Page 91 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ «Úæ⁄ ‘∂’ ≈‹ Á∆ «ÚË≈È √Ì≈ ÚæÒØ∫ ¸‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ «¬’ ¡Ë-√Ê≈¬∆ √ÁÈ ˛ «‹√ Á∂ «¬’-«Â‘≈¬∆ ÓÀ∫Ï
‘∂’ ÁØ √≈Ò Ï≈¡Á √∂Ú≈Óπ’ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √ßÿ Á∂ ≈‹ª ˘ Ï≈Ï ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ È‘∆∫ «ÁæÂ∆ ◊¬∆
¡Â∂ «¬‘ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ¡Ó∆’∆ √∆È∂‡ ÂØ∫ «¬√ ˘ Úæ÷ ω≈™Á∆ ˛Õ (ii) ÒØ’ª Á≈ √ÁÈ ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ ‹Ø «’ √ß√Á Á≈
‘∂·Ò≈ √ÁÈ ˛ Ì≈Â∆ ‹ÈÂ≈ Á∆ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ÓÀ∫Ï ‹ÈÂ≈ ÚæÒØ∫ ÍzÂæ÷ ±Í «Úæ⁄ ¸‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÒÕ
«¬√ Á∆ ÓÀ∫Ï √ß«÷¡≈ EDE ˛ ¡Â∂ «¬√ Á≈ ’≈‹’≈Ò E √≈Ò Á≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ ‘∂’ Íø‹ √≈Ò Ï≈¡Á «¬√ Ò¬∆ ÈÚ∆∫
⁄؉ ’Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘À Í ≈Ù‡ÍÂ∆ ’≈‹’≈Ò Í±≈ ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ú∆ «¬√ ˘ Ìß◊ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ
E. ÒØ’ √Ì≈ ≈‹ √Ì≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ √ÁÈ ˛ (Lok Sabha is more powerful than Rajya Sabha):
Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È ÚæÒØ∫ √ßÿ∆ √ß√Á Á∂ ÁØȪ √ÁȪ ˘ «¬’ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ È‘∆∫ «ÁæÂ∂ ◊¬∂Õ ÒØ’ √Ì≈ ˘ ≈‹ √Ì≈
ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆¡ª «ÁæÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ÓßÂ∆-Íz∆ÙÁ ÒØ’ √Ì≈ ÍzÂ∆ ‘∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘πßÁ∆ ˛, ≈‹ √Ì≈ ÍzÂ∆
È‘∆∫Õ ËÈ «ÏæÒ ’∂ÚÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È ¡Â∂ «¬√ √ÏßË «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ ÍzÂ∆ È‘∆∫Õ ËÈ
«ÏæÒ ’∂ÚÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È ¡Â∂ «¬√ √ÏßË «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ «’√∂ Ú∆ ËÈ «ÏæÒ ˘ Í≈√
‘؉ «Úæ⁄ ’∂ÚÒ AD «ÁÈ Á∆ Á∂ ‘∆ ’ √’Á∆ ˛Õ Á∂Ù Á∂ ËÈ ”Â∂ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ’߇ØÒ ‘πßÁ≈ ˛Õ √Ë≈‰ ’≈˘È
«ÈÓ≈‰ ÷∂Â «Úæ⁄ √ß«ÚË≈«È’ ±Í «Úæ⁄ ÁØȪ √ÁȪ ˘ «¬æ’Ø «‹‘∆ Ù’Â∆ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛ Í «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ ÒØ’
√Ì≈ ‘∆ «˜¡≈Á≈ ’≈˘È-«ÈÓ≈‰ Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∆ ˛Õ ≈‹ √Ì≈ Á∆ √«ÊÂ∆ ’Ó˜Ø ˛ Í «¬‘
«¬ßÈ∆ ’Ó˜Ø «‹ßÈ∆ «’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ Ò≈‚ √ÁÈ Á∆ ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ √«ÊÂ∆ Ú∆ «¬ßÈ∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ È‘∆∫ «‹ßÈ∆
«’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ ’≈ÓÈ √ÁÈ Á∆Õ
F. È≈Ó˜Á◊∆ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ (Provision for Nomination): ÒØ’ √Ì≈ ÒØ’ª Á≈ «¬’ ÍzÂæ÷ ±Í «Úæ⁄ ⁄؉ √ÁÈ ˛
Í ≈Ù‡ÍÂ∆ «¬√ «Úæ⁄ ¬∂∫◊ÒØ-«¬ß‚∆¡È √ÓπÁ≈«¬ Á∂ ÁØ ÍzÂ∆«ÈË∆¡ª ˘ «ÈÔπ’ ’ √’Á≈ ˛ ‹∂’ ¿π‘ √Ófi∂
«’ «¬√ √ÓπÁ≈«¬ ˘ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ·∆’ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ Íz≈Í ȑ∆∫ ˛Õ «¬√ Â∑ª ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆
AB ÓÀ∫Ïª ˘ «ÈÔπ’ ’ √’Á≈ ˛ «‹È∑ª È∂ ’Ò≈, «Ú«◊¡≈È, √≈«‘Â, √ß√«¥Â∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ √∂Ú≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄
ÍzÙß√≈ÔØ◊ Íz≈ÍÂ∆¡ª Íz≈Í ’∆Â∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ
G. √ßÿ∆ √ß√Á ’ØÒ «ÚË≈«È’ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ Ù’Â∆¡ª Á∂ È≈Ò-È≈Ò ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ «È¡≈«¬’ Ù’Â∆¡≈ Ú∆ ‘È (The
Union Parliament Exercises some Executive and Judicial Powers alongwith its Legislative and
Financial Powers): Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Ù’Â∆¡ª Á∂ Í«‘Ò’È Á∂ «√˪ ”Â∂ ¡≈Ë≈« ȑ∆∫ ˛Õ Ì≈Â∆ √ß√Á ˘
’≈˘È «ÈÓ≈‰ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ Ù’Â∆¡ª Á∂ È≈Ò-È≈Ò ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ «È¡≈«¬’ Ù’Â∆¡ª «ÁæÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ
√ß√Á ’≈‹Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ ÍzË≈È ÓßÂ∆ ¡Â∂ ÓßÂ∆-Íz∆ÙÁ ”Â∂ ’߇ØÒ ’Á∆ ˛Õ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á GE (C) «Úæ⁄
«Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ÓßÂ∆-Íz∆ÙÁ √Ó±«‘’ ±Í «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÍzÂ∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘ØÚ∂◊∆Õ ÓßÂ∆-Íz∆ÙÁ Á∂ Ò◊≈Â≈
«È∆÷‰ ¡Â∂ ’߇ØÒ ¡Ë∆È ’ßÓ ’Á∆ ˛Õ ÒØ’ √Ì≈ Ï∂ÌØ√◊∆ Á≈ Íz√Â≈Ú Í≈√ ’’∂ ‹ª Ï‹‡ æÁ ’’∂ ‹ª
«Î «’√∂ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ È∆Â∆ ‹ª ÎÀ√Ò∂ ˘ æÁ ’’∂ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈ √’Á∆ ˛Õ ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹
√Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ≈Ù‡ÍÂ∆ ¡Â∂ ¿πµÍ-≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ⁄؉ ’Á∂ ‘ÈÕ √ß√Á Á∂ ÁØÚª √ÁȪ Ó‘≈«ÌÔØ◊ Á≈ Óπ’æÁÓ≈
⁄Ò≈ ’∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ Ú∆ æ÷Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Ì≈Â∆ √ß√Á ’ØÒ ’≈‹ Í≈«Ò’≈
«È¡≈«¬’ ⁄؉ È≈Ò √Ïß«Ë ¡Â∂ ’¬∆ ‘Ø Â∑ª Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª ‘ÈÕ Á±√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Ë∆È
√ß√Á ˘ √ß«ÚË≈«È’ Ù’Â∆¡ª ‘∆ È‘∆∫ ÏÒ«’ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ «È¡≈«¬’ Ù’Â∆¡≈ Ú∆ √Ω∫Í∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ
H. ¿πµÍ-≈Ù‡ÍÂ∆ ≈‹ √Ì≈ Á≈ ÍÁ∂È ÍzË≈È ‘πßÁ≈ ˛ ‹ÁØ∫ «’ √Í∆’ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ÍzË≈È ‘πßÁ≈ ˛Õ (The Vice-
President is the Ex-officio Chairman of Rajya Sabha and Speaker is the Chairman of Lok Sabha):
¡Ó∆’∆ √∆È∂‡ Á∆ Â∑ª Ì≈Â∆ ≈‹ √Ì≈ ˘ ÏÀ·’ª Á∆ ÍzË≈È◊∆ Ú∆ ¿πµÍ-≈Ù‡ÍÂ∆ ’Á≈ ˛Õ Ì≈Â∆ ¿πµÍ-
≈Ù‡ÍÂ∆ ≈‹ √Ì≈ Á≈ ÓÀ∫Ï ª È‘∆∫ ‘πßÁ≈ Í ¿π‘ ≈‹ √Ì≈ Á∂ ÍzË≈È Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ Á∆¡ª
ÏÀ·’ª Á∆ ’≈Ú≈¬∆ √ß⁄≈«Ò ’Á≈ ˛Õ ¿π√ ˘ ’∂ÚÒ «È‰≈«¬’ Ú؇ (Casting Vote) Á∂‰ Á≈ ¡«Ë’≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ
ÒØ’ √Ì≈ Á∆¡ª ÏÀ·’ª Á∆ ÍzË≈È◊∆ √Í∆’ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ‹∂’ √Í∆’ ◊À ‘≈˜ ‘ØÚ∂ ª ¿πµÍ-√Í∆’ ÒØ’ √Ì≈
Á∆¡ª ÏÀ·’ª Á∆ ÍzË≈È◊∆ ’Á≈ ˛Õ √Í∆’ ¡Â∂ ¿πµÍ-√Í∆’ ÁØÚ∂∫ ‘∆ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫ÏÏ ‘؉∂ ˜±∆ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª
Á∆ ⁄؉ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ’Á∂ ‘È Í «¬æÊ∂ «Ïz«‡Ù √Í∆’ ¡≈͉≈ ¡‘πÁ≈ √ßÌ≈Ò‰ √Ó∂∫ ≈‹È∆Â∆ ÂØ∫ √ø«È¡≈√
ÒÀ ÒÀ∫Á≈ ˛ ¿π‘ Ì≈Â∆ √Í∆’ ”Â∂ √ßÌ≈Ò‰ Á∂ Ï≈¡Á √ÁÈ «Úæ⁄ «¬’ «ÈÍæ÷ ÍzË≈È Á∆ Â∑≈ ª ’ßÓ ’Á≈ ‘À Í
≈‹È∆«Â’ ÂØ∫ √ø«È¡≈√ È‘∆∫ ÒÀ∫Á≈Õ «¬√ Â∑ª Ì≈Â∆ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ √Í∆’ Á∆ √«ÊÂ∆ È≈ ª «Ïz«‡Ù √Í∆’ Á∆
Â∑ª ͱÈ «ÈÍæ÷Â≈ Á∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡Ó∆’∆ √Í∆’ Á∆ Â∑ª ͱÈ ≈‹È∆«Â’ ÍzÂ∆ÏæËÂ≈ Á∆ ˛Õ

84 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY