Page 33 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ (i) Ë≈≈ AI È≈Ò Ì≈Â∆ È≈◊«’ª ˘ G √πÂßÂÂ≈Úª ÍzÁ≈È ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª √È, «‹√ «Úæ⁄ Â∂ ¤∂Ú∆∫
√πÂßÂÂ≈, √ßÍÂ∆ Íz≈Í ’È ¡Â∂ ¿π√ ˘ Ú∂⁄‰ Á∆ √πÂßÂÂ≈ √∆ Í DDÚ∆∫ √ØË È≈Ò √ßÍÂ∆ Á∂ ¡«Ë’≈
Á∂ È≈Ò-È≈Ò “√ßÍÂ∆ Á∆ √πÂßÂÂ≈” Á≈ Ú∆ ÷≈ÂÓ≈ Íz≈Í ’È Ò¬∆ ¡Â∂ ¿π√ ˘ Ú∂⁄‰ Á∆ √πÂßÂÂ≈ √∆
Í DDÚ∆∫ √ØË È≈Ò √ßÍÂ∆ Á∂ ¡«Ë’≈ Á∂ È≈Ò-È≈Ò “√ßÍÂ∆ Á∆ √πÂßÂÂ≈” Ú∆ ÷ÂÓ ’ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛
¡Â∂ «¬√ Â∑ª ‘π‰ Ë≈≈ AI Á∂ ¡Ë∆È È≈◊«’ª ˘ ¤∂ √πÂßÂÂ≈Úª ‘∆ Íz≈Í ‘È, ‹Ø «¬√ Â∑ª ‘È-
(¡) Ì≈Ù‰ Á∂‰ ¡Â∂ «Ú⁄≈ Íz◊‡ ’È Á∆ √πÂßÂÂ≈ (Right to Freedom of Speech and
Expression)Õ
(Ï) ÙªÂ∆ͱÚ’ ¡Â∂ «ÏȪ «¬√Â∆¡ª Á∂ «¬’æ·∂ ‘؉ Á∆ √πÂßÂÂ≈ (Freedom to assemble
peacefully and without arms)Õ
(√) √ßÿ ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ (Freedom to Form Associations)Õ
(Á) Ì≈ ≈‹ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ÿπøÓ‰ Á≈ ¡«Ë’≈ (Freedom to move freely throughout the
territory of India)Õ
(Ô) Ì≈ Á∂ «’√∂ Ì≈◊ «Úæ⁄ «‘‰ ‹ª «ÈÚ≈√ ’È Á∆ √πÂßÂÂ≈ (Freedom to reside and settle
in any part of the territory of India)Õ
() ’ج∆ Ú∆ ’≈ØÏ≈ ’È, Í∂Ù≈ ¡ÍÈ≈¿π‰ ‹ª ÚÍ≈ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ (Freedom to practise
any profession or to carry on any occupation, trade or business)Õ

Ë≈≈ B@ ÂØ∫ BB Âæ’ È∂ È≈◊«’ª ˘ «Ú¡’Â∆◊ √πÂßÂÂ≈ ÍzÁ≈È ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ «Ïz‡∂È «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆◊Â
√πÂßÂÂ≈ Á≈ ¡Ë≈ ’≈˘È Á≈ Ù≈√È ‘ÀÕ «¬‘∆ «√˪ Ì≈ «Úæ⁄ Ú∆ ¡Í‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ

È؇√ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ√≈ È≈◊«’ª ˘ √æ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ Íz≈Í √È Í DDÚƒ
√ß«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò √ßÍÂ∆ Á∂ ¡«Ë’≈ ˘ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª Á∆ √±⁄∆ ”⁄Ø∫ ’æ„ «ÁæÂ≈
«◊¡≈ ‘ÀÕ

(ii) (¡) Ë≈≈ B@ Á∂ ¡Èπ√≈ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ √˜≈ ¿π√ √Ó∂∫ «Úæ⁄ Íz⁄«Ò ’≈˘È Á∂ ¡Èπ√≈ ‘∆ «ÁæÂ∆
‹≈ √’Á∆ ˛Õ
(Ï) Ë≈≈ B@ Á∂ ¡Èπ√≈ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ «¬’ ¡Í≈Ë Á∂ Ò¬∆ ÁØ Ï≈‹ √˜≈ È‘∆∫ Á∂ √’Á∆ ˛Õ

(√) Ë≈≈ B@ Á∂ ¡Èπ√≈ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈͉∂ «ÚπæË ◊Ú≈‘∆ Á∂‰ Á∂ Ò¬∆ Әϱ È‘∆∫ ’∆Â≈
‹≈ √Ó’Á≈Õ

(iii) Ë≈≈ BA Á∂ ¡Èπ√≈ ’≈˘È ÚæÒØ∫ √Ê≈«Í ÍÁÂ∆ (Procedure Established by Law) ÂØ∫ «ÏȪ «’√∂
«Ú¡’Â∆ ˘ ¿π√ Á∂ ‹∆ÚÈ ¡Â∂ ¿π√ Á∆ «Ú¡’Â∆◊ √πÂßÂÂ≈ ÂØ∫ Úªfi≈ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ
(¡) «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ¿π√ Á∂ ¡Í≈Ë ’∆Â∂ «ÏȪ «◊zÎÂ≈ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ

(Ï) «◊zÎÂ≈ ’∆Â∂ ◊¬∂ «Ú¡’Â∆ ˘ BD ÿø‡∂ Á∂ ¡ßÁ ÓÀ«‹√‡z∂‡ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ’È≈ ˜±∆ ˛Õ
(√) «ÏȪ ÓÀ«‹√‡z∂‡ Á∆ ¡≈«◊¡≈ Á∂ ’ÀÁ∆ ˘ ‹∂Ò∑ «Úæ⁄ È‘∆∫ æ«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ
(Á) ’ÀÁ∆ ˘ ’≈˘È∆ √Ò≈‘ Íz≈Í ’È Á≈ ͱ≈ ¡«Ë’≈ ˛Õ
C. ÙØÙ‰ Á∂ «ÚπæË ¡«Ë’≈ (Right Against Exploitation — Article 23 to 24)- √ß«ÚË≈È Á∂ BC ¡Â∂ BDÚ∂∫
¡Èπ¤∂Áª «Úæ⁄ È≈◊«’ª Á∂ Ò¬∆ ÙØÙ‰ Á∂ «ÚπæË ¡«Ë’≈ª Á≈ Úȉ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬√ ¡«Ë’≈ Á≈ «¬‘ Ò’Ù
˛ «’ √Ó≈‹ Á≈ ’ج∆ Ú∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ «Ú¡’Â∆ «’√∂ ’Ó˜Ø «Ú¡’Â∆ È≈Ò ¡ø«È¡≈ È≈ ’ √’∂∂Õ

26 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY