Page 10 - DSOC102_SOCIAL_INSTITUTIONS_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñA: ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈

’Á≈ ˛ «’ ¿π‘ √Ó≈‹ Á∆ ¿πÓ∆Áª Á∆ Í»Â∆ ’ √’∂Õ ÓÈπæ÷ √Ó≈‹∆’‰ È≈Ò √Ó≈‹∆ Ó≈ÈÁø‚ª (Norms) ˘ «√æ÷ È؇
’∂ «¬È∑ª Á∂ »Í ¡≈⁄‰ ’Á≈ ˛Õ ÓÈπæ÷ Á∆ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ Ë≈È≈ «¬‘ ÓøÈÁ∆ ˛ «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ˜πÒÓ, ˜Ø ˜πÓ,
¡≈ÂÓ ‘æ«Â¡≈ ¡Â∂ «Ú⁄ÒÈ ÓÈπæ÷ Á∆¡ª Ó»Ò ÍëÚÂ∆¡ª ’≈È È‘ƒ, √◊Ø∫ √Ó≈«‹’ Ú≈Â≈Ú‰ ¡Â∂ √Ó≈«‹’
⁄È≈ Á∆ Á∂‰ ˛Õ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ «¬‘ ÓøÈÁ∂ ‘È «’ √Ó≈‹ «ÚØË∆ ÓÈπæ÷ ˘ ÏÁÒ‰ Ò¬∆ Í«‘Òª √≈˘ ¿π√ Á∆¡ª
¿πÈ∑ª √Ó≈«‹’ ÁÙ≈Úª ˘ ÏÁÒ‰≈ ‘ØÚ∂◊≈ ‹Ø ¿π√ ˘ ¡Í≈Ë∆ ω≈™Á∆¡ª ‘È ¡Â∂ √Ó≈‹ «ÚØË∆ ’øÓ ’È ˘ ÍÃ∂«Â
’Á∆ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á≈ Óøȉ≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷ Á∆ √Ú≈Ê∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ «ÚØË∆ ÍëÚÂ∆ ˘ ’ø‡ØÒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂
¿πÈ∑ª ˘ ÓÈπæ÷∆ ’«Ò¡≈‰ Á∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ÓØ«Û¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «¬‘ Ú∆ ÓøÈÁ∂ ‘È «’ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ ÓÈπæ÷ ˘
«Ú’≈√ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ-«ÈÌÂ≈ Ò¬∆ ÚË∂∂ √πÂøÂÂ≈ ÍÃÁ≈È ’Á≈ ˛, Ï‹≈¬∂ ¿π√ Á∆ ◊À-√Ó≈«‹’ Íë’Â∆ Á∂Õ
ÓÈπæ÷ ’∆ ˛ ‹ª √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ √ÏøË∆ «⁄øÂÈ, √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ÏÁÒÁ≈
«‘øÁ≈ ˛Õ Ùπ» «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â ‹Á Á√È Ù≈√Â Á∂ È∂Û∂ √∆ ª ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ˘ Á≈Ù«È’ ¡Â∂ ÈÀ«Â’
ÍÃ∆÷‰ «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈Õ ‹Á ’≈√‡, Ú∂Ï ¡Â∂ Áπ«÷Ó Ú◊∂ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª È∂ √Ó≈‹ Ù≈√Â ˘ ÁÙÈ Á∂
ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’ ’Ú≈ ’∂ ¿π√ ˘ «Ú«◊¡≈È Á∂ ȘÁ∆’ «Ò¡≈¿π‰ ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È Á∆ ÙÃ∂‰∆ «Úæ⁄ æ÷‰ Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ª ÓÈπæ÷ √ÏøË∆ Ú∆ «Ú«◊¡≈È ÍÃ∆÷‰ «Ú’«√ ‘Ø«¬¡≈Õ √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ¡≈͉∂ ‹ÈÓ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‘π‰ Âæ’
Á∆ «¬«Â‘≈«√’ Ô≈Â≈ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ¡Â∂ √Ó≈‹ «Ú⁄’≈ √ÏøË √ÏøË∆ «Ú⁄≈ª ”⁄ «Ú«ÌøÈÂ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
√Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ˘ ÁØ «ÁÃÙ‡∆’؉ª È≈Ò Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛- (i) «¬«Â‘≈«√’, ¡Â∂ (ii) «√˪’Õ
«¬«Â‘≈«√’ ÍÃ∆÷‰ «Úæ⁄ «¬‘ Á∂÷‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛ «’ ÏÁÒÁ ∆ √Ó≈«‹’ ⁄È≈ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∆¡ª
√Óæ«√¡≈Úª ˘ √Ófi‰ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á≈ ’∆ ÔØ◊Á≈È «‘≈ ˛Õ «√˪’ ÍÃ∆÷‰ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â ”⁄
ÍÃ⁄æ«Ò «√˪ª ¡Â∂ ¿πÁÔØ◊ª «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ˘ «’√ »Í «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛, Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √Ó≈‹
Ù≈√Â Á≈ ‹ÈÓ Íæ¤Ó∆ Á∂Ùª «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈, Íæ¤Ó∆ √æ«Ì¡Â≈, ÓπæÒª, √Ó≈«‹’ ⁄È≈, ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ ¡≈«Á Á≈ ¿π√ ”Â∂
ÍÃÌ≈Ú Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ «ÚÙÚ «ÁzÙ‡∆’؉ (World View) √Ú ÌΩ«Ó’ ‘؉ Á∆ ʪ ”Â∂ √ø√«¥«Â’
«ÁzÙ‡∆ È≈Ò Íæ¤Ó∆ «‘≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á≈ √øÏØË (Concept) «√˪’ √Ófi Á∆ ʪ ”Â∂ Íæ¤Ó∆
√æ«Ì¡Â≈ √ø√«¥Â∆ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú «‘≈ ˛Õ ¡√ƒ «¬æÊ∂ √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∂ √øÏØË (Ë≈È≈) Á≈ √ø«ÚË≈«È’
ÍÃ∆÷‰ «Úæ⁄ «ÚÚ∂⁄È≈ ’ª◊∂Õ

È؇√ √Ó≈‹ «ÚØË∆ ÓÈπæ÷ ˘ ÏÁÒ‰ Ò¬∆ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¿π√ Á∆ √Ó≈«‹’ √«ÊÂ∆ ˘ ÏÁÒ‰≈
‘ØÚ∂◊≈, «’™«’ «’Â∂ È≈ «’Â∂ ¡Í≈Ë∆ Âæ ¿π√ Á∆ √Ó≈«‹’ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ «Ú¡’Â∆ Á∆¡ª √Ó≈«‹’ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ˘ √πË≈ ’∂ ¿π√ ˘ ÓÈπæ÷∆ ’«Ò¡≈‰ Á∆ «ÁÙ≈
«Úæ⁄ ÓØ«Û¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ

1.3 √Ó≈«‹’ ¿πÂÍ≈ÁÈ (Social Production)

Íë’Â∆ ÓÈπæ÷∆ ‹∆ÚÈ √ÏøË∆ √≈«¡ª Á∆ Ë≈È≈, ‹È‹≈Â∆ Ì≈ Á∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª ˘ √Ófi‰ Ò¬∆ ¡ÀµÒ. Í∆.
«Ú«Á¡≈Ê∆ Á≈ «¬’ ÔØ◊Á≈È ˛Õ «¬‘ Ë≈È≈ ÓÈπæ÷ «Ú«◊¡≈È Á∆ «¬’ ÒØ’«ÍÃÔ, Ó‘æÂÚÍ»È ¡Â∂ ¡˜Ó≈¬∂ ‘ج∂
√ø√«¥«Â’ ÍÃ√«Ê«Â’ ¿πÁ◊Ó (’Ò⁄Ò-«¬’ØÒ≈‹∆’Ò ¡ÍØ⁄) ”Â∂ ¡Ë≈« ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ¡Â∂ Íë’Â∆
Á«Ó¡≈È «ÈøÂ ¡øÂ: «’«¡≈ ˘ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È √Ê≈È ÍÃ≈Í ˛Õ
√ø√«¥Â∆ «¬’ Â∑ª «Ú«ÚË Ú≈Â≈Ú‰ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷∆ ¡Èπ’»ÒÂ≈ Á≈ Á»√≈ È≈Ó ˛Õ Á»√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄ «¬‘ «’‘≈ ‹≈
√’Á≈ ˛ «’ √ø√«¥Â∆ Ú≈Â≈Ú‰ Á≈ ÓÈπæ÷ «È«Ó Ì≈◊ ˛Õ «¬√ Â∑ª Á∂ ¿πÍ≈◊Ó «Úæ⁄ Ï≈‘∆ √«ÊÂ∆¡ª ˘ ’≈¯∆
ÍÃ√ø«◊’ Óø«È¡≈ ˛Õ ÓÈπæ÷ ¡Â∂ ¿π√ Á∂ Ú≈Â≈Ú‰ Á«Ó¡≈È «¬’ «Ï‘Â «ÚÚ√Ê≈ «Ú¡’Â∆◊ ¡Â∂ √Ó»«‘’
ÍæË ”Â∂ ÓÈπæ÷ ˘ ¿π√ Á∆ «ÚÚ‘≈«’ ˜»ª Á∆ Í»Â∆ Á∂ È≈Ò «‹¿»∫Á∂ «‘‰ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’Á∆ ˛Õ ÓÈπæ÷
’ØÒ ÍÃ√«ÊÂ∆ È≈Ò ¡Èπ’»Ò ’È Á∆ «ÚÙ≈Ò √ÓæÊ≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√ ÷∂Â Á∂ «ÚÁÚ≈È ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ ÍÃ√«ÊÂ∆ Á≈
«◊¡≈È æ÷‰ Ú≈Ò∂ √Á≈ ¡Èπ’»Ò Á∂ «Ú«ÚË ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ Á∆ ÂÒ≈Ù «Úæ⁄ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ Úæ÷-Úæ÷ ÍÃ’≈ Á∂ √ø√«¥«Â’
ÍÃ√«ÊÂ∆ ¡Èπ’»Ò Á∂ ÍÃÂ∆Ó≈È (Ó≈‚Ò ¡≈Î ’Ò⁄Ò «¬’ØÒ≈‹∆’Ò ¡‚À͇∂ÙÈ) ‘∆ «Ú«ÚË √ø√«¥«Â’ ÍÃøÍ≈Úª
Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Íë’Â∆ ÓÈπæ÷∆ ‹∆Ú ¡≈ÂÓ≈ √≈∂ Ú≈Â≈Ú‰ Á∆¡ª Úæ÷-Úæ÷ «ÁÙ≈Úª Á∂ È≈Ò √Ó≈«‹’-√ø√«¥«Â’ √ø√Ê≈Úª

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 3