Page 9 - DSOC102_Social Institutions

√Ó≈«‹’ √√ßÊ≈Úª

È؇ «‘≈ ˛Õ ◊Ã∆’ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ ÓÈπæ÷ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∆ Íë’Â∆ ”Â∂ Ï‘π «Ú⁄≈ ’∆Â≈Õ ¿πÈ∑ª È∂ «¬‘ ‹≈ȉ Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ «’ ÓÈπæ÷ Á∆ Ó»Ò Íë’Â∆ ’∆ ˛- ¿π‘ ⁄ø◊≈ ˛ ‹ª Ó≈Û≈, √Ó≈«‹’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò Í»È ÂΩ ”Â∂ «˜øÓ∂Ú≈ ˛ ‹ª
√Ú≈Ê∆ ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ ’πfi ˛, ¿π√ «Úæ⁄Ø∫ «’øÈ≈ ‹ÈÓ-‹≈ ˛ ¡Â∂ «’øÈ≈ Ú≈Â≈Ú‰ Á∆ ¿πÍ‹ ˛, ÓÈπæ÷ «Ú¡’Â∆
Á∆¡ª «Ú¡’Â∆◊ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ’∆ ‘È ‹ª ¿π‘ «’‘Û∆¡ª √Ë≈‰ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È ‹Ø ’∂ÚÒ ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ Í≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ ‘Ø ÍÃ≈‰∆¡ª «Úæ⁄ È‘ƒ ¡≈«ÁÕ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ÍÃÓπæ÷ »Í «Úæ⁄ «¬‘ «Ú⁄≈ ’∆Â≈
«◊¡≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷ Á∆ √∆«’ ¡Â∂ Ó≈È«√’ ⁄È≈ ’∆ ˛, ¿π√ Á∆ Íë’Â∆ ’∆ ˛, ÓÈπæ÷ ¡Â∂ √Ó≈‹ Â∂ √ø√«¥Â∆
«Ú⁄’≈ ’∆ √ÏøË ˛, ’∆ «Ú¡’Â∆ √Ó≈‹ Á∆ Á∂‰ ˛ ‹ª √Ó≈‹ «Ú¡’Â∆ Á∆ ¿πÍ‹ ¡≈«ÁÕ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ˘
ËÓ Ù≈√Â, ÁÙÈ Ù≈√Â, Íë’«Â’ «Ú«◊¡≈Ȫ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «Ú«◊¡≈Ȫ «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ «ÁzÙ‡∆’؉ª Á∂
ÍÃ∆÷‰ª «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛Õ ¡√ƒ «¬æÊ∂ «¬È∑ª Úæ÷-Úæ÷ «ÁzÙ‡∆’؉ª Á≈ Úȉ ’ª◊∂Õ
Ë≈«Ó’-¡«Ë¡≈«Ӓ ÍÃ∆÷‰- Ë≈«Ó’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ ¬∆ÙÚ Á∂ √Ïø˪ ”Â∂ «Ú⁄≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ
ËÓ ÓÈπæ÷ Á∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡≈÷∆ «ÈÙ≈È≈ ËÓ ¡Èπ√≈ ¡≈⁄‰ ’Á∂ ‘ج∂ Óπ’Â∆ ÍÃ≈Í ’È≈ ÓøÈÁ≈ ˛Õ «ÚÙÚ
«Úæ⁄ ¡È∂’ª ËÓ ‘È, √≈∂ ËÓª «Úæ⁄ ¬∆ÙÚ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∂ Ó≈◊ ¡Â∂ √≈ËÈ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ Áæ√∂ ◊¬∂ ‘È Í
√≈ËÔ, ¿πÁ∂Ù ¡Â∂ Óø«˜Ò √≈«¡ª Á∆ «¬’ ‘∆ ˛Õ ËÓ «Ú¡’Â∆ ˘ ÈÀ«Â’ ¡≈⁄‰ ’È Á∆ ÍÃ∂È≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ ËÓ
¡ÒΩ«’’ Ù’Â∆ Á∂ ‚ ÂØ∫ «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ ”Â∂ ’ø‡ØÒ Ï‰≈¬∆ æ÷‰ Á≈ ’øÓ Ú∆ ’Á≈ ˛Õ ËÓ «Ú¡’Â∆ ˘
¡ÒΩ«’’ Ù’Â∆¡ª ÍÃÁ≈È ’È Á∆ Ú∆ ÍÃ∂È≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ «¬È∑ª Ù’Â∆¡ª ˘ ÓÈπæ÷ «Ë¡≈È, ÂÍæ«√¡≈, ÔØ◊ √≈ËÈ,
’Ó ¡Â∂ Ì◊Â∆ ¡≈«Á È≈Ò ÍÃ≈Í ’ √’Á≈ ˛Õ ËÓ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ˘ √ø√≈«’ Ú√»¡ª ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÷πÁ Á∂
’«Ò¡≈‰ ¡Â∂ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ⁄æ’ ÂØ∫ Óπ’ ‘؉ Á∆ ◊æÒ Ú∆ ’‘∆ ◊¬∆ ˛Õ
Á≈Ù«È’-Â≈«Âz’ ÍÃ∆÷‰- Á≈Ù«È’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò ÓÈπæ÷ ˘ ‘Ø ÍÃ≈‰∆¡ª Á∆ ¿πÓ∆Á √Ã∂Ù· «¬√ Ò¬∆ Óø«È¡≈ «◊¡≈
˛ «’ ¿π√ «Úæ⁄ «Ú⁄≈ Ù’Â∆ ˛Õ «Ú⁄≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ¿π‘ «’√∂ Ú√» Á∂ ◊π‰-¡Ω◊π‰ ¡Â∂ √æ⁄≈¬∆-Ïπ≈¬∆ Á∂÷
√’Á≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ ˘ √ø◊«·Â ’ √’Á≈ ˛Õ ÁÙÈ «Úæ⁄ ÈÀ«Â’Â≈ Á∆ Ú∆ ʪ ˛Õ √æ⁄≈¬∆-Ïπ≈¬∆ «Ú⁄≈ ¡Â∂
ÈÀ«Â’Â≈ ÁØÚ∂∫ ¡Ë≈ª ”Â∂ Á∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ÈÀ«Â’Â≈ √Ó∂∫, √Ê≈È ¡Â∂ √Ó≈‹ «ÈÍæ÷ ˛, «Î Ú∆ ’πfi √Ú
ÌΩ«Ó’ ÈÀ«Â’ ÓπæÒ ‘È ‹Ø √≈∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È, «‹È∑ª Á∂ Í≈Ò‰ Á∆ ÓÈπæ÷ ÂØ∫ ¿πÓ∆Á ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
Íë’«Â’ «Ú«◊¡≈È ÍÃ∆÷‰- ÓÈπæ÷ ˘ Íë’«Â’ «Ú«◊¡≈Ȫ «Úæ⁄ Úæ÷ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò Á∂«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃ≈‰∆ Ù≈√Â
ÓÈπæ÷ Á∆ √∆«’ ⁄È≈, ÷»È Á≈ ÁΩ≈, «‘Á∂, «ÁÓ≈◊ ¡Â∂ ‘Ø ¡ø◊ª Á∆ ⁄È≈ ¡Â∂ ’øÓ ’È ¡≈«Á Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ
’Á≈ ˛Õ «¬Ò≈‹ ¡Â∂ ‹Û∆-Ï»‡∆ «Ú«◊¡≈È «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∂ Ø◊ª, ¿πÈ∑ª Á∂ ’≈Ȫ ¡Â∂ «¬Ò≈‹ ¡Â∂ «√‘ Á≈ Ò≈Ì
¡≈«Á Á∆ «ÚÚ∂⁄È≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ

1.1 √Ó≈‹ «Ú«◊¡≈Ȫ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ (Concept of Man in Social Sciences)

√Ó≈‹ «Ú«◊¡≈È∆¡ª È∂ Ú∆ ÓÈπæ÷ √ÏøË∆ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ ÍÃ∆÷‰ È≈Ò «Ú⁄≈ ’∆Â≈ ˛Õ ÓÈØ«Ú«◊¡≈È ÓÈπæ÷ ˘
‹À«Ú’ ⁄≈Ò’ª (Biological Drives) ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ÍÃ≈‰∆ ÓøÈÁ≈ ˛Õ ÓÈØ«Ú«◊¡≈È «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆ ÓÈ: √«ÊÂ∆, Ó»Ò
ÍëÚÂ∆¡ª, ¡ÈπÌ»Â∆¡ª, √øÚ∂◊ª, ÍÃ∂È≈Úª, ÓÈØ«ÚÂ∆¡ª, ⁄≈Ò’ª ¡≈«Á Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ÓÈπæ÷
Á∂ ⁄∂ÂøÈ-¡⁄∂ÂøÈ ¡Â∂ ¡Ë⁄∂ÂøÈ Íæ÷ª ¡Â∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ «ÈÓ≈‰ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ Í«‘¨¡ª Á≈ Ú∆ ¡«Ë¡ÀÈ ’Á≈
˛Õ ‹À«Ú’ ⁄≈Ò’ª Á≈ «√˪ ÓÈπæ÷ ˘ √Ó≈‹ Á≈ «ÚØË∆ ÓøÈÁ≈ ˛, «¬‘ ÓÈπæ÷ ˘ «¬’ ’Ó˜Ø ’ø‡ØÒ Ú≈Ò≈ ÍÃ≈‰∆
ÓøÈÁ≈ ˛, «‹√ Á∆ Ó»Ò Íπ≈ÂÈ Íë’Â∆ ’Á∂ Ú∆ √Ó≈«‹’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò «Úÿ‡È’≈∆ «ÚÚ‘≈ ÍÃ◊‡ ’Á∆ ˛Õ
¡Ê Ù≈√Â∆ ÍÃ∆÷‰ ÓÈπæ÷ ˘ «¬’ ¡≈«Ê’ ÍÃ≈‰∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ Á∂÷Á≈ ˛Õ ¿πÂÍ≈ÁÈ, ¿πÍÌØ◊, Ú∆«ÈÔÓ ¡Â∂ Úø‚
«Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Á∆ Ì»«Ó’≈ Á≈ Úȉ ¡Â∂ ¡«Ë¡ÀÈ ¡Ê Ù≈√Â Á≈ «ÚÙ∂ ˛Õ «¬‘ ÓÈπæ÷∆ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ¡Ê ˘
’∂∫Á∆ «ÚÙ∂ ÓøÈ ’∂ ⁄æÒÁ≈ ˛Õ Í»ÈÂ≈ ¡Â∂ ¡Í»ÈÂ≈ ÓÈπæ÷ ˘ «’Ú∂∫ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∆ ˛, «¬√ Á≈ Ú∆ «¬æÊ∂ ¡«Ë¡ÀÈ
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹È∆Â∆ Ù≈√Â ÓÈπæ÷ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ √æÂ≈, Ù’Â∆, ≈‹ ¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «Ú¡’Â∆
¡Â∂ ≈‹ Á∂ √Ïø˪ Á∆ Ú∆ «ÚÚ∂⁄È≈ ’Á≈ ˛Õ «¬«Â‘≈√ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡Â∆ Á∆ ¿πÍ‹ ÓøÈ ’∂ ¿π√ Á∂ √Ó≈«‹’
«Ú’≈√, Ï∆ ¸æ’∂ ‹∆ÚÈ, √Ó≈‹ ¡Â∂ √ø√«¥Â∆ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’Á≈ ˛Õ ÓÈπæ÷ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∂ √∆«’ Ì≈Ú
ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¿π√ Á∂ √Ó≈‹, √ø√«¥«Â’, «Ú¡’Â∆ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ √ø√«¥Â∆ Á∆ Ì»«Ó’≈, ¿π√ Á∂ ¡≈«ÁÓ ‹∆ÚÈ, ¡Ê
«ÚÚ√Ê≈, ≈‹È∆«Â’ ‹∆ÚÈ, ’Ò≈, Ì≈Ù≈, ÍË≈Â∆, ËÓ ¡≈«Á √≈∂ Íæ÷ª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ

1.2 √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ (Concept of Man in Sociology)

√Ó≈‹ Ù≈√Â∆ ÓÈπæ÷ ˘ Ó»Ò ÍëÚÂ∆¡ª Á≈ Á≈√ ‹ª ¡Â≈«Âz’ ÍÃ≈‰∆ Óøȉ Á∆ ʪ ¿π√ ˘ «¬’ √Ó≈«‹’ ÍÃ≈‰∆
ÓøÈÁ∂ ‘ÈÕ ¿π√ ˘ «¬’ ¡«‹‘∆ ⁄È≈ ÓøÈÁ∂ ‘È, «‹√ Á∆ Ó»Ò ÍëÚÂ∆¡ª (Instincts) ˘ √Ó≈‹∆’‰ Á∆ Íë’«¡≈
È≈Ò Í≈Ò» ω≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ÂÏÁ∆Ò ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ÓÈπæ÷ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «¬√ »Í «Úæ⁄ Í∂Ù

2 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY