Page 254 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñAC: √øÿ-≈‹ √ÏøË-«ÚË≈È’, ÍÃÙ≈√«È’ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ≈‹È∆Â∆

«¬√ Ô≈Á ÍæÂ Á∆¡ª Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Ú≈ ‘∂· «Ò÷∆¡ª ‘È: È؇
Íz√Â≈Ú (Preamble): ““Ì≈Ù≈¬∆, √ß√«¥«Â’ ¡Â∂ ‘Ø «Ú«ÌßÈÂ≈Úª Á∂ „ª⁄∂ «Úæ⁄ Ì≈ Á∆ ¬∂’Â≈ ¡Â∂ ¡÷ø‚Â≈ ˘
√πæ«÷¡≈ ’∂∫Á ≈‹ √Ïß˪ Á≈ «¬’ Ó‘æÂÚͱÈ ÍzÙÈ ˛Õ Ì≈ «Úæ⁄ «ÈÚ≈√ ’ ‘∂ ’¬∆ Ì≈Ù≈¬∆ ¡Â∂ √ß√«¥«Â’
√Ó±‘ «ÚÁ∂Ù∆ ˜ß˜∆ª È≈Ò √πÂßÂÂ≈ Íz≈Í ’È Ò¬∆ √πÂßÂÂ≈ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ ¡≈͉∆ «¬æ¤≈ ¡Èπ√≈ √ªfi∂ Ò’Ùª
Ò¬∆ «¬’æ·∂ ‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ ¡æ‹ Ú∆ ¿π‘ √≈Ó≈‹Ú≈Á∆ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ ÂØ∫ Óπ’ «‘ ’∂ Íz«’«Â’ √ت Á∂ ͱ∂ «Ú’≈√
Ò¬∆ ¡Â∂ √«ÓzË ‹∆ÚÈ ÏÂ∆ ’È Ò¬∆ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ¡≈«Ê’, Ì≈Ù≈¬∆ Â∂ √ß√«¥«Â’ ˜±ª Á∆ ͱÂ∆ Ò¬∆
√ªfi∂ Ò’Ùª Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Á∆ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ «¬’æ·∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª √ªfi∂ Ò’Ùª Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª ¡Â∂
‹ÈÂ≈ ¡È∂’Â≈ «Úæ⁄ ¬∂’Â≈ Á∆ ˜± Á∆ Í«‘⁄≈‰ ’’∂ ’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ √’≈ª ”Â∂ ¡≈Ù« ‘ÈÕ””

Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª (Main Features)
A. ’∂∫Á ≈‹ª Á∂ ¡«Ë’≈ ÷∂Â «Úæ⁄ ◊À-˜±∆ Á÷Ò¡Á≈˜∆ ’ «‘≈ ˛ (Centre is building in roads into
State’s Sphere)-Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Óπæ÷ ±Í «Úæ⁄ ¬∂’≈ÂÓ’ Íz«’Â∆ Á≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈ ’∂∫Á ˘ ≈‹ª Á∆
√Ú≈ÔÂÂ≈ Á∂ Ó±Ò ”Â∂ «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆¡ª «ÁæÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «¬√∂ ’≈È ‘∆ “√ÓÚÂ∆ √±⁄∆” DG ÓÁª Ù≈«ÓÒ
’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ √ß«ÚË≈È Ò≈◊± ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘∆ ’Ø«ÙÙ ‹≈∆ ‘∆ ˛ «’ ≈‹ª Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∂ √Â∂
«Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ ’È Á≈ ÁØÙ∆ «‘≈ ˛ ¡Â∂ ¡æ‹ Ú∆ ˛Õ
B. ’∂∫Á «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ω «‘≈ ‘À (Centre has been becoming unusually more powerful)- «Í¤Ò∂
ÁØ Á‘≈«’¡ª ÁΩ≈È «¬’ Í≈√∂ ª ≈‹ª ˘ «˜¡≈Á≈ √Ú≈«¬Â ω≈¿π‰ Ò¬∆ ·∆’ ¡Â∂ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆ Ù’Â∆¡ª Á∂‰ Á∆
Óß◊ ÚË ‘∆ ˛ ª Á±√∂ Í≈√∂ ≈‹ª ˘ «ÁæÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∆ ‘æÁÏßÁ∆ ’È ¡Â∂ ¿πÊØ∫ Á∆¡ª √’≈ª Á∆
ÒØ’ÂßÂ∆ ’≈‹Ù∆ÒÂ≈ ˘ ÷ÂÓ ’È Ò¬∆ Ò◊≈Â≈ ÔÂÈ ’∆Â∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ «¬√ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆ ◊À ’ª◊√∆ √’≈ª
¡Â∂ ‘∂’ „ß◊ È≈Ò ’∂∫Á Á∆ Ù’Â∆ ÚæÒØ∫ ¿πÍ⁄≈«’ ÁÏ≈¡ Í≈ ’∂ ‹ª ËÈ ¡Â∂ Á±√∂ √Ø Á∂‰ ÂØ∫ «¬È’≈ ’’∂
¡ÍzÂæ÷ „ß◊ È≈Ò ÁÏ≈¡ Í≈«¬¡≈ «◊¡≈ ¡Â∂ ’ª◊√ Í≈‡∆ Á∂ Óπæ÷ ÓßÂ∆¡ª ¡Â∂ √ß◊·È Â∂ Ù≈√È ÚæÒØ∫ ÁÏ≈¡
Í≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ «Í¤Ò∂ Á√ √≈Òª ÁΩ≈È ’∂∫Á Á∆¡ª ≈‹ª Á∂ ’≈˘È ¡Â∂ «ÚÚ√Ê≈, ≈‹ «ÚÙ∂ ”Â∂ ’∂∫Á∆ Íπ«Ò√
ÏÒ √∆Ó≈ √πæ«÷¡≈ ÏÒ, ¿πÁÔØ«◊’ √πæ«÷¡≈ ÏÒ ¡≈«Á Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ÚæÒØ∫ Í’Û ÚË∆ ˛Õ √ß«ÚË≈È Á∆ DBÚ∆∫ √ØË
ÚæÒØ∫ «√æ«÷¡≈ Á∂ ≈‹ «ÚÙ∂ ˘ √ÓÚÂ∆ √±⁄∆ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘ Íz«’«¡≈ ‘π‰ «¬√ ‘æÁ Âæ’ Í‘πß⁄
¸æ’∆ ˛ «’ ≈‹ª ˘ ’∂∫Á Á∂ «¬’ ÓßÂ≈Ò∂ ¡Ë∆È «ÚÌ≈◊ª Á∂ Ï≈Ï Á‹≈ Á∂‰ Á≈ ÷Â≈ ÍÀÁ≈ ‘Ø «◊¡≈ ˛Õ
C. ¡√Ò √ßÿÚ≈Á Á∆ ˜± (Need for True Federalism)- ÂÏÁ∆Ò ≈‹È∆«Â’ Ú≈Â≈ÚÈ «Úæ⁄ ’∂∫Á ≈‹
√Ïß˪ Á∂ ÓπæÁ∂ ˘ ÈÚª Ó‘æÂÚ Íz≈Í ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ’∂∫Á «Úæ⁄ ¡Â∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹ª «Úæ⁄ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ÁÒ √æÂ≈
«Úæ⁄ ‘ÈÕ ÒØ’ª Á∆¡ª ÒØ’ÂßÂ∆ «¬æ¤≈Ú≈ Á∆ ͱÂ∆ Ò¬∆ √ßÿ∆ «√˪ª ˘ ·∆’ ¡ʪ «Úæ⁄ √Ó«fi¡≈ ¡Â∂ Ò≈◊±
’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ª «’ Ï‘πÁÒ∆ ÒØ’ÂßÂ∆ ÍzÊ≈ «‹¿»∫Á∆ «‘ √’∂Õ
D. Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ≈‹ «ÚÚ√Ê≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á Á∂ ¡Èπ’±Ò ‘À (Strong States are Compatible with Strong
Centre)-Ì≈ Ú◊∂ Á∂Ù «Úæ⁄ «‹æÊ∂ È√Ò, ËÓ, Ì≈Ù≈ ¡Â∂ √ß√«¥Â∆ «Úæ⁄ ’¬∆ «Ú«ÌßÈÂ≈Úª ‘È, ≈Ù‡∆
¡÷ø‚Â≈ ’∂ÚÒ √π⁄∂Â, √ÚÀ-«¬¤πæ’ ÔÂȪ È≈Ò ‘∆ √Ê≈«Í æ÷∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ Ù’Â∆¡ª √Ω∫Í Á∂‰ È≈Ò ÷ø«‚ ’È
Ú≈Ò∆¡ª Íz«ÚÂ∆¡ª ¿πÂÙ≈«‘ ‘؉ Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ π’ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬’ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ¡Â∂ ¬∂’∆«’àÌ≈ «Úæ⁄
¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹ª Á∂ ÒØ’ª Á∆¡ª ÒØ’ÂßÂ∆ «¬æ¤≈Úª Á≈ ¡≈Á ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ÂØ∫ ÈÎ ȑ∆∫
’∆Â∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ «ÈÙ«⁄ ‘∆ √≈˘ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ≈‹ª Á∆ ˜± ˛ Í ¡√∆∫ ’Ó˜Ø ’∂∫Á Ú∆ È‘∆∫ ⁄≈‘πßÁ∂Õ
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ≈‹ª Á∆ Ë≈È≈ ˜±∆ È‘∆∫ «’ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ ‘∆ ‘ØÚ∂ Í «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ˜±∆ ˛
«’ √æÂ≈ Á∂ ÷∂Âª ˘ √ÍæÙ‡ ±Í «Úæ⁄ «ÈÙ«⁄ ’ «Ò¡≈ ‹≈Ú∂Õ
E. Ï≈’∆ Ù’Â∆¡ª ≈‹ª ˘ √Ω∫Í Á∂‰∆¡ª ⁄≈‘∆Á∆¡ª ‘È (Residuary should be Transferred to States)- √ßÿ
Á∆¡ª Ï≈’∆ Ù’Â∆¡ª ’∂∫Á Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ≈‹ª ’ØÒ ‘؉∆¡ª ⁄≈‘∆Á∆¡≈ ‘È, ’∂∫Á ’ØÒ È‘∆∫Õ «¬√ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆
¡Èπ¤∂Á BDH «Úæ⁄ √ØË ’∆Â∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ

F. ¡Èπ¤∂Á BDI Á≈ ÷≈ÂÓ≈ (Abolition of Article 249)-¡Èπ¤∂Á BDI «‹√ ¡Ë∆È √ß√Á ˘ ≈Ù‡∆ «‘æ Ҭ∆
≈‹ √±⁄∆ Á∂ «ÚÙ∂ ”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á∆ Ù’Â∆ Íz≈Í ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛, ˘ ÷ÂÓ ’ «ÁæÂ≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 247