Page 90 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñF: √øÿ∆ √ø√Á : ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈

¡ø◊ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √ø√Á Á∆ √≈∆ ’≈Ú≈¬∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ È≈Ó ”Â∂ ⁄æÒÁ∆ ˛ ¡Â∂ ’ج∆ Ú∆ «ÏæÒ ‹Ø «’ √ø√Á È∂ È؇
Í≈√ ’∆Â≈ ‘ØÚ∂, ¿πÁØ∫ Âæ’ ’≈˘È È‘ƒ ωÁ≈, ‹ÁØ∫ Âæ’ ≈Ù‡ÍÂ∆ ¿π√ ”Â∂ ‘√Â≈÷ È‘ƒ ’ «ÁøÁ≈Õ
Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ √øÿ Á∆ ¡Â∂ √øÿ∆ √’≈ «Úæ⁄ √ø√Á Á∆ √«ÊÂ∆ Ï‘π ْÂ∆Ù≈Ò∆ ¡Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆
˛Õ «Ïë‡Ù Úª◊ ÍÃÌ»√æÂ≈ √øÍÈ √ø√Á ª È‘ƒ Í «¬√ ’ØÒ «ÚÙ≈Ò Ù’Â∆¡ª ‘È ¡Â∂ «¬√ Á∆ √«ÊÂ∆ Ï‘πÂ
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ˛Õ ’¬∆ Â∑ª È≈Ò «¬√ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª ¡Ó∆’∆ ’ª◊√ È≈ÒØ∫ Ú∆ ÚË∂∂ ‘È, «’™«’
«¬æÊ∂ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ Ï‘π «ÚÙ≈Ò Ù’Â∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ ¿π‘ ’ª◊√ ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ È‘ƒ
‘πøÁ≈, ¿π‘ Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ «Úæ⁄ ¡√Ò∆ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ¡Â∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ¡≈͉∂
√≈∂ ’øÓª Ò¬∆ √øÿ∆ √ø√Á ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ¡Â∂ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ ‘πøÁ≈ ˛Õ

F.A √øÿ∆ √ø√Á Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª (Characteristics of Union Parliament)

Ì≈Â∆ √ø√Á Á∆¡ª ÍÃÓπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Á≈ Úȉ ‘∂· «Ò÷∂ »Í «Úæ⁄ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛-
A. ≈Ù‡ÍÂ∆ √ø√Á Á≈ ÓÀ∫Ï È‘ƒ ‘πøÁ≈ Í «¬√ Á≈ ¡«Èæ÷Û∑Úª ¡ø◊ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ (President is not a member
of the Parliament but is an integral part of Parliament) : ≈Ù‡ÍÂ∆ √ø√Á Á∂ «’√∂ √ÁÈ Á≈ È≈ ’ج∆
ÓÀ∫Ï ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ω √’Á≈ ˛ Í √ø«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á GI ¡Ë∆È ¿π√ ˘ √øÿ∆ √ø√Á Á≈ «¬’ ¡«Èæ÷Û∑Úª
¡Â∂ Ó‘æÂÚÍ»È «‘æ√≈ Óø«È¡≈ «◊¡≈ ˛Õ ≈Ù‡ÍÂ∆ ‘∆ √ø√Á Á∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ ÏπÒ≈™Á≈ ˛, ¿πÈ∑ª ˘ æÁ ’Á≈ ˛
‹ª «Î √ø√Á ˘ Ìø◊ ’Á≈ ˛Õ

È؇√ √øÿ∆ √ø√Á ÚæÒØ∫ Í≈√ ’ج∆ Ú∆ «ÏæÒ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ ‘√Â≈÷ ÂØ∫ «ÏȪ ’≈˘È È‘ƒ ω
√’Á≈Õ

’πfi «ÏæÒª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ «ÈÔÓ «¬‘ ˛ «’ ¿πÈ∑ª ˘ √ø√Á «Úæ⁄ Í∂Ù ’È ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ÓȘ»∆
ÒÀ‰∆ ˜»∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ ≈Ù‡ÍÂ∆ √ø√Á ˘ ’ج∆ √øÁ∂Ù Ú∆ Ì∂‹ √’Á≈ ˛Õ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ ≈Ù‡ÍÂ∆-√Ó∂ √ø√Á
ÚæÒØ∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
B. √ø√Á Á≈ ◊À-ÍÃÌ»√æÂ≈ √øÍÈ ÍæË (Non-Sovereign Status of Union Parliament) : «Ïë‡Ù √ø√Á ÂØ∫ ¿πÒ‡
Ì≈Â∆ √ø√Á «¬’ ◊À-ÍÃÌ»√æÂ≈ √øÍÈ √ø√Á ˛, «’™«’ Ì≈ «Úæ⁄ √Ú¿πµ⁄Â≈ √ø«ÚË≈È ˘ ÍÃ≈Í ˛ ¡Â∂ √ø√Á
√ø«ÚË≈È ÚæÒØ∫ «ÁæÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á≈ ‘∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∆ ˛Õ ‹∂’ √ø√Á ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈ ’ج∆ Ú∆
’≈˘È √ø«ÚË≈È Á≈ «ÚØË∆ ‘ØÚ∂ ‹ª √ø«ÚË≈È Á≈ ¿πÒøÿ‰ ’Á≈ ˛ ª √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¿π√ ˘ æÁ ’ √’Á∆
˛Õ Á»√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄ √øÿ∆ √ø√Á ÚæÒØ∫ «È«Ó ’≈˘Èª ”Â∂ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∆ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆
Ù’Â∆ Ò≈◊» ‘πøÁ∆ ˛Õ «Î Ì≈Â∆ √ø√Á ’∂ÚÒ √øÿ √’≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ‘∆ ’≈˘È
«ÈÓ≈‰ ’ √’Á∆ ˛Õ
C. √ß√Á Á∆ √ß«ÚË≈«È’ √ØË ’È Á∆ Ù’Â∆ (Parliament’s Power to amend the Constitution): √ß«ÚË≈È
Á∂ ¡Èπ¤∂Á CFH ¡Ë∆È √ß√Á ˘ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ √ØË ’È Á∆ Ù’Â∆ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ «Úæ⁄ √ØË ’È Á≈
„ß◊ Ú∆ √ÍæÙ‡ ±Í «Úæ⁄ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ˛Õ √ß√Á √ß«ÚË≈È Á∂ «’√∂ Ì≈◊ «Úæ⁄ Ú∆ √ØË ’ √’Á∆ ˛ Í √Ú¿πµ⁄
¡Á≈Ò «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Íz‰≈Ò∆ ¡Ë∆È «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ’ √’Á≈ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ √ØË È≈Ò √ß«ÚË≈È Á∆
ÓΩ«Ò’ ⁄È≈ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Âª È‘∆∫ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ √ß√Á ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª √ß«ÚË≈«È’ √Ø˪ Á∂ √ÏßË
«Úæ⁄ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∆ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ Ò≈◊± ‘πßÁ∆ ˛Õ

ß
À
À
Ø
D. ÁØ-√ÁÈ∆ √ß◊·È (Bi-cameral Organisation):¡Ó∆’≈, «¬◊Ò∫‚, √«Ú‡˜Ò∫‚ ¡≈«Á ’¬∆ ‘ ÁÙª Á Ï≈Ï
∂
∂
Ì≈ «Úæ⁄ Ú∆ √ßÿ∆ √ß√Á ÁØ-√ÁÈ∆ √ß√Á ˛Õ «¬√ Á∂ ÁØ √ÁÈ ‘È: (i) ≈‹ª Á∆ Íz∆ÙÁ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ ‹Ø «’ ¿πÍ∆
√ÁÈ ˛ ¡Â∂ «‹√ «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √ßÿ Á∆¡ª «¬’≈¬∆¡ª ˘ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛Õ ≈‹ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ¡ÍzÂæ÷ ±Í
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 83