Page 268 - DPOL102_INDIAN_POLITICAL_SYSTEM_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAD: Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ

Ò¬∆ ‘≈È∆’’ ˛Õ È≈ÓÈ «‚Í≈Ó Á∂ ¡Èπ√≈, ““‘π‰ Âæ’ «¬’ ÓÀ∫Ï ÁÒ∆ «ÚÚ√Ê≈ ¿πµÌ ’∂ È‘ƒ ¡≈¬∆ ¡Â∂ È؇
È∂ÛÒ∂ Ì«Úæ÷ «Úæ⁄ ¡«‹‘≈ ‘Ø √’‰≈ ¡Ω÷≈ ÍÃÂ∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ
AD. ≈Ù‡∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∆ ÿæ‡ √ø«÷¡≈ (Less number of national political parties) -Ì≈Â∆ ⁄؉ ¡≈ÔØ◊
ÚæÒØ∫ √≈Ò AIIC «Úæ⁄ F ≈‹È∆«Â’ ÁÒª ˘ ≈Ù‡∆ ÁÒª Á∂ »Í «Úæ⁄ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆ ◊¬∆, ‹Á «’ «¬È∑ª
«Úæ⁄Ø∫ ÁØ ÁÒª- (A) ‹ÈÂ≈ ÁÒ (ÏØÓÓ¬∆), (B) ‹ÈÂ≈ ÁÒ (¡«‹æÂ) ˘ √Ê≈¬∆ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ

⁄؉ ¡≈ÔØ◊ È∂ F ≈Ù‡∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª ˘ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃ≈Í ’∆Â∆ √∆ ‹Ø ‘∂· «Ò÷∆ ˛-
A. Ì≈Â∆ ≈Ù‡∆ ’ª◊√ (¡≈¬∆) (Indian National Congress (I) )
B. Ì≈Â∆ √≈ÓÚ≈Á∆ ÁÒ (Communist Party of India)
C. Ì≈Â∆ √≈ÓÚ≈Á∆ ÁÒ (Ó≈’√Ú≈Á∆) [(Communist Party of India (Marxist)]
D. Ì≈Â∆ ‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ (Bhartiya Janta Party)
E. ‹ÈÂ≈ ÁÒ (Janta Dal) ÏØÓÓ¬∆
F. ‹ÈÂ≈ ÁÒ (Janta Dal) ¡«‹æÂ
AE. «Ú¡’Â∆ Á≈ Ó‘æÂÚ (Importance of Personality)- Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ Ó‘æÂÚ
Á∆ ’πfi «ÚÙ∂٠ʪ ˛ ¡Â∂ ‘∂’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ «Úæ⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ≈‹È∆«Â’ ˜» ÓΩ‹»Á ˛, «‹√ Á∂ «¬Ë-
«◊Ë ¿π√ ÁÒ Á≈ √≈≈ ÍÃØ◊≈Ó ÿπøÓÁ≈ ˛Õ ÓØ«√ ‹ØÈ√ (Morris Jones) Á∂ ¡Èπ√≈ «Í¤Ò∂ ’¬∆ Á‘≈«’¡ª «Úæ⁄
“¡√Ë≈‰ ≈Ù‡∆ ¡◊Ú≈¬∆” (Extra-Ordinary National Leadership) Ì≈ ˘ ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ¡≈˜≈Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á Í≥. ‹Ú≈‘ Ò≈Ò È«‘» Á∆ «ÚÙ∂Ù ¡Â∂ √Ò≈‘π‰ÔØ◊ Ì»«Ó’≈ ‘∆ ˛Õ ÙÃ∆ Ò≈Ò Ï‘≈Áπ Ù≈√Â∆ È∂
ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ‘∆ ¡≈͉∂ È≈Ó ¡Â∂ ’øÓª ˘ ⁄≈ ⁄øÈ Ò◊≈ «ÁæÂ∂ √ÈÕ AIFF ÂØ∫ ÈÚøÏ AIHD Âæ’ (Ó≈⁄ AIGG ÂØ∫
Á√øÏ AIGI Âæ’ Á∂ √Ó∂∫ ˘ ¤æ‚ ’∂) ÙÃ∆ÓÂ∆ «¬øÁ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈‹∆Ú ◊ªË∆ È∂ ≈Ù‡ È∂Â≈ Á∂ »Í «Úæ⁄ Ó‘æÂÚÍ»È
Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆Õ BA ‹»È AIIA ˘ ÙÃ∆ Ú∆. Í∆. È«√Ó∑≈ ≈˙ È∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á≈ ¡‘πÁ≈ √øÌ≈«Ò¡≈Õ Ì≈ Á∆¡ª
ÚÂÓ≈È ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ˘ ÓæÁ∂Ș æ÷Á∂ ‘ج∂ √≈‚∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ‹∆ «ÚÙ∂Ù Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈ ‘∂ ‘ÈÕ

AF. ‹ÈÂ≈ Á∂ È≈Ò ÿæ‡ √øÍ’ (Less contact with the Masses)- Ì≈Â∆ ÁÒ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ «¬’ ‘Ø «ÚÙ∂ÙÂ≈
«¬‘ ˛ «’ ÁÒ ‹ÈÂ≈ È≈Ò √øÍ’ ω≈ ’∂ È‘ƒ æ÷Á∂Õ «¬‘ «’øÈ∆ ˛≈È∆ Á≈ «ÚÙ≈ ˛ «’ Ì≈ «Úæ⁄ ’¬∆ ÁÒ Âª
Ï√≈Â∆ ‘È, ‚æ‚»¡ª Úª◊ ⁄؉ª √Ó∂∫ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈™Á∂ ‘È ¡Â∂ ⁄؉ª ÂØ∫ Ï≈¡Á «√Î ◊≈«¬Ï ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á
⁄؉ª ȘÁ∆’ ‘πøÁ∆¡ª ‘È, ¿πÁØ∫ √≈∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∂ È∂Â≈ ‹ÈÂ≈ È≈Ò √øÍ’ ω≈¬∆ æ÷‰ Á∂ Ó‘æÂÚ ”Â∂
˜Ø «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ «‹Ú∂∫ ‘∆ ⁄؉ª ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘È Âª ¿π‘ «¬√ Ó‘æÂÚ ˘ ÌπæÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «Í≥‚ª Á∂ «˜¡≈Á≈Â
ÒØ’ª ˘ ª ÁÒª Á∂ È≈Ó Âæ’ Ú∆ ÍÂ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ ‹Á Âæ’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á≈ «√æË≈ √øÍ’ ‹ÈÂ≈ È≈Ò √Ê≈«ÍÂ
È‘ƒ ‘πøÁ≈, ¿πÁØ∫ Âæ’ Ì≈Â∆ ÁÒ∆ ÍÉ≈Ò∆ √ÎÒÂ≈Í»Ú’ ¡Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ „ø◊ È≈Ò ’øÓ È‘ƒ ’ √’Á∆Õ
AG. ≈‹È∆«Â’ ÁÒª «Úæ⁄ ÒØ’ ¡øÂ Á≈ ¡«‘√≈√ (Lack of Democracy within Political Parites)- Ì≈Â∆
≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∆ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È «ÚÙ∂ÙÂ≈ «¬‘ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á≈ ¡øÁÒ≈ „ª⁄≈ ÒØ’Âø«Âz’ «√˪ª
¡Â∂ ÓπæÒª ”Â∂ ¡Ë≈« ȑƒ ˛Õ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∆¡ª ¡≈͉∆¡ª∂ √ø◊·È≈ÂÓ’ ⁄؉ª √≈Òª Âæ’ È‘ƒ ‘πøÁ∆¡ªÕ
¡ÍÃÀÒ AIIB «Úæ⁄ BB √≈Òª ÂØ∫ Ï≈¡Á ’ª◊√ (¡≈¬∆) Á∆¡ª √ø◊·È≈ÂÓ’ ⁄؉ª ‘ج∆¡ª ‘È, √ø◊·È≈ÂÓ’
⁄؉ª È≈ ‘؉ È≈Ò Ì≈Ú √≈∂ ÁÒª «Úæ⁄ ÁÒ∆¬∂ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∆ ÍëÚÂ∆ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ˛, ‹ÁØ∫ Âæ’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª
«Úæ⁄ ¡øÁÒ∆ ÍË≈ÂøÂ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆, ¿πÁØ∫ Âæ’ ≈Ù‡ Á∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÒØ’Âø«Âz’ «√˪ª ”Â∂ ¡Â∂
ÓπæÒª Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ‘؉≈ ¡√øÌÚ ˛Õ
AH. ≈‹È∆«Â’ ÁÒª «Úæ⁄ «√˪‘∆‰ √ÓfiΩÂ∂ (Non-Principal Alliance of Political Parties)- Ì≈Â∆ ÁÒ∆
ÍÉ≈Ò∆ Á∆ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È «ÚÙ∂ÙÂ≈ ¡Â∂ ÁØÙ «¬‘ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡≈͉∂ √Ú≈ʪ Á∆ Í»Â∆ Ò¬∆
«√˪‘∆‰ √ÓfiΩÂ∂ ’È Ò¬∆ ‘Ó∂Ù≈ «Â¡≈ «‘øÁ∂ ‘È Âª «’ √æÂ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ ‹ÈÚ∆ AIH@ Á∆¡ª
ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊ √≈∂ ÁÒª È∂ «√˪‘∆‰ √ÓfiΩÂ∂ ’∆Â∂Õ Ó≈⁄ AIHG «Úæ⁄ ’ª◊√ (¡≈¬∆) ÈÀÙÈÒ
’≈ÈÎø√ (Î) È≈Ò ⁄؉ ◊·ÏøËÈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂ «ÓÒ∆ ‹πÒ∆ √’≈ ω≈¬∆Õ AIHI Á∆¡ª ⁄؉ª ÓΩ’∂ ‹ÈÂ≈
ÁÒ È∂ Ó≈’√Ú≈Á∆ Í≈‡∆ ¡Â∂ Ì≈Â∆ ‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ È≈Ò ◊·ÏøËÈ ’∆Â≈Õ AIIA Á∆¡ª ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª ÓΩ’∂
Òæ◊Ì◊ √≈∂ ÁÒª È∂ ¡Ú√Ú≈Á∆ √ÓfiΩÂ∂ ’∆Â∂Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 261