Page 310 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñH: √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈

H.A √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ Í«Ì≈Ù≈ (Definition of Social System) È؇

√Ó≈«‹’ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¡≈Ëπ«È’ √Ïø˪ «Úæ⁄ ¡√ƒ ¡◊√ ’≈Ó‡, ‘Ï‡, √Í∂∫√, ’≈Ò
Ó≈’√, «¬Ó≈«¬Ò Áπ«÷Ó ¡≈«Á √Ó≈‹ «Ú«◊¡≈«È’ª Á∆¡ª «¥Â∆¡ª «Úæ⁄ Á∂÷ √’Á∂ ‘ªÕ ‡≈Ò’‡ Í≈√ø√ È∂
Ë≈È≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò «ÚÙ∂Ù ¡ʪ «Úæ⁄ ’∆Â≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª È∂ «¬√ Á∆¡ª ¡æ◊∂ «Ò÷∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Áæ√∆¡ª ‘È- (A)
«¬‘ «’«¡≈Úª Á∆ «¬’ ¡«‹‘∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ÁØ ‹ª ÁØ ÂØ∫ ÚË∂∂ «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ Á«Ó¡≈È «ÈøÂ ¡øÂ
«’«¡≈ ‘πøÁ∆ ˛, (B) ’Â≈Úª Á≈ «ÚÚ‘≈ ’Â≈Úª ÚæÒØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ¡Â∂ «ÈÁ∂«Ù ‘πøÁ≈ ˛, (C) «’√∂ √Ó»«‘’
Ò’Ùª ¡Â∂ ÓπæÒª ˘ ÍÃ≈Í ’È Ò¬∆ ’Â≈Úª ÚæÒØ∫ Í≈√«ÍÃ’Â≈ ”Â∂ ¡Ë≈« √Ó»«‘’ ÔÂÈ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ

È؇√ ‡≈Ò’‡ Í≈√ø√ Á∂ ¡Èπ√≈- ““√Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ ˜»∆ »Í «Úæ⁄ ¡ø «’«¡≈ÂÓ’ √Ïø˪
Á≈ «¬’ ‹≈Ò ˛Õ””

‡≈Ò’‡ Í≈√ø√ Á∂ ¡Èπ√≈- ““√Ë≈‰ ÙÏÁª «Úæ⁄ «¬‘ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ «¬’ ¡«‹‘∆
ÍÃ√«ÊÂ∆ «Úæ⁄, «‹√ Á≈ «’ ÿæ‡Ø-ÿæ‡ «¬’ ÌΩ«Â’ ‹ª Ú≈Â≈ÚÈ √ÏøË∆ Í«‘¨ ˘ ¡≈͉∆¡ª «¬æ¤≈Úª ‹ª ˜»ª
Á∆ ¡≈ÁÙ Í»Â∆ Á∆ ÍëÚÂ∆ ÂØ∫ ÍÃ∂« «˜¡≈Á≈Â «Ú¡’Â∆◊ ’Â≈Úª (Individual Actor) ’∆ «¬’-Á»√∂
È≈Ò ¡ø «’«¡≈Úª Á∂ ÎÒ√»Í ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ¡ø «’«¡≈Úª «Úæ⁄ Ò≈◊» ‘ج∂ «Ú¡’Â∆¡ª Á≈ Í≈√«ÍÃ’
√ÏøË ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆¡ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª Á∂ È≈Ò √ÏøË √ø√«¥«Â’ »Í «Úæ⁄ «⁄ ‹ª ÓȘ» ÍÃÂ∆’ª Á∆ «¬’ «ÚÚ√Ê≈
È≈Ò ÍÃ∆Ì≈«Ù ¡Â∂ «Ú⁄’≈ (Mediate) ‘πøÁ≈ ˛Õ
√Ó≈‹Ù≈√Â «ÚÙÚ ’ØÙ Á∂ ¡Èπ√≈- ““√Ó≈‹ ˘ «¬’ «¬’≈¬∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛, «‹√ Á∂ ¡≈͉∂
¡ÁÌπ ◊π‰ ¡Â∂ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘πøÁ∆¡ª ‘È ‹Ø ¿π√ Á∂ «È‰≈«¬’ Âæª ÂØ∫ Úæ÷ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÍÉ≈Ò∆ («ÚÚ√Ê≈) «Úæ⁄
√øÂπÒÈ ˘ ÍÃ≈Í ’È Á∆ «¬’ «È«‘ «ÚÚ√Ê≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ Íë’«¡≈ «¬√ √øÂπÒÈ ˘ ÏÃ‘Ó ¡Â∂ ¡øÁÒ∂
»Í ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‘Ø ÍÉ≈Ò∆¡ª («ÚÚ√Ê≈Úª) Á∂ È≈Ò √Ïø˪ ˘ ω≈¬∆ æ÷Á∆ ˛Õ

H.B √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈- «ÚÙÒ∂Ù‰ ¡Â∂ «√˪Â
(Social System Analysis and Theory)

æ
∂
π
À
«¬’ «√˪’ ¿Í≈◊Ó «‹√ Á≈ «¬√ÂÓ≈Ò ’¬∆ «Ú«◊¡≈Ȫ «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬√ «Ú⁄ «’√ «¬’≈¬∆ Á≈ ¡«Ë¡È
æ
∂
Í«‘Ò∂ Ì≈◊ª Á∂ »Í «Úæ⁄ ’È Á∆ ¿πÓ∆Á, «¬√ Á∂ √øÍ»È ¡Â∂ ¿π√ Á∂ «È‰≈«¬’ Ì≈◊ª Á∂ ¡ø √Ïø˪ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÉ≈Ò∆ «√˪ Á∆¡ª ‹Û∑ª Íë’«Â’ «Ú«◊¡≈Ȫ, «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ ‹∆ÚÈ «Ú«◊¡≈È «Úæ⁄ ÁæÏ∆¡ª
‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ¡«‹‘≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ √Ó≈«‹’ «Ú«◊¡≈Ȫ È∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ «√˪Â/«È∆÷‰/¿πÍ≈◊Ó Á≈
«¬√Â∂Ó≈Ò ÓÈπæ÷ Ù≈√Â «Úæ⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ÓÈπæ÷ Ù≈√Â ÂØ∫ «¬√ Á≈ ÍÁ≈Í‰ √Ó≈‹Ù≈√Â ¡Â∂ Ï≈¡Á «Úæ⁄
‘Ø √Ó≈«‹’ «Ú«◊¡≈Ȫ «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ «√˪ ˘ «√æË∂ »Í «Úæ⁄ Áπ«÷Ó Á∂ «Ò÷‰ «Úæ⁄ ¡Â∂ Ï≈¡Á ”⁄ ¿πÈ∑ª
ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú Íë√æË ÓÈπæ÷ Ù≈√Â∆ ∂‚ «’ÒÎ Ï≈¿»È ¡Â∂ ÓÀÒ∆ÈØ√’∆ Á∆ «’Â≈Ϫ «Úæ⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ج∂ Á∂÷Á∂ ‘ª
Í «¬√ ˘ «¬’ ÍÃÓπæ÷ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ «√˪ Á∂ »Í «Úæ⁄ ÍÃ’≈«Ù ’È Á≈ «√‘≈ ‡≈Ò’‡ Í≈√ø√ ˘ ˛Õ Ï≈¡Á
«Úæ⁄, ¡≈. ’∂. Ó≈‡È È∂ Ú∆ «¬√ «√˪ ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈¿π‰ «Úæ⁄ ¡≈͉≈ ÔØ◊Á≈È «ÁæÂ≈Õ
Í≈√ø√ Á∂ ¡Èπ√≈, √Ó≈«‹’ ÍÉ≈Ò∆ «Ú¡’Â∆¡ª Á«Ó¡≈È ‘؉ Ú≈Ò∆ ÍπÈ≈ÚÂ’ ¡ø «’«¡≈Úª È≈Ò «È«ÓÂ
«¬’ √ø√Ê≈◊ ÍÃÂ∆Ó≈È ˛Õ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆¡ª Ì»«Ó’≈Úª ¡Èπ√≈ «ÈøÂ ÍÃ√Í ¡ø «’«¡≈Úª ’Á∂ ‘ÈÕ
«¬‘ ¡ø «’«¡≈Úª «Ú¡’Â∆ Á∆ ÓÈØÁÙ≈ («Ú¡’Â∆ÂÚ ÍÉ≈Ò∆) ¡Â∂ Ó≈ÈÁø‚ª ¡Â∂ ÓπæÒª (√ø√«¥«Â’ ÍÉ≈Ò∆)
ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘πøÁ∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ ÍÉ≈Ò∆ Á≈ ÍÃ◊‡≈Ú≈ √≈˘ «Ú¡’Â∆¡ª Á∆¡ª ÍÃ√Í Ì»«Ó’≈Úª, «Ú¡’Â∆ÂÚ,
«ÚÚ√Ê≈ Á∂ «Ú⁄≈, √øÚ∂◊ ¡Â∂ ÍÃ∂‰≈Úª «Úæ⁄ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ ÍÉ≈Ò∆ Á∂ Ó»Ò «ÚÙÚ≈√ ¡Â∂ ÍÃÂ∆’ª «Úæ⁄ Á∂÷‰
˘ «ÓÒÁ≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 303