÷≈ Íz∆«÷¡≈ ¡«Ë’≈∆ ¡Â∂ Íz∆«÷¡’
√ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª ÁØÚª Á∂ ÷≈«Â¡ª Á∆ Ò∂÷≈ ÍÛÂ≈Ò ¡Â∂ æ÷-÷≈Ú Ò¬∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ’∂∫Á √’≈ Á≈
¡«Ë’≈∆ ‘πßÁ≈ ˛ «‹√ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ Ì≈ Á∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¿π√ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª ¡Â∂ «˜ßÓ∂Ú≈∆¡ª
Á≈ ÎÀ√Ò≈ √ß√Á ÚæÒØ∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹ª ÚæÒØ∫ ¡≈͉∂ ¡Â∂ «¬È∑ª Á∆ Ò∂÷≈ ÍÛÂ≈Ò Ò¬∆ ¿π√ Á∂ ¡≈Á∂Ùª ¡Â∂
ÎÀ√Ò∂ Á≈ Í≈Ò‰ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ
A@. «ÚæÂ∆ ¡≈ÔØ◊ (The Finance Commission): √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á ¡Èπ√≈ BH@ ÚæÒØ∫ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ Íø‹
√≈Ò Á∂ ¡ßÂ≈Ò ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹ª «Î ‹ÁØ∫ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ·∆’ √Ófi∂, «¬’ «ÚæÂ∆ ¡≈ÔØ◊ √Ê≈«Í ’È Á∆ Ù’Â∆
«ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛Õ ¡≈ÔØ◊ ’ØÒ ≈‹ª ¡Â∂ ’∂∫Á «Ú⁄’≈ ’ª È≈Ò ‘؉ Ú≈Ò∆ ¡≈ÓÁÈ Á∆ Úß‚ Ò¬∆ «√Î≈«Ùª ’È
Á∆ Ù’Â∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬‘ ≈‹ª ˘ «ÁæÂ∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √‘≈«¬Â≈ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √‘≈«¬Â≈ Á∂ „ß◊ Á≈ ÎÀ√Ò≈ Ú∆ ’Á≈ ˛Õ
«Úæ ¡≈ÔØ◊ ‘∆ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª «Úæ⁄ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ’ª Á∆ Úß‚ Ï≈∂ ÎÀ√Ò≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ
AA. ’∂∫Á∆«¥Â «ÈÔØ‹È (Centralised Planning):Ì≈ «Úæ⁄ Íz⁄æ«Ò ’∂∫Á∆«¥Â «ÈÔØ‹È Á∆ Íz‰≈Ò∆ Ú∆ ≈‹ª
”Â∂ ÚæËÁ∂ ’∂∫Á∆ ’߇ØÒ ˘ «ÁzÛ ¡Â∂ Íz◊‡ ’Á∆ ˛Õ ÔØ‹È≈ ¡≈ÔØ◊ «¬’ ’∂∫Á∆ √ß√Ê≈ ˛ ‹Ø ≈‹ª Ò¬∆ «Ú’≈√

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 235