Page 123 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ ¡«Ë’≈ ¡≈Í√ «Úæ⁄ ‡’≈¡ ‹≈‰ ª ¿πÈ∑ª Á∂ ‘æÒ Á≈ ’ج∆ «ÈÔÓ È‘ƒ ˛Õ «‹Ú∂∫ ÏÀÈ ¡Â∂ Í∆‡√ «Ò÷Á∂ ‘È,
√Ó≈«‹’ «ÈÔÓ Úæ÷-Úæ÷ Á≈¡«Ú¡ª «Ú⁄’≈ √Ó≈ÈÂ≈ «Ò¡≈¿π‰ Á∆ «ÈøÂ Íë’«¡≈ ˛, Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª
Á≈ «√˪ «¬√ Íë’«¡≈ ˘ √øÌÚ Ï‰≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ

Á»√≈, ¡≈ÒØ⁄È≈ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∆ ÍÃ∆Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ◊øÌ∆ ÓÂÌ∂Áª ˘ ÒÀ ’∂ ˛Õ “Íë’«Â’” Á≈ ¡Ê ’∆ ˛?
Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈’ª È∂ «¬√ ÙÏÁ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¡≈͉∆ Ó˜∆ È≈Ò ’∆Â≈ ˛, «‹Ú∂∫ Íë’«Â’ “ÏÃfiª‚” Á∂ ¡Ê
«Úæ⁄, “«¬√ √ø√≈ Á∂ ◊À ÓÈπæ÷∆ Ì≈◊ Á∂ »Í «Úæ⁄”, «¬’ ¡≈ÁÙ Á∂ »Í «Úæ⁄ Ï≈Ï ¡≈ÁÓ∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ ¡≈«ÁÕ
ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∆ Ë≈È≈ Úæ÷-Úæ÷ Ò∂÷’ª ÚæÒØ∫ √ÍÙ‡ «‹‘∆ ‘∆Õ
ÂΔ√≈, ¡«Ë’≈ «Ú¡’Â∆ Á∆ Íë’Â∆ «Úæ⁄ ¡øÂÈ«‘æ ˛, «¬√ «Ú⁄≈ ˘ Ú∆ ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ È‘ƒ Óø«È¡≈Õ
’ج∆ Ú∆ ¡«Ë’≈ «ÏȪ «’√∂ «ÈÔÓ ¡Â∂ ’≈˘È Á∂ È‘ƒ ‘Ø √’Á∂Õ ¡«Ë’≈ ’πfi ’ÂÚª Á∆ ¿πÓ∆Á Ú∆ ’Á∂ ‘È,
«¬‘ ’πfi ÓÈπæ÷∆ √Ïø˪ Á≈ «ÈÓ≈‰ Ú∆ ’Á∂ ‘È, «‹È∑ª ”Â∂ ’ÂÚ «‡’∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «’ ◊Ã∆È È∂ «Ò«÷¡≈,
“‘∂’ ¡«Ë’≈ ˘ ¡≈͉≈ ˙«⁄ÂÔ √Ó≈‹ Á∂ ’πfi ¡«‹‘∂ Ò椉ª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ «√æË ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛, «‹È∑ª ˘ «ÏȪ
¡«Ë’≈ª Á∂ ÍÃ≈Í ȑƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ” «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ¡«Ë’≈ √Ó≈‹ Á∂ √ÓπÁ≈«¬’ ’«Ò¡≈‰ ÂØ∫ ‘∆ ÍÃ∂«Â
‘πøÁ∂ ‘È, ÍÃø» Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∂ «√˪ È∂ ¡«Ë’≈ª ˘ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ ¡øÂÈ«‘æ ÓøÈ ’∂ «¬È∑ª ˘ ≈‹
¡Â∂ √Ó≈‹ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ’ «ÁæÂ≈Õ
⁄ΩÊ≈, «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ «‘æª ˘ ¡Òæ◊ ’’∂ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á≈ «√˪ ¿πÈ∑ª √≈∂ ¡Ë≈ª ˘ ‘∆
Í«‘Òª ’ «ÁøÁ≈ ˛, «‹È∑ª ”Â∂ «¬È∑ª Á≈ ˙«⁄ÂÔ ˛Õ «¬‘ «√˪ ÓøÈ ’∂ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ ¡«Ë’≈ ¡Â∂ ’ÂÚ √Ó≈‹
ÂØ∫ √πÂøÂ ‘ÈÕ «¬‘ «¬’ ◊Ò «Ú⁄≈ √∆, «’™«’ ¡«Ë’≈ª Á≈ √Ú≈Ò ’∂ÚÒ √Ó≈‹ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ √Ïø˪ «Úæ⁄
‘∆ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á≈ «√˪ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á∆ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ÂØ∫ ÍÃ∂« «¬’ «ÚÙ∂Ù «√˪ √∆Õ «¬√ È∂ «¬’ ÍÃøÍ≈◊Â
¡Â∂ ËÓ ”Â∂ ¡Ë≈« √æÂ≈ Á∂ «ÚπæË «Ú¡’Â∆ Á∆ √πÂøÂÂ≈, √Ú≈ÔÂÂ≈, «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡≈¿π‰, «Ó‘È Ú◊∂ ÓπæÒª
Á∆ ȃ‘ æ÷∆Õ ¿πÌÁ∂ ‘ج∂ ÓæË Ú◊ Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ ‘؉ Á∂ È≈Â∂ «¬√ È∂ ¡Ê-«ÚÚ√Ê≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆
˘ ≈‹ Á∆ ÁıÒ-¡øÁ≈˜∆ ÂØ∫ Ï⁄≈¿π‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ¡Â∂ ¡≈͉∂ Ôπ◊∆È √Ïø˪ «Úæ⁄ «¬‘ ’¬∆ ¥ªÂ∆’≈∆
¡øÁØÒȪ Á≈ ÍÃ∂È≈ √Ø ϫ‰¡≈ ˛Õ

B. ’≈˘ÈΔ ¡«Ë’≈ª Á≈ «√˪ (Theory of Legal Rights)
AIÚƒ √Á∆ «Úæ⁄ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∆ ‹◊∑≈ ’≈˘È∆ ¡«Ë’≈ª È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ ’≈˘È∆ ¡«Ë’≈ª Á∂ «√˪ Á≈
Óøȉ≈ ˛ «’ ¡«Ë’≈ Íë’«Â’ È≈ ‘Ø ’∂ ≈‹ Á∆ Á∂‰ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’∂ÚÒ ≈‹ ÚæÒØ∫ «ÁæÂ∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ¡«Ë’≈ ‘∆
¡«Ë’≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¡«Ë’≈ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ ¡øÂÈ«‘æ ȑƒ ‘È, ÏÒ«’ ’»«ÂzÓ ‘È, «’™«’ «Ú¡’Â∆ Á∆ ’ج∆
Ú∆ Óø◊ ÂÁ Âæ’ ¡«Ë’≈ È‘ƒ ω √’Á∆, ‹Á Âæ’ ¿π√ ˘ ≈‹ «ÈÙ«⁄ ¡Â∂ √πæ«÷¡Â È≈ ’∂Õ «¬√ «√˪Â
Á∂ ¡øÙ √≈˘ ‘≈Ï√ Á∂ «⁄øÂÈ «Úæ⁄ «ÓÒÁ∂ ‘È, «‹√ Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’ ‘∂’ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈ÂÓ-√πæ«÷¡≈ Á≈
(Íë’«Â’) ¡«Ë’≈ ˛, ÍÃø» «¬‘ ¡«Ë’≈ ’∂ÚÒ ≈‹ ÚæÒØ∫ ‘∆ ¿πµÂÓ Â∆’∂ È≈Ò √πæ«÷¡Â ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
«¬√ «√˪ Á≈ √ÍÙ‡∆’È ¡Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈ √≈˘ ÏÀ∫ÊÓ ¡Â∂ ¡≈√«‡È ¡Â∂ ‘Ø ’≈˘È Ù≈√Â∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈ª
«Úæ⁄ «ÓÒÁ∆ ˛Õ
ÏÀ∫ÊÓ È∂ Íë’«Â’ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ Ò∂÷’ª ¡Â∂ ¡Ó∆’≈ Â∂ Îê√ Á∆ ¥ªÂ∆’≈∆¡ª Á∂ √ÓÊ’ª ÚæÒØ∫ ÍÃ⁄æ«Ò Íë’«Â’
¡«Ë’≈ª Á∂ «√˪ ˘ √Ú∆’≈ ’ «Ò¡≈, ¿π√ È∂ «¬√ «√˪ ˘ Ó»÷Â≈ ÌÍ», «ÏȪ ¡Ê, Ï∂Âπ’≈ Óø«È¡≈Õ
«√˪’ ÂΩ ”Â∂ ‘Ø √’Á≈ ˛ «’ «¬‘ «√˪ ϑπÓ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ ”Â∂ ‘æÁª Ò◊≈™Á≈ ‘ØÚ∂, ÍÃø» «ÚÚ‘≈’ ÍæË
”Â∂ (Declaration of Rights of Man) ¿π√ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ÓΩ Á∆ √˜≈ ÂØ∫ È‘ƒ Ï⁄≈¡ √«’¡≈, «‹√ ˘
Îê√ Á∂ ¥ªÂ∆’≈∆ ¡Á≈Òª √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ’∆Â≈ «◊¡≈ √∆ È≈ ‘∆ «¬‘ «√˪ ¡Ó∆’≈ Á∂ ’≈Ò∂ ÒØ’ª ˘ ◊πÒ≈Ó∆
ÂØ∫ Óπ’Â∆ «ÁÚ≈ √«’¡≈ ¡Â∂ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∆ «ÚÚ‘’ ¿πÍÔØ◊Â≈ Ȫ‘ Á∂ Ï≈Ï √∆Õ ÏÀ∫ÊÓ Á∂ ¡Èπ√≈
¡«Ë’≈ª Á≈ ¡Ë≈ ’∂ÚÒ ’≈˘È ˛ ‹Ø ÷πÁ ¿πÍÌØ◊Â≈ Á∆ Ë≈È≈ ”Â∂ ¡Ë≈« ‘πøÁ≈ ˛Õ ÏÀ∫ÊÓ È∂ Íë’«Â’ ¡«Ë’≈ª
˘ ÏÀ√≈÷∆¡ª ”Â∂ «‡’∆ Ó‘ª Ó»÷Â≈ (Nonsense Upon Stilts) Á∆ ¿πÁ≈‘‰ «ÁæÂ∆Õ ¿π√ Á∂ ¡Èπ√≈ ’≈˘È ¡Â∂
¡«Ë’≈ ˜»∆ ÂΩ ”Â∂ «¬’ ‘È-’≈˘È «¬√ Á≈ Á≈ ⁄∆˜ Á≈ ‘∆ »Í ˛ ¡Â∂ ¡«Ë’≈ «Ú¡’Â∆ Á≈ ‘∆ »Í ˛Õ

116 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY