Page 161 - DSOC102_Social Institutions

√Ó≈«‹’ √√ßÊ≈Ûª

È؇ Á≈ «¬√ Â∑ª Á∆ √ø√«¥Â∆ ÍÃÂ∆ ’∆ «ÁzÙ‡∆’؉ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, «¬‘ «¬’ Ï«‘√ Á≈ ÓπæÁ≈ ˛Õ «¬’ «Ú⁄≈Ë≈≈
Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ˘ «‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ÓøÈÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ √ø√«¥Â∆ «Úæ⁄ ‹Ø ◊À «‘øÁ» Âæ ¡≈¬∂ ‘È, ¿π‘ ÍÃÁ»Ù‰
ÎÀÒ≈¿π‰ Ú≈Ò∂ ÍÃÌ≈Ú ‘∆ ‘ÈÕ «¬√ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ √ÓÊ’ ’πfi ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ‘È, «¬‘ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ‹Ø
◊À-«‘øÁ» «¬’æ· «¬√ Á∂Ù «Úæ⁄ ‘È, ¿πÈ∑ª ˘ «‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ˘ ¡Í‰≈¿π‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «‘øÁ» ¡Â∂ Óπ√«ÒÓ
√øÍÃÁ≈«¬’Â≈ Á∆ √Óæ«√¡≈ «¬√ Á∂Ù «Úæ⁄ «¬’ «¬«Â‘≈«√’ √Óæ«√¡≈ ˛Õ «¬√ √Óæ«√¡≈ Á∂ ‘æÒ Ò¬∆ ’πfi «Ú⁄≈’ª
È∂ Ì≈ Ҭ∆ «¬’ «ÓÙ« ¡Â∂ ’øÍØ«˜‡ (Composite) √ø√«¥Â∆ Á∆ ◊æÒ ’‘∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª Á∆ «ÓÙ« √ø√«¥Â∆
¡«‹‘∆ ‘ØÚ∂◊∆ ‹Ø Úæ÷-Úæ÷ √ø√«¥Â∆¡ª Á∂ Óπæ÷ Âæª ˘ ◊둉 ’∂◊∆Õ È«‘» ‹∆ È∂ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ Á «‚√’Ú∆
¡≈Î «¬ø‚∆¡≈ (The Discovery of India, 1946)«Úæ⁄ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ ’øÍØ«˜‡ ’Ò⁄ √ÏøË∆ √ÍÙ‡ ’∆Â∂ ‘ÈÕ ¿π‘
’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ˘ «‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ’«‘‰≈ Ú«‘Ó ÌÍ» ˛Õ «¬’ ÏØË ˘ Ò˙ ‹ª «¬’ ‹ÀÈ ˘ «¬È∑ª ÁØÚª
Á∆¡ª ‹Û∑ª «¬È∑ª Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Í»È ÂΩ ”Â∂ Ì≈Â∆ ˛Õ «¬‘ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ È≈ ª ÏØË ¡Â∂ È≈ ‹ÀÈ ‘∆ «‘øÁ» ‘ÈÕ È«‘»
‹∆ «¬‘ √Ú∆’≈ ’Á∂ ‘È «’ Ùπ» «Úæ⁄ «‘øÁ» ‹∆ÚÈ ÍæÁÂ∆ ¡Â∂ ÁÙÈ ¡√Ò «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ‘∆ √È Í
Ï≈¡Á «Úæ⁄ «¬√ Á∂Ù ”⁄ Óπ√ÒÓ≈È ¡≈¬∂, ¡ø◊∂˜ ¡≈¬∂ ¡Â∂ «¬È∑ª √≈«¡ª È∂ «¬æÊØ∫ Á∆ «‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ˘ ÍÃÌ≈«ÚÂ
’∆Â≈Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ¡æ‹ Á∂ √ÏøË ”⁄ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ª «¬’ ’øÍØ«˜‡ ’Ò⁄ ‘∆ ‘Ø √’Á∆ ˛Õ
√ø√«¥Â∆ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ‹Ø «ÚÚ≈Á ‘À, ¿π‘ ¡æ‹ ÁØ≈‘∂ ”Â∂ ÷Û∑∂ ˛: Í«‘Ò∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ ¡Èπ√≈ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆
«‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ˛ ¡Â∂ Á»√∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ ¡Èπ√≈ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ «ÓÙ« Ô≈È∆ «ÓÒ∆-‹πÒ∆ √ø√«¥Â∆ ˛Õ
¡«‹‘≈ Òæ◊Á≈ ˛ «’ «¬√ Á∂Ù Ò¬∆ «ÓÙ« √ø√«¥Â∆ ˘ ‘∆ «Ú’«√ ’È≈ √‘∆ ˛Õ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ˘ «‘øÁ»
√ø√«¥Â∆ ’«‘‰≈ Âæʪ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ◊Ò ˛ Í √≈˘ «¬æÊ∂ Âπø ’«‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’ «‘øÁ» √ø√«¥Â∆ ¡æ‹ Ú∆ «¬’
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ¡Â∂ «Ú¡≈Í’ √ø√«¥Â∆ ˛Õ «¬√∂ √ø√«¥Â∆ È∂ «‹√ ˘ ¡√ƒ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ ’«‘øÁ∂ ‘ª, ˘ «Ú’«√Â
’∆Â≈ ˛Õ
Ì≈ √’≈ È∂ √ø√«¥Â∆ Á∂ «¬√ Ó√Ò∂ ˘ √πÒfi≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ √’≈ Á∂Ù Ì Á∂ √ø√«¥«Â’ √ø◊·Èª
¡Â∂ √≈«‘Â’ √ø√Ê≈Úª ˘ ¡≈«Ê’ ÓÁÁ «ÁøÁ∆ ˛ ª «’ «¬‘ √≈∆¡ª √ø√«¥Â∆¡ª «Ú’«√ ‘Ø √’‰Õ √’≈
Úæ÷-Úæ÷ √ø√«¥«Â’ ÷∂Âª Á∂ «Áæ◊˜ È∂Â≈Úª, √≈«‘Â’≈ª ¡Â∂ ’Ò≈’≈ª ˘ Ú∆ ¡≈«Ê’ √‘≈«¬Â≈ «ÁøÁ∆ ˛Õ
Ì≈ √’≈ √ø√«¥«Â’ ÓøÂ≈Ò∂ ’πfi ¡’≈ÁÓ∆¡ª ˘ Ú∆ ¡≈«Ê’ √‘≈«¬Â≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ √ø◊∆Â
È≈‡’ ¡’≈ÁÓ∆, ’Ò≈ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò Í»∂ ≈Ù‡ «Úæ⁄ ¬∂’Â≈ «Ò¡≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ ¡’≈ÁÓ∆
≈‹ Á∆¡ª ¡’≈ÁÓ∆¡ª È≈Ò ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ‹ØÛÁ∆ ˛ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ ¡Â∂ √≈«‘Â’ ¡≈Ô؋Ȫ Á≈ ÔÂÈ ’Á∆
˛Õ √≈«‘Â’ ¡’≈ÁÓ∆ Úæ÷-Úæ÷ Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄ ¬∂’Â≈ √Ê≈«Í ’È Á≈ ’øÓ ’Á∆ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª Ò«Ò ’Ò≈
¡’≈ÁÓ∆, «⁄æÂ’Ò≈, «ÙÒÍ ’Ò≈ ¡Â∂ Ú≈√» ’Ò≈ ˘ «Ú’«√ ’È Á≈ ’øÓ ’Á∆ ˛Õ

√Ú-ÓπÒª’‰ (Self Assessment)
√‘∆ «Ú’ÒÍ ¸‰ ’∂ æ÷Ø-
E. ◊ØÚ≈⁄ØÚ «’√ Á∂Ù Á∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ «‘ ¸æ’∂ ‘È?
(’) ¡Ó∆’≈ (÷) »√ (◊) ⁄∆È
F. “ÒØ’ÂøÂ, ‹ÈÂ≈ Á≈ Ù≈√È ˛, ‹Ø ‹ÈÂ≈, ÚæÒØ∫ ‹ÈÂ≈ Ò¬∆ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ” ÒØ’ÂøÂ Á∆ «¬‘
ÍÃ∆Ì≈Ù≈ «’√ È∂ «ÁæÂ∆-
(’) ‹≈‹ ‚Ï«Ò¿» ÏπÙ (÷) ‹≈È ¡ÀµÎ ’ÀÈ∂‚∆ (◊) «¬Ï≈«‘Ó «Òø’È
G. Îê√∆√∆ ¥ªÂ∆ Á≈ √Óª ˛-
(’) √øÈ AGHI (÷) √øÈ AGGF (◊) √øÈ AHFF

√ø√«¥Â∆ ÓøÂ≈Ò≈ «ÚÁ∂Ùª È≈Ò Ú∆ √ø√«¥«Â’ √ÏøË √Ê≈«Í ’È Á≈ ÔÂÈ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ ÒØ’ ‹Ø √ø√«¥Â∆
Á∂ ÍÃ√≈ ¡Â∂ ÍÃ⁄≈ Ò¬∆ «ÚÁ∂Ù ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ¡≈«Ê’ √‘≈«¬Â≈ Ú∆ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂
√ø√«’ë’ Ó≈Ó«Ò¡ª Á≈ «¬‘ ÓøÂ≈Ò≈ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ Á∂ ¿πÈ∑ª Í«‘¨¡ª ˘ Ú∆ «Ú’«√ ’Á≈ ˛ ‹Ø ËÓ «ÈÍæ÷
‘ÈÕ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ Ì≈ È≈‡∆¡Ó, Áæ÷‰ Ì≈ Á≈ Ù≈√Â∆ «Èà˛Õ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «¬√ Á≈ «Ú’≈√
Áæ÷‰ Á∂ Óø«Áª «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ «¬√ Á∆ Íë’Â∆ Ë≈«Ó’ ˛Õ «¬‘ È≈‡∆¡Ó «‘øÁ»¡ª Á∆ Í»‹≈ Á≈
«¬’ ¡ø◊ ˛ Í ¡æ‹ «¬√ ˘ ËÓ Á≈ «¬’ ¡ø◊ È≈ ÓøÈ ’∂ ’Ò≈ Á∂ »Í «Úæ⁄ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √’≈ «¬√ Á∂ «Ú’≈√
Ò¬∆ ËøÈ «ÁøÁ∆ ˛Õ ’ØÒ’≈Â≈ «Úæ⁄ ≈Ó «¥ÙÈ «ÓÙÈ «‘øÁ» ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ Á≈ «¬’ ¡ø◊ √Ó«fi¡≈
‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ’≈È «¬√ ˘ Ú∆ Ï‘π Úæ‚∆ ¡≈«Ê’ √‘≈«¬Â≈ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ‹∂’ ¡√ƒ «ÚÙ∂Ù «ÁzÙ‡∆ È≈Ò
Á∂÷∆¬∂ ª Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆ Á≈ √’≈ Á≈ ‹Ø ÏØË (Perception) ˛, ¿π‘ «¬’ ’øÍØ«˜‡ ’Ò⁄ Á≈ ˛Õ
Ì≈ «Úæ⁄ ‹Ø ÍË≈Âø«’ «ÚÚ√Ê≈ ˛, ¿π‘ Ì≈Â∆ √ø√«¥Â∆, ÍÃøÍ≈, Ì≈Ù≈ ¡Â∂ ’Ò≈ Á≈ ‘∆ «¬’ »Í ˛Õ ¡√ƒ

154 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY