Page 107 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ ‘√Â≈÷ È≈Ò «¬‘ ’≈˘È ω ‹ªÁ≈ ˛Õ ⁄≈‘∂ √Ë≈‰ «ÏæÒ √ø√Á
Á∂ ÁØÚª «Úæ⁄Ø∫ «’√∂ √ÁÈ «Úæ⁄ Ú∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È Í Òæ◊Ì◊ I@% «ÏæÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹ªÁ∂
‘ÈÕ Í«‘Òª ÒØ’ √Ì≈ «¬È∑ª ˘ Í≈√ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ Ï≈¡Á «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈Õ ‹∂’ ≈‹ √Ì≈ ¡«‹‘∂ «’√∂ «ÏæÒ ˘ æÁ
’ «ÁøÁ∆ ˛ ª √ØË √«‘ ÒØ’ √Ì≈ ’ØÒ Ú≈Í√ Ì∂‹ «ÁøÁ∆ ˛ ª ÒØ’ √Ì≈ ÁπÏ≈≈ «ÏæÒ ”Â∂ «Ú⁄≈ ’Á∆ ˛Õ ‹∂’
’ج∆ «ÏæÒ ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ ÁπÏ≈≈ Í≈√ ’ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂ Í ≈‹ √Ì≈ ¡‹∂ Ú∆ «¬√ ˘ Í≈√ ’È Ò¬∆ «Â¡≈ È≈ ‘ØÚ∂
ª ◊Â∆ØË (deadlock) ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ‹∂’ ¡«‹‘∂ ◊Â∆ØË Á≈ ¤∂ Ó‘∆È∂ Âæ’ ‘æÒ È≈ ‘Ø √’∂ ª ≈Ù‡ÍÂ∆
ÁØÚª √ÁȪ Á∆ √ªfi∆ ÏÀ·’ ÏπÒ≈™Á≈ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘∆ ÏÀ·’ «Úæ⁄ ‹Ø ÎÀ√Ò≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ¿π√ ¡Èπ√≈ «ÏæÒ Á∂ Ì≈◊
Á≈ ÎÀ√Ò≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ÁØÚª Á∂ √ªfi∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ Á∂ „ø◊ È≈Ò «ÚØË Á» ’È Á≈ „ø◊ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ «‘øÁ≈
˛, «’™«’ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ √ø«÷¡≈ ≈‹ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ √ø«÷¡≈ ÂØ∫ ÚË∂∂ Òæ◊Ì◊ Áπæ◊‰∆ ‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂
√ªfi∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ «Úæ⁄, ÒØ’ √Ì≈, ÚË∂∂ ÓÀ∫Ïª ’≈È ‘≈Ú∆ ‘∆ «‘øÁ∆ ˛Õ ÁØÚª √ÁȪ Á∆ √ªfi∆ ÏÀ·’ Á∆ ÍÃË≈È◊∆
ÒØ’ √Ì≈ Á≈ √Í∆’ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ √Ë≈‰ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ Ú∆ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ √«ÊÂ∆ ⁄ø◊∆
¡Â∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ

B. ’≈‹’≈∆ Ù’Â∆¡ª (Executive Powers) : Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á GE (C) Á∂ ¡Èπ√≈, ““ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ
√Ó»«‘’ »Í «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ˛Õ”” (Council of Ministers shall be collectively responsible to
the house of the people) : ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ¡≈͉∆ ‘∂’ Âπ‡∆, ¿πÓ∆Á ¡Â∂ ¿πÒøÿ‰≈ Á∂ √≈∂ ’øÓª Ò¬∆ ÒØ’
√Ì≈ ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ ÓøÂ∆ ¿πÁØ∫ Âæ’ ¡≈͉∂ ¡‘πÁ∂ ”Â∂ «‘ √’Á∂ ‘È, ‹Á Âæ’ «’ ¿πÈ∑ª ˘ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄
Ï‘πÓ Á≈ ÌØ√≈ «‘øÁ≈ ˛Õ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ √Ë≈‰ »Í «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ‘∆ ÓÀ∫Ï ‘πøÁ≈ ˛ Í ‘π‰ «¬‘ ˜»∆ È‘ƒÕ
ÒØ’ √Ì≈ ’Á∂ Ú∆ ÓøÂ∆¡ª Á∂ «ÚπæË Ï∂ÌØ√◊∆ ÍÃ√Â≈Ú Í≈√ ’’∂ ¿πÈ∑ª ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈ √’Á∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª
ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∂ ‹∆‰ ¡Â∂ ÓΩ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ‘æÊ «Úæ⁄ ‘πøÁ≈ ˛Õ ÒØ’ √Ì≈ ’¬∆ „ø◊ª È≈Ò ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ
˘ ¡≈͉∂ ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ω≈™Á∆ ˛, «‹Ú∂∫ «’ ÍÃÙ≈√È Á∂ √≈∂ Ó≈Ó«Ò¡ª È≈Ò √Ïø«Ë √Ú≈Ò Íπæ¤ ’∂, ¿πÈ∑ª ÚæÒØ∫
¡Í‰≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª È∆Â∆¡ª Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’’∂, ’‡ΩÂ∆ ÍÃ√Â≈Ú, «ÈøÁ≈ ÍÃ√Â≈Ú ¡Â∂ Ï∂ÌØ√◊∆ ÓÂ≈ Í≈√ ’’∂
¡Â∂ √’≈ Á∂ √Ë≈‰ «ÏæÒ Â∂ ËÓ È≈Ò √Ïø«Ë «ÏæÒ æÁ ’’∂Õ ‹∂’ ÒØ’ √Ì≈ (i) ’Àϫȇ Á∆ «’√∂ È∆Â∆ ‹ª
ÎÀ√Ò∂ ˘ æÁ ’ Á∂Ú∂ ‹ª √’≈ Á≈ ’ج∆ Ï‹‡ ‹ª «ÏæÒ √Ú∆’≈ È≈ ’∂ ‹ª (ii) ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ¿π‘ Ï∂ÌØ√◊∆ Á≈
Ú؇ ’ Á∂Ú∂ ª ¿π√ ˘ √≈∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «ÚπæË Ï∂ÌØ√◊∆ Á≈ ÍÃ√Â≈Ú ÓøÈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ √≈∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ˘
‘∆ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ AB ¡ÍÃÀÒ AIIG ˘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ¡Àµ⁄. ‚∆. Á∂Ú◊ΩÛ≈ ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂ «ÚÙÚ≈√
Á∂ ÍÃ√Â≈Ú ˘ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ √ÓÊÈ È≈ «ÓÒ‰ ”Â∂ ‹»È AIIF «Úæ⁄ ω∆ √ªfi∂ ÓØ⁄∂ Á∆ Í«‘Ò∆ √’≈ «‚æ◊ ◊¬∆
√∆Õ ¡ÍÃÀÒ AIII «Úæ⁄ Ï∆. ‹∂. Í∆. ◊·ÏøËÈ √’≈ Ú∆ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄Ø∫ «¬’ «ÚÙÚ≈√ Á≈ ÍÃ√Â≈Ú ÍÃ≈Í ’È
«Úæ⁄ ¡√ÎÒ ‘∆ ¡Â∂ AG ¡ÍÃÀÒ AIII ˘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÙÃ∆ ¡‡Ò «Ï‘≈∆ Ú≈‹Í≈¬∆ È∂ ¡≈͉∆ √’≈ Á≈ «Â¡≈◊
ÍæÂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ Í∂Ù ’ «ÁæÂ≈Õ «¬√ Â∑ª ÒØ’ √Ì≈ ’ØÒ √’≈ ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈¿π‰ Á∆ Ù’Â∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ
C. «ÚæÂ∆ Ù’Â∆¡ª (Financial Powers) : «ÚæÂ∆ Ó≈Ó«Ò¡ª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ ˘ ¿πµÂÓ √«ÊÂ∆ ÍÃ≈Í ˛,
«’™«’ «Úæ È≈Ò √Ïø«Ë √≈∂ «ÏæÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂ ‹≈‰ ”Â∂
¡«‹‘∂ «ÏæÒ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ Ì∂‹∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈ ’ج∆ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ ≈‹ √Ì≈ ÚæÒØ∫ «˜¡≈Á≈
ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ AD «ÁÈ Á∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ ‘∆ Ø«’¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ‹∂’ ≈‹ √Ì≈ «’√∂ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ ˘ Í≈√ ’È «Úæ⁄
¡√ÓæÊ «‘øÁ≈ ˛ ‹ª ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ Ì∂‹∂ ‹≈‰ Á∆ «ÓÂ∆ AG «ÁÈ Ï∆ ‹≈Ú∂ ª ÓøÈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛
«’ «¬√ ˘ √ø√Á Á∂ ÁØÚª √ÁȪ È∂ Í≈√ ’ «ÁæÂ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ˘ ÓȘ»∆ Ò¬∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ Ì∂‹ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈
˛Õ ’ج∆ «ÚÙ∂Ù «ÏæÒ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ ˛ ‹ª È‘ƒ, «¬√ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ √Í∆’ ’Á≈ ˛Õ ¿π√ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ¡≈÷∆
‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ ˘ ÒØ’ √Ì≈ ’ØÒ ’ Ò◊≈¿π‰ ‹ª ’ج∆ ’ ÍÃ≈Í ’È ‹ª ≈Ù‡ Á∆¡ª «ÚæÂ∆ È∆Â∆¡ª ”Â∂
’ø‡ØÒ ’È È≈Ò √Ïø«Ë Ó≈Ó«Ò¡ª ”Â∂ ¡≈÷∆ ¡«Ë’≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ÒØ’ √Ì≈ ≈Ù‡ Á∂ «Úæ Á∆ ¡√Ò∆ Ó≈Ò’
¡Â∂ æ«÷¡’ ‘πøÁ∆ ˛Õ
D. «È¡≈«¬’ Ù’Â∆¡ª (Judicial Powers) - ÒØ’ √Ì≈ ’¬∆ «È¡≈«¬’ Ù’Â∆¡ª Ú∆ ω≈™Á∆ ˛Õ ≈Ù‡ÍÂ∆ «ÚπæË
ÁØÙ Ò◊≈¿π‰ Á∆ ’≈Ú≈¬∆ √ø√Á Á∂ Ï‘πÓ È≈Ò ÍÃ√Â≈Ú Í≈√ ’’∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ¿π√ Á∂ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈«¬¡≈ ‹≈
√’Á≈ ˛Õ «¬√ È≈Ò Ì≈ Á∂ ¿πµÍ ≈Ù‡ÍÂ∆ «ÚπæË ≈‹ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Ò◊≈¬∂ ◊¬∂ ÁØÙª Á∆ Ú∆ ‹ª⁄ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
«¬‘ ≈‹ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ïª È≈Ò «ÓÒ ’∂ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ‹ª «’√∂ ≈‹ Á∂ ¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ «’√∂ ‹æ‹ ˘ ‘‡≈¿π‰

100 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY