Page 141 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ G.B √Ó≈«‹’ ¡«Ë’≈ (Social Rights)

√≈∂ ≈‹ª «Úæ⁄ È≈◊«’ª ˘ ‘∂· «Ò÷∂ √Ó≈«‹’ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈Í ‘πøÁ∂ ‘È-
A. ‹ΔÚÈ Á≈ ¡«Ë’≈ : √Ó≈«‹’ ¡«Ë’≈ª «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ ÚË∂∂ Ó‘æÂÚÍ»È ¡«Ë’≈ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡«Ë’≈ ˛Õ ‘∂’
≈‹ ¡≈͉∂ È≈◊«’ª ˘ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡«Ë’≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ ¡√» Á∂ «Ú⁄≈ ¡Èπ√≈, ≈‹ ‹∆ÚÈ Á∆ æ«÷¡≈ Ò¬∆
Ï«‰¡≈ ¡Â∂ ¿π‘ ⁄ø◊∂ ‹∆ÚÈ Ò¬∆ ⁄æÒ «‘≈ ˛Õ

«¬√ ¡«Ë’≈ Á∂ Ó‘æÂÚ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ÍÃØ. Ò≈√’Δ (Laski) È∂ «Ò«÷¡≈ ˛ «’ ““ÓÈπæ÷ ˘ ¡◊ «¬‘ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈ÍÂ
È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈ ª ¿π‘ ¡≈͉≈ √≈≈ ‹∆ÚÈ ¡≈͉∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ‘∆ «ÏÂ≈ Á∂Ú∂◊≈Õ”” ‘≈Ï√ Á∂ «Ú⁄≈ ¡Èπ√≈,
ÒØ’ª È∂ Íë’«Â’ √«ÊÂ∆ ˘ «¬√ Ò¬∆ ¤æ«‚¡≈ √∆ «’ ¿π√ Á≈ ‹∆ÚÈ √πæ«÷¡Â È‘ƒ √∆Õ ¿πÈ∑ª Á∂ «Ú⁄≈ ¡Èπ√≈
‹∆ÚÈ Á≈ ¡«Ë’≈ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó‘æÂÚÍ»È ¡«Ë’≈ ˛Õ

È؇√ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈ÂÓ ‘æ«Â¡≈ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ È‘ƒ ˛Õ ¿π√ Á≈ ‹∆ÚÈ √Ó≈‹ Á∆
¡Ó≈È ˛ ¡Â∂ «¬√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò √Ó≈‹ Ò¬∆ ‘∆ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‹Ø «Ú¡’Â∆ ¡≈ÂÓ
‘æ«Â¡≈ ’Á≈ Ϋۡ≈ ‹ªÁ≈ ˛, ≈‹ ¿π√ ˘ √˜≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ

≈‹≈ «Ú¡’Â∆ ˘ ÓΩ Á∆ √˜≈ Ú∆ Á∂ √’Á≈ ˛Õ ‘æ«Â¡≈ ’È Ú≈Ò∂ ˘ Ϊ√∆ Á∆ Ú∆ √˜≈ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛, ÍÃø» ’¬∆
ÒØ’ª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ≈‹ Á≈ ¿πÁ∂Ù ÓÈπæ÷ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆ æ«÷¡≈ ’È≈ ˛ È≈ «’ ¿π√ Á∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡ø ’È≈Õ
«¬√ Ò¬∆ ÓΩ Á∆ √˜≈ È‘ƒ «ÁæÂ∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ ¡æ‹ «¬√ «Ú⁄≈ ˘ Ï‘π √≈∂ ÒØ’ª Á≈ √ÓÊÈ ÍÃ≈Í ˛Õ
B. «√æ«÷¡≈ Á≈ ¡«Ë’≈ : ÓÈπæ÷ Á∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ «Ú’≈√ Ò¬∆ «√æ«÷¡≈ ˜»∆ ˛Õ ¡ÈÍÛ∑ «Ú¡’Â∆ ◊Ú≈
¡Â∂ ÍÙ» Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «ÏȪ «√æ«÷¡≈ ÂØ∫ ¿π√ ˘ ¡≈͉∂ ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ ’ÂÚª Á≈ Ú∆ «◊¡≈È È‘ƒ ‘πøÁ≈
«’ «¬‘ È≈◊«’ª Á∆ «√æ«÷¡≈ Á≈ √‘∆ ÍÃÏøË ’ÈÕ ‘Ø √’∂ ª È≈◊«’ª ˘ ˜»∆ ¡Â∂ Î∆ «√æ«÷¡≈ «ÁæÂ∆
‹≈Ú∂Õ Ì≈ Á∂ √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ Ú∆ «√æ«÷¡≈ Á≈ ¡«Ë’≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ˛Õ ‹≈Â-Í≈Â, ËÓ, «¬’æ·, ¿»⁄-È∆⁄,
ø◊-ÚøÙ ¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ È≈◊«’ª ˘ √’»Ò ¡Â∂ ’≈Ò‹ «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ ÂØ∫ «¬È’≈ È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
Ì≈ «Úæ⁄ ’¬∆ ≈‹ª ”⁄ ’πfi ‘æÁª Âæ’ «√æ«÷¡≈ Î∆ ˛Õ ‹øÓ»-’ÙÓ∆ «Úæ⁄ ¡ÀµÓ. ¬∂. Âæ’ «√æ«÷¡≈ Î∆ ˛Õ
»√, «¬ø◊ÒÀ∫‚, ¡Ó∆’≈ ¡≈«Á Á∂Ùª «Úæ⁄ Ú∆ È≈◊«’ª ˘ «√æ«÷¡≈ Á≈ ¡«Ë’≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ˛Õ
C. Í«Ú≈ Á≈ ¡«Ë’≈ : Í«Ú≈ √Ó≈‹ Á∆ Ó‘æÂÚÍ»È «¬’≈¬∆ ˛Õ ÓÈπæ÷ ˘ Í«Ú≈ ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈
ÍÃ≈Í ˛ ¡Â∂ ‘∂’ È≈◊«’ ˘ Í»∆ √πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈Í ˛, ¿π‘ ¿π√ È≈Ò ⁄≈‘∂ «Ú¡≈‘ ’ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ Í«Ú≈
Á≈ ÍÃÏøË ’È «Úæ⁄ Ú∆ ¿π√ ˘ Í»∆ √πÂøÂÂ≈ ˛, ÍÃø» ≈‹ Í«Ú≈ È≈Ò √Ïø«Ë ’πfi «ÈÔÓª Á≈ Ú∆ «ÈÓ≈‰
’Á≈ ˛Õ Ì≈ √’≈ È∂ «√ÚÒ ÓÀ«˜ Ò¬∆ ÍπÙ Á∆ ¿πÓ BA √≈Ò ¡Â∂ «¬√Â∆ Á∆ ¿πÓ AH √≈Ò «ÈÙ«⁄Â
’∆Â∆ ˛Õ ÚȉÔØ◊ ˛ «’ «Ú¡≈‘ Ò¬∆ Óπø‚≈-’πÛ∆ ÁØÚª ¡≈«◊¡≈ ˜»∆ ˛Õ
D. Ì≈Ù‰ Á∂‰ ¡Â∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È ÁΔ √πÂøÂÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈ : ÓÈπæ÷ ˘ ¡≈͉∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ «Ú’≈√ Ò¬∆
«Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ √πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈Í ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬‘ Ì≈Ù‰ È≈Ò ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ ˘ ÍÃ◊‡ ’ √’Á≈ ˛Õ ‹∂. ¡Àµ√.
«ÓÒ «Ú¡’Â∆ ˘ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ √πÂøÂÂ≈ Á∂‰ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ √∆, ¿π√ Á∂ «Ú⁄≈ ¡Èπ√≈ «Ú¡’Â∆ ˘ «Ú⁄≈
ÍÃ◊‡ ’È Á∆ Í»∆ √πÂøÂÂ≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛, ¿π√ Á∆ «¬√ √πÂøÂÂ≈ ”Â∂ «’√∂ ÍÃ’≈ Á≈ ’ø‡ØÒ È‘ƒ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛, ¿π√ Á∂ ¡Èπ√≈ ÓÈπæ÷ ‹Á ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’Á≈ ˛ ª ¿π‘ «Ú⁄≈ Í»È ÂΩ ”Â∂ ·∆’ ‘Ø √’Á≈ ˛, Í»È
ÂΩ ”Â∂ ◊Ò ‘Ø √’Á≈ ˛ ‹ª ’πfi ·∆’ ‹ª ’πfi ◊Ò ‘Ø √’Á≈ ˛Õ
¡æ‹ √≈∂ ÍË≈ÂøÂ’ Á∂Ùª «Úæ⁄ È≈◊«’ª ˘ Ì≈Ù‰ Á∂‰ ¡Â∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈Í ˛, ÍÃø» «¬√
¡«Ë’≈ «¬√Â∂Ó≈Ò Á∂Ù ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ «‘æ Ҭ∆ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «’√∂ ÓÈπæ÷ ˘ «¬‘ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈Í ȑƒ ˛ «’
¿π‘ Á»√∂ ÓÈπæ÷ª ˘ ◊≈Ò∑ª ’æ„∂ ¡Â∂ fi»·∆¡ª ¡ÎÚ≈‘ª ÎÀÒ≈¬∂Õ

134 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY