Page 114 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñF: √øÿ∆ √ø√Á : ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈

ÎÀ√Ò≈ «ÁæÂ≈ √∆ «’ √ß«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò √Ïß«Ë ÁØÚª √ÁȪ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª «¬’ Ï≈Ï ‘ÈÕ ≈‹ √Ì≈ «’√∂ È؇
Ú∆ √ØË Íz√Â≈Ú ˘ Ø’ √’Á∆ ˛ ‹ª ÒØ’ √Ì≈ ˘ «¬√ «Úæ⁄ ˜±∆ √ØË ’È Ò¬∆ Әϱ ’ √’Á∆ ˛Õ
C. Ó‘≈«ÌÔØ◊ È≈Ò √Ïß«Ë ْÂ∆¡ª (Regarding Impeachment Powers)-Ó‘≈«ÌÔØ◊ È≈Ò √ÏßË «Úæ⁄ ÁØÚª
√ÁȪ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Ï≈Ï ‘ÈÕ ÁØÚ∂∫ √ÁÈ «Ú¡’Â∆◊ ±Í «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆, √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¡Â∂
¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ ‹æ‹ª «ÚπæË Ó‘≈«ÌÔØ◊ Á∆ ’≈Ú≈¬∆ Ùπ± ’ √’Á∂ ‘ÈÕ «¬’ √ÁÈ ÁØ-«Â‘≈¬∆ Ï‘π √≈∂ ÁØÙ
Ò◊≈™Á≈ ˛ ¡Â∂ Á±√≈ √ÁÈ ÁØÙª Á∆ ‹ª⁄ ’Á≈ ˛Õ ‹∂’ ‹ª⁄ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á±√≈ √ÁÈ Ú∆ ÁØ-«Â‘≈¬∆ Ï‘πÓÂ
È≈Ò Ó‘≈«ÌÔØ◊ Íz√Â≈Ú Í≈√ ’ «ÁßÁ≈ ˛ ª √Ïß«Ë ¡«Ë’≈∆ ˘ Ó‘≈«ÌÔØ◊ ’≈ Á∂ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿πµÍ-
≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ‘‡≈¿π‰ √ÏøË∆ Íz√Â≈Ú ’∂ÚÒ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ æ«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ‹∂’ ≈‹ √Ì≈ Í≈√ ’
«ÁßÁ∆ ˛ ª «¬√ ˘ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ ÓȘ±∆ Ò¬∆ Ì∂«‹¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, ÒØ’ √Ì≈ «¬√ È≈Ò √Ïß«Ë ¡÷∆Ò≈ ÎÀ√Ò≈
ÒÀ∫Á∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª Ó‘≈«ÌÔØ◊ È≈Ò √Ïß«Ë ÒØ’ √Ì≈ Á∆¡ª «¬’ Ï≈Ï Ù’Â∆¡ª ‘È Í ‘≈Ò∂ Âæ’ ¡«‹‘∆¡ª
Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò È‘∆∫ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ

D. Ï≈Ï ⁄؉ Ù’Â∆¡ª (Co-equal Electoral Powers)- ÁØÚª √ÁȪ ’ØÒ Ï≈Ï ⁄؉ Ù’Â∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’
√Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ Á∂ ¸‰∂ ÓÀ∫Ï ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ⁄؉ «Úæ⁄ Ì≈◊ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÁØÚª √ÁȪ Á∂ ÓÀ∫Ï ¿πµÍ-≈Ù‡ÍÂ∆
Á∆ ⁄؉ «Úæ⁄ «‘æ√≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
E. √ß’‡’≈Ò Á∆ ÿØÙ‰≈ ˘ ÓȘ±∆ Á∂‰ Á≈ ¡«Ë’≈ (Power to Approve Emergency Proclamation)- ‹ÁØ∫
’Á∆ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ¡Èπ¤∂Á CEB, CEF ‹ª CF@ Á∂ ¡Ë∆È √ß’‡’≈Ò ÿث٠’Á≈ ˛ ª «¬√ ”Â∂ √ß√Á Á∂ ÁØÚª
√ÁȪ Á∆ ÓȘ±∆ ˜±∆ ‘πßÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ª ‘∆ ‹≈∆ «‘ßÁ∆ ˛ ‹∂’ ÁØÚ∂∫ √ÁÈ «¬√ ˘ ÓȘ±∆ Á∂ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√
È≈Ò √Ïß«Ë ÁØÚª √ÁȪ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Ï≈Ï ‘ÈÕ ‹∂’ ÒØ’ √Ì≈ Ìß◊ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ √ß’‡’≈Ò Ò≈◊» ’∆Â∂ ‹≈‰
Á∆ ÓȘ±∆ ÒÀ‰∆ ‘ØÚ∂ ª ≈Ù‡ÍÂ∆ «¬√ ˘ ÓȘ±∆ Á∂ Ò¬∆ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ æ÷Á≈ ˛Õ ‹∂’ ≈‹ √Ì≈ ÓȘ±∆
Á∂ «ÁßÁ∆ ˛ ª √ß’‡’≈Ò Ò≈◊± «‘ßÁ≈ ‘À È‘∆∫ ª C@ «ÁȪ Ï≈¡Á ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ Í ≈‹ √Ì≈ ÚæÒØ∫ √Ú∆’≈
’È Á∂ Ï¡≈Á ÈÚ∆∫ ÒØ’ √Ì≈ ÂØ∫ Ú∆ ÓȘ±∆ ÒÀ‰∆ ˜±∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ √ß’‡’≈Ò Âª ‘∆ Ò≈◊± «‘ √’Á≈ ˛ ‹∂’ «¬√
È≈Ò √Ïß«Ë C@ «ÁȪ Á∂ ¡ßÁ ÈÚ∆∫ ÒØ’ √Ì≈ ÓȘ±∆ Á∂ «ÁßÁ∆ ˛Õ
F. «ÍØ‡ª ”Â∂ √Ò≈‘-ÓÙÚ∂ Á≈ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ (Equal Power to Consider Reports)- ¡Òæ◊-¡Òæ◊
«ÍØ‡ª ”Â∂ «Ú⁄≈ ’È Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ÁØÚª √ÁȪ Á∆¡ª Ï≈Ï Ù’Â∆¡ª ‘ÈÕ √ß√Á Á∂ ÁØÚ∂∫ √ÁÈ √ßÿ ÒØ’
√∂Ú≈ ¡≈ÔØ◊, ’ßÍÀ‡zØÒ ¡À∫‚ ¡≈‚∆‡ ‹ÈÒ ¡Â∂ ¡Èπ√±«⁄ ‹≈Â∆¡ª Â∂ ’Ï∆«Ò¡ª √ÏøË∆ ¡≈ÔØ◊ Á∆ «ÍØ‡
”Â∂ «Ú⁄≈ ’Á∂ ‘ÈÕ

(÷) ≈‹ √Ì≈ ”Â∂ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ √z∂Ù·Â≈ (Superiority of the Lok Sabha over the Rajya Sabha)

’πfi ÷∂Â≈ «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ Ùz∂Ù·Â≈ ‘≈«√Ò ˛Õ √ß«ÚË≈È ¡Èπ√≈ ÒØ’ √Ì≈ ˘ «ÚÙ∂Ù Ù’Â∆¡ª
«ÁßÁ∂ √Ó∂∫ ’¬∆ ÷∂Âª «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ Á∆ Á±√∂ Á‹∂ Á∆ ̱«Ó’≈ Ú∆ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛Õ «¬√ ÂæÊ √ÏøË∆ ‘∂· «Ò÷∆¡≈
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ÂØ∫ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛:
A. «ÚæÂ∆ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ √z∂Ù·Â≈ (Superiority of the Lok Sabha in Financial Matters)-«ÚæÂ∆
÷∂Â «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ˛Õ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ ’∂ÚÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù
’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ «ÏæÒ Á∂ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ ‘؉ ‹ª È≈ ‘؉ È≈Ò √Ïß«Ë ÍÀÁ≈ ‘ج∂ fi◊Û∂ Á∂ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈
Á∂ √Í∆’ Á≈ «ÈÓ≈‰ ¡÷∆Ò≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ ‘∂’ «Úæ «ÏæÒ ’∂ÚÒ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÚæÒØ∫
Í≈√ ‘؉ Á∂ Ï≈¡Á ‘∆ «¬‘ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹ √Ì≈ «Úæ «ÏæÒ ˘ ’∂ÚÒ AD «ÁÈ Âæ’ Ø’ √’Á∆ ˛Õ
≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ «ÏæÒ Ì∂‹‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÏæÒ ˘ √ß√Á Á∂ ÁØÚª √ÁȪ ÚæÒØ∫ Í≈√ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‹∂’ ≈‹ √Ì≈ AD
«ÁȪ Á∂ ¡ßÁ «Úæ «ÏæÒ ÒØ’ √Ì≈ ˘ ’πfi √ØË √«‘ Ú≈«Í√ Ì∂‹ «ÁßÁ∆ ˛ ª ÒØ’ √Ì≈ «¬√ «ÏæÒ ˘ ≈‹ √Ì≈ Á∆
√ØË ˘ √Ú∆’≈ ’∆Â∂ «ÏȪ Í≈√ ’ √’Á∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª «Úæ «ÏæÒ È≈Ò √Ïß«Ë ≈‹ √Ì≈ ’ØÒ ’∂ÚÒ AD «ÁÈ
Ø’ ’∂ æ÷‰ Á≈ ¡«Ë’≈ ˛Õ «ÚæÂ∆ ’≈˘È-«ÈÓ≈‰ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ ’ØÒ √Ú¿πµ⁄ ¡«Ë’≈ ˛Õ

B. ’≈‹Í≈«Ò’≈ ”Â∂ ’߇ØÒ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ˛ È≈ «’ ≈‹ √Ì≈ Á≈ (The Lok Sabha and not the
Rajya Sabha has the Power to Control the Executive)- ’≈‹Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆¡ª Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ Ú∆ ≈‹
√Ì≈ Á≈ √Ê≈È ÿæ‡ Ó‘æÂÚ Ú≈Ò≈ ˛Õ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á GE (C) Á∂ ¡Èπ√≈ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ √≈‘Ó‰∂

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 107