Page 19 - DPOL102_INDIAN_POLITICAL_SYSTEM_PUNJABI
P. 19
Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈
È؇ ˛Õ √≈∂ ˘ Ï≈Ï ÓΩ’∂ ÍÃÁ≈È ’È, ¤»Â-¤≈ Á∆ ÍÃÊ≈ ÷ÂÓ ’È ¡Â∂ ¿πÍ≈Ë∆¡ª ÷ÂÓ ’È Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú∆
’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ
(ii) √πÂøÂÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á AI-BB) [Right to Freedom (Article 19-22)] : ¡Èπ¤∂Á AI «Úæ⁄ F
ÓΩ«Ò’ √πÂøÂÂ≈Úª Ù≈«ÓÒ ‘È-Ì≈Ù‰ Á∂‰ ¡Â∂ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª ˘ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ √πÂøÂÂ≈, √ø◊·È/√ø√Ê≈Úª
√Ê≈«Í ’È Á∆ √πÂøÂÂ≈, «ÏȪ ‘«Ê¡≈ ÂØ∫ ÙªÂ∆ͻڒ √Ì≈Úª ’È Á∆ √πÂøÂÂ≈, Ì≈ «Úæ⁄ √≈∆¡ª Ê≈Úª
”Â∂ ÿπøÓ‰ Á∆ √πÂøÂÂ≈, «’√∂ Ú∆ ÷∂ «Úæ⁄ ‹≈ Ú√‰ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ¡Â∂ ’ج∆ Ú∆ ’≈ØÏ≈, ÚÍ≈ ‹ª ؘ◊≈
¡ÍÈ≈¿π‰ Á∆ √πÂøÂÂ≈Õ ¡Èπ¤∂Á B@ «Ú¡’Â∆◊ √πÂøÂÂ≈ ¡Â∂ ¡«ÌÔπ’ª Á∂ ¡«Ë’≈ª ˘ √πæ«÷¡≈ ÍÃÁ≈È
’È≈Õ ¡Èπ¤∂Á BA «ÚÚ√Ê≈ ’Á≈ ˛ «’ ’≈˘È Á∂ ¡Èπ√≈ ’∆Â∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ «’√∂ ’≈Ú≈¬∆ ÂØ∫ «ÏȪ «’√∂ Ú∆
«Ú¡’Â∆ ˘ «‹¿»∫Á≈ «‘‰ ¡Â∂ √πÂøÂÂ≈ Á∂ ¡«Ë’≈ ÂØ∫ Úªfi≈ È‘ƒ æ«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ ‘π‰ HFÚƒ √ø«ÚË≈È √ØË
«Úæ⁄ BA-A Ë≈≈ Ù≈«ÓÒ ’∆Â∆ ◊¬∆, «‹√ È≈Ò F ÂØ∫ AD √≈Ò Âæ’ Á∆ ¿πÓ Á∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ «√æ«÷¡≈ Á≈ ¡«Ë’≈
ÍÃÁ≈È ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ ¡Èπ¤∂Á BB Á∂ ¡Ë∆È ≈‹ ÚæÒØ∫ «’√∂ «Ú¡’Â∆ Á∆ «◊ÃÎÂ≈∆ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ‘æÒ Á‹ ’∆Â∂
◊¬∂ ‘È Âª «’ «’√∂ Ú∆ È≈◊«’ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ˘ √ÚÀ-«¬¤πæ’ „ø◊ È≈Ò Íπ«Ò√ √∆«Ó È≈ ’ √’∂Õ
(iii) ÙØÙ‰ «ÚπæË ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á BC-BD) [Right Against Exploitation] : «¬‘ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ ¡Ωª
÷∆Á-Ú∂⁄, Ï∂◊≈ (ÏøË» ¡≈ÙÓ) ¡Â∂ ÷Â∂ Ú≈Ò∂ √Ê≈Ȫ ”Â∂ Ï≈Ò Ó˜Á»∆ Á∆ ÓÈ≈‘∆ ’Á≈ ˛Õ
(iv) ËÓ Á∆ √πÂøÂÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á BE-BH) [Right to Freedom of Religion (Articles 25-28)]
: «¬√ ¡«Ë’≈ «Úæ⁄ ⁄∂ÂÈ≈, ËÓ ¡Â∂ Í≈·-Í»‹≈ Á∆ √πÂøÂÂ≈ Ù≈«ÓÒ ˛Õ «¬‘ √≈∂ ËÓª ˘ ¡≈͉∂-¡≈͉∂
Ë≈«Ó’ √Ê≈Ȫ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’È ¡Â∂ «¬√ ˘ ⁄Ò≈¿π‰ Á∆ √πÂøÂÂ≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ ¡Èπ¤∂Á BG «Úæ⁄ «¬‘ «ÚÚ√Ê≈
’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ «’√∂ ËÓ Á∂ ÍÃ⁄≈ Ò¬∆ ÍÀ√≈ «¬’æ·≈ ’È Ò¬∆ ’ج∆ ’ Á∂‰ Ò¬∆ Ó‹Ï»
È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ ≈‹ «’√∂ Ú∆ ËÓ Ò¬∆ ’ج∆ ’ È‘ƒ Ò◊≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¡ÈπÁ≈È «ÁøÁ∂ √Ó∂∫ ≈‹ ËÓ
Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ’ج∆ Íæ÷Í≈ ȑƒ ’ √’Á≈Õ ¡Èπ¤∂Á BH √’≈∆ ¡Â∂ √’≈∆ √‘≈«¬Â≈ ÒÀ‰ Ú≈Ò∂ √’»Òª ¡Â∂
’≈Ò‹ª «Úæ⁄ Ë≈«Ó’ «√æ«÷¡≈ Á∂‰ Á∆ ÓÈ≈‘∆ ’Á≈ ˛Õ
(v) √ø√«¥«Â’ ¡Â∂ «√æ«÷¡Â ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á BI-C@) [Cultural and Educational Rights (Articles
29-30)] : «¬√ Á∂ ¡Ë∆È √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ ÿæ‡ «◊‰Â∆ Á∂ ¡«Ë’≈ª, ¿πÈ∑ª Á∆¡ª Ì≈Ù≈Úª ¡Â∂ √ø√«¥Â∆¡ª ˘
√πæ«÷¡Â æ÷‰ ¡Â∂ «Ú’«√ ’È Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛Õ «¬‘ ¿πÈ∑ª ˘ ¡≈͉∆ «√æ«÷¡≈ √ø√Ê≈Úª √Ê≈«Í ’È, ω≈¬∆
æ÷‰ ¡Â∂ ⁄Ò≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ Ú∆ «ÁøÁ≈ ˛Õ
(vi) √ø«ÚË≈«È’ ¿πÍ⁄≈ª Á≈ ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á CB) [Right to Constitutional Remedies (Article 32)]:
«¬‘ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ Í»È ¡«Ë’≈ Íæ Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ˛Õ «¬‘ ¡Á≈Òª ÚæÒØ∫ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª ˘ Ò≈◊» ’È ¡Â∂
¿πÈ∑ª Á∆ √πæ«÷¡≈ ’È Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ ¿πµ⁄ ¡Á≈Òª ˘ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ Ò≈◊» ’È Ò¬∆ ˜»∆
«ÈÁ∂Ù ¡Â∂ ¡≈Á∂Ù ‹≈∆ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ
Ì≈Â∆ È≈◊«’ª Á∂ ‘π‰ F ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ ‘ÈÕ √øÍÂ∆ Á≈ ¡«Ë’≈ ‘π‰ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª Á∆ √»⁄∆ «Úæ⁄Ø∫ ’æ«„¡≈
‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ ‘π‰ «¬‘ ¡Èπ¤∂Á C@@-¬∂ Á∂ ¡Ë∆È «¬’ ’≈˘È ¡«Ë’≈ ˛Õ
ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ ÍÃÁ≈È ’Á∂ ¡Â∂ «¬È∑ª Á∆ ◊ø‡∆ «ÁøÁ∂ ‘ج∂ √ø«ÚË≈È È∂ «¬È∑ª ”Â∂ ’ج∆ ¡ÍÚ≈Á Ú∆ Ò≈◊» ’∆Â∂
‘ÈÕ «¬‘ ÍÃÂ∆ÏøÁ √Ú‹È’ ÙªÂ∆ ¡Â∂ ’≈˘È «ÚÚ√Ê≈, ÈÀ«Â’Â≈, ≈‹ Á∆ √πæ«÷¡≈ ¡Â∂ Ì≈ Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ Â∂
Ì»-÷∂Â∆ ¡÷ø‚Â≈ √Ê≈«Í æ÷‰ Á∂ «‘æ «Úæ⁄ Ò≈◊» ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬√ È≈ÒØ∫ Ú∆ «˜¡≈Á≈ «¬È∑ª ¡«Ë’≈ª «Úæ⁄
¡Èπ¤∂Á CFH Á∂ ¡Ë∆È Áæ√∂ ◊¬∂ „ø◊ ¡Èπ√≈ √ØË ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¡Èπ¤∂Á CEB Á∂ ¡Ë∆È ≈Ù‡∆ √ø’‡
’≈Ò √«ÊÂ∆ √Ó∂∫ «¬‘ æÁ Ú∆ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
I. ≈Ù‡∆ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ ¡≈ÔØ◊ ¡Â∂ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∆ √πæ«÷¡≈ (The National Human Rights
Commission (NHRC) and Protection of Human Rights) : Ì≈ Á∂ ÒØ’ª Á∂ √≈∂ ÒØ’ÂøÂ∆ ¡Â∂
ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª ˘ ÚË∂∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª √πæ«÷¡≈ ÍÃÁ≈È ’È Ò¬∆ ’∂∫Á∆ √ø√Á È∂ AIIC «Úæ⁄ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∆
√πæ«÷¡≈ √ÏøË∆ ¡Ë∆«ÈÔÓ Í≈√ ’∆Â≈, «¬√ Á∂ ¡Ë∆È Ì≈ Á∂ «¬’ √∂Ú≈Óπ’ ‹æ‹ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷∆
¡«Ë’≈ª Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ≈Ù‡∆ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ ¡≈ÔØ◊ √Ê≈«Í ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬‘ «¬’ √πÂø ¡≈ÔØ◊
˛, «¬√ ˘ ÒØ’ª Á∂ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∂ ¿πÒøÿ‰ ˘ Ø’‰ Ò¬∆ ¡Â∂ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á≈ ¿πÒøÿ‰ «√æË ‘Ø ‹≈‰ ”Â∂
12 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY