Page 171 - DPOL102_INDIAN_POLITICAL_SYSTEM_PUNJABI

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ 9. «’√∂ ’≈˘È ˘ æÁ ÿث٠’Á∂ ‘ج∂, √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ˘ √ß«ÚË≈È Á∆¡ª ¿πÈ∑ª «ÚÚ√Ê≈Úª/«‹È∑ª Á≈ ’≈˘È
¿πÒøÿ‰ ’Á≈ ˛, Á∂ Ï≈∂ √ÍæÙ‡ Áæ√‰≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ ˘ ¿π√ ’≈˘È Á∂ √Ó∂∫ ¡Â∂ ¡√ß«ÚË≈È’Â≈ ˘ «√æË ’È≈
‘πßÁ≈ ˛ «‹√ ˘ æÁ ’∆Â≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ

«È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á≈ «ÚÚ‘≈ ¡Â∂ ◊À-√ß«ÚË≈È’ ÿث٠’∆Â∂ «ÚË≈È Á∆ ‘æÁ
(Working of Judicial Review and the Extent of Legislations Declared Unconstitutional)

AIE@ «Úæ⁄ √ß«ÚË≈È Á∂ Ò≈◊± ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡æ‹ Âæ’ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ ’¬∆ Ú≈ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰
Á∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ˛Õ «¬√ È∂ ’πfi Ï‘π «¬«Â‘≈«√’ ÎÀ√Ò∂ √π‰≈¬∂ ‘È «‹√ È∂ Ì≈ Á∂ √ß«ÚË≈«È’
«Ú’≈√ Á∂ «ÚÚ‘≈ ˘ «ÁÙ≈ «ÁæÂ∆Õ Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’-¡≈«Ê’ «Ú’≈√ Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫
ω≈¬∂ ’≈˘Èª «ÚπæË “ÍzÂ∆«’«¡≈Ú≈Á∆ Â∆√∂ √ÁÈ” Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’≈Ú≈¬∆ ’È ÂØ∫ «ÏȪ, √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂
ÒØ’ª Á∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ √ß«ÚË≈È Á∂ √πæ«÷¡’ Á∂ ±Í «Úæ⁄ «¬’ Ï‘π ÍzÙ≈√«È’ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ
«¬√ È∂ ¡≈͉∂ ÎÀ√«Ò¡ª ˘ ÂÏÁ∆Ò ’È «Úæ⁄ Ú∆ «fi‹’ È‘∆∫ «Á÷≈¬∆Õ ‹∂’ «¬√ È∂ Á∂«÷¡≈ «’ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄
’ج∆ Âπ‡∆ ‘Ø ◊¬∆ ‹ª ¿πÈ∑ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ «¬‘ ˜±∆ ‘Ø «◊¡≈ √∆ «’ ÒØ’ª Á∆¡ª √Ó≈«‹’ ¡≈«Ê’ ˜±ª ¡Â∂
Ú≈Â≈Ú‰ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á∂ ’≈È Í«‘Òª «ÁæÂ∂ ◊¬∂ ÎÀ√«Ò¡ª «Úæ⁄ √ØË ’È≈ ˜±∆ √∆Õ ◊ØÍ≈ÒÈ Óπ’æÁÓ≈,
Ó∂Ù Ê≈Í Óπ’æÁÓ≈, ’Ó∂ÙÚ Íz√≈Á Óπ’æÁÓ≈, √ß’∆ ÍzÙ≈Á Óπ’æÁÓ≈, ⁄ßÍ≈’Ó ÁØ≈¡≈ ≈‹È Óπ’æÁÓ≈, ◊ØÒ’ È≈Ê
Óπ’æÁÓ≈, ’∂ÙÚ≈ÈßÁ Ì≈Â∆ Óπ’æÁÓ≈, «ÓÒÚ≈ «ÓÒ˜ Óπ’æÁÓ≈ ¡Â∂ ’¬∆ ‘Ø Óπ’æÁ«Ó¡ª «Úæ⁄, ¡Á≈Ò È∂ ’·ØÂ≈
È≈Ò ’¬∆ ’≈˘Èª ‹ª ¿πÈ∑ª Á∂ ’¬∆ «‘æ«√¡ª ˘ æÁ ’∆Â≈ «‹È∑ª ˘ ◊À-√ß«ÚË≈È’ Í≈«¬¡≈ √∆Õ «¬√ È∂ Ï‘π ’·Ø
¡Â∂ √ÍæÙ‡ «Ï¡≈È «ÁæÂ≈ ˛ «’ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á CFH Á∂ ¡Ë∆È Íz«’«¡≈ Á∂ ¡Èπ√≈ √ß√Á ’ØÒ √ß«ÚË≈È
«Úæ⁄ √ØË ’È Á∆ Ù’Â∆ ˛ Í «¬‘ √ß«ÚË≈È Á∆ ÓΩ«Ò’ ⁄È≈ ˘ Ú∆ ÏÁÒ √’Á∆ ˛Õ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰
Á∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ج∂, √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò «È¡≈«¬’ √Ú¿πµ⁄Â≈ Á∂ «√˪ Á∆ Ú’≈Ò ’È «Úæ⁄
È‘∆∫ «Í¡≈Õ «¬√ È∂ ¿πÁ≈, √πÂßÂ ¡Â∂ «ÈÍæ÷ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ¿πÁ≈Â≈ ÌÍ» ’ßÓ ’∆Â≈ ˛Õ «¬√
È∂ Íz◊Â∆Ù≈Ò∆ ’≈˘Èª ˘ Ø’‰ Á≈ ÔÂÈ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ «¬√ È∂ Ì≈ Á∂ ÒØ’ª Ò¬∆ √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ «È¡≈
Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ¡≈͉∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ «¬√ È∂ ‘Ó∂Ù≈ √Ó≈‹ Á∂ ’Ó‹Ø Ú◊ ¡Â∂ ÿæ‡ «◊‰Â∆ Á∂ «‘æª Á∆
√πæ«÷¡≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ √ß«ÚË≈«È’ «ÈÁ∂Ù ¡Â∂ ÿæ‡ «◊‰Â∆¡ª Á∂ ¡«Ë’≈ª Á∆ ÍÀÚ∆ ’∆Â∆ ˛Õ
‹ÁØ∫ √ß√Á È∂ √ß«ÚË≈È Á∆ ÈΩÚ∆∫ √±⁄∆ «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ’≈˘È Ù≈«ÓÒ ’’∂ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆
Ù’Â∆ ˘ √∆«Ó ’È Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ª √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ √ß√Á Á∆ «¬√ ’≈Ú≈¬∆ ”Â∂ Ø’ Ò◊≈¿π‰ Ò¬∆
◊ØÒ’ È≈Ê Óπ’æÁÓ∂ «Úæ⁄ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ «ÁæÂ≈ «’ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ Í«ÚæÂ √∆ ¡Â∂ √ß√Á «¬È∑ª ˘ √∆«Ó ‹ª ÷ÂÓ
’È Ò¬∆ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ √ØË È‘∆∫ ’ √’Á∆ √∆ Í Ï≈¡Á «Úæ⁄ ’∂ÙÚ≈ÈßÁ≈ Ì≈Â∆ Óπ’æÁÓ∂ «Úæ⁄ «¬√ È∂ ◊ØÒ’
È≈Ê Óπ’æÁÓ∂ «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ¡≈͉∂ ÎÀ√Ò∂ ˘ ÏÁÒ «ÁæÂ≈, BDÚ∆∫ ¡Â∂ BEÚ∆∫ √ØË ˘ √Ú∆’≈ ’’∂ ‹≈«¬˜ ’≈ «ÁæÂ≈
Í ¡Èπ¤∂Á CA «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ Í«ÚÂȪ Á∂ «¬’ «‘æ√∂ ˘ æÁ ’ «ÁæÂ≈Õ ¡≈͉∂ «ÓÈÚ≈ «ÓÒ˜ Óπ’æÁÓ∂ Á∂ ÎÀ√Ò∂
«Úæ⁄, √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª (DDÚ∆∫ √ØË ¡Ë∆«ÈÔÓ) È≈Ò √ÈÓ≈«È Á∂ ¡«Ë’≈ ˘ ’愉 Ú≈Ò≈
·∆’ Áæ√‰≈ Í DBÚ∆∫ √ØË ÚæÒØ∫ Á‹ ¡Èπ¤∂Á CA-√∆ Á∆¡ª ’πfi «ÚÚ√Ê≈Úª ˘ æÁ ’ «ÁæÂ≈Õ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª
Á∆ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ª ”Â∂ Ùz∂Ù·Â≈ ˘ √Ú∆’≈ ’Á∂ ‘ج∂, √Ú¿π⁄ ¡Á≈Ò Ì≈◊ IV «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ’πfi «ÈÁ∂Ùª ˘
Ò≈◊± ’È Ò¬∆ ¡Èπ¤∂Á AD, AI ¡Â∂ CA «Úæ⁄ √ØË ’È Á∆ √ß√Á Á∆ Ù’Â∆ ˘ √Ú∆’≈ Ú∆ ’∆Â≈Õ «¬√ «Úæ⁄
«¬√ Â∑ª √Ó≈«‹’ «È¡≈ Á∂ «‘æ «Úæ⁄ ’ßÓ ’∆Â≈Õ
«¬√ Â∑ª ’¬∆ √≈Òª ÂØ∫ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Òª «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ ¡≈͉∆ Ù’Â∆ Á≈ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ¡Â∂
«È¡≈’≈∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ «¬√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò «Ú«◊¡≈«È’ ¡Â∂ ’≈‹’≈∆ ÷≈ÂÓ∂ «ÚπæË ÒØ’ª Á∂
¡«Ë’≈ª ¡Â∂ √πÂßÂÂ≈ Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ¡Â∂ √ø«ÚË≈È Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ’∆Â≈ ˛Õ
«È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á≈ ¡≈ÒØ⁄È≈ÂÓ’ ÓπÒª’‰
(Critical Appraisal of Judicial Review)
’πfi ¡ÒØ⁄’ª È∂ «È¡≈«¬’-ÍπÈ «È∆÷‰ Á∂ «ÚπæË ÓπÙ«’Òª ÍÃ◊‡≈¬∆¡ª ‘ÈÕ
A. ¡ÒØ’ÂßÂ∆ (Undemocratic) : ¡≈ÒØ⁄’ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È¡≈«¬’ Á∆ Íz‰≈Ò∆ ˘ ◊À-ÒØ’ÂßÂ∆ Íz‰≈Ò∆
ÓßÈÁ∂ ‘È ‹Ø ¡Á≈Òª ˘ ≈Ù‡∆ ‹ÈÓ ¡Â∂ ÒØ’ª Á∆ Íẕ√æÂ≈ ͱÈ «¬æ¤≈ Á≈ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’È Ú≈Ò∆ «ÚË≈È
Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂ ’≈˘Èª Á∆ «’√Ó Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’È ÔØ◊ ω≈™Á∆ ˛Õ

164 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY