Page 113 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬‘ ≈Ù‡ Á∆ √Óπæ⁄∂ ±Í «Úæ⁄ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ √ß«÷¡≈ EDE ˛Õ
≈‹ √Ì≈ Ì≈Â∆ √ßÿ Á∂ ≈‹ª Á∆ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á∆ ˛Õ «¬√ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ √ß«÷¡≈ BE@ ˛ «‹√ «Úæ⁄Ø∫ BCH ≈‹ª
˘ «ÚË≈È √Ì≈Úª ÚæÒØ∫ ¸‰∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ AB ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ «ÈÔπ’ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ≈‹ª «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈
Á∆¡ª √∆‡ª Á∆ Úß‚ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ√≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘≈ ’Á∂ √Ó∂∫ ‹È√ß«÷¡≈ Á∂ ÂæÊ ˘ Ú∆ «Ë¡≈È
«Úæ⁄ æ«÷¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
«¬’ ÁØ-√ÁÈ∆ √ß√Á ‘Ó∂Ù≈ ÁØȪ √ÁȪ Á∂ «Úæ⁄ ◊«‘∂ √Ïß˪ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’È Á∆¡ª ‘æÁª ÍÀÁ≈ ’Á≈ ˛ Í
Ì≈ Á∂ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈Úª È∂ «¬√ √Óæ«√¡≈ ˘ √ÓfiÁ≈∆ È≈Ò «È͇≈«¬¡≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª È∂ ≈‹ √Ì≈ ˘ ¡Ó∆’≈
√∆È∂‡ Á∂ Ï≈Ï È≈ ª «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ω≈«¬¡≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ÏÂ≈È∆¡≈ Á∂ ‘≈¿±√ ¡≈Î Ò≈‚ Á∆ Â∑ª
Ù’Â∆‘∆‰ ω≈«¬¡≈, ¿πÈ∑ª È∂ ÓæË Ó≈◊ ¡Í‰≈«¬¡≈Õ ¿πÈ∑ª È∂ ≈‹ √Ì≈ ˘ Á±√≈ √ÁÈ Ï‰≈«¬¡≈ Í Á±√∂
Á‹∂ Á≈ √ÁÈ È‘∆∫Õ ¿πÈ∑ª È∂ ÒØ’ √Ì≈ ˘ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ √ÁÈ Ï‰≈«¬¡≈ Í √Ú Ù’Â∆Ó≈È √ÁÈ È‘∆∫Õ ÒØ’ √Ì≈
¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ √ÏßË «ÈÙ«⁄ ’Á∂ √Ó∂∫ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈ ÁØ √ÁȪ ˘ √◊Ó «‘æ√∂Á≈ ω≈¿π‰ Á∂ ¿πÁ∂Ù
È≈Ò Íz∂« ‘ج∂Õ ¿πÈ∑ª È∂ Ï‘π √±fi-ϱfi È≈Ò ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ Ù’Â∆¡ª ¡Â∂ «˜ßÓ∂Ú≈∆¡ª Á∆ Úß‚
’∆Â∆ ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ ˘ ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ √ÁÈ Ï‰≈«¬¡≈Õ
‹ÁØ∫ ¡√∆∫ √ß«ÚË≈«È’ «ÚÚ√Ê≈Úª Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’Á∂ ‘ª ª ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛ «’ Ï‘π √≈∂ ÷∂Âª «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈
«˜¡≈Á≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ‘À ‹ÁØ∫ «’ ’πfi ÷∂Âª «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ ˘ «ÈÙ«⁄ ±Í «Úæ⁄ «ÚÙ∂Ù Ù’Â∆¡ª Íz≈Í ‘ÈÕ √ß√Á
Á∂ ÁØȪ √ÁȪ Á∂ √Ïß˪ Á≈ C Úæ‚∂ «√Ò∂÷ª Á∂ ¡Ë∆È «ÚÙÒ∂Ù‰ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛:

(’) ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ Á∆¡ª «¬æ’Ø «‹‘∆¡ª Ù’Â∆¡ªÕ
(÷) ≈‹ √Ì≈ ”Â∂ ÒØ’ √Ì≈ Á∆ √Ã∂Ù·Â≈Õ
(◊) ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÒØ’ √Ì≈ ”Â∂ ’πfi «ÚÙ∂Ù Ù’Â∆Õ

(’) ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ Á∆¡ª Ï≈Ï Ù’Â∆¡ª (Equal Powers of the Lok Sabha and the
Rajya Sabha)
A. √Ë≈‰ «ÏæÒª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ (Regarding Ordinary Bills)-«‹æÊ∂ «’ √Ë≈‰ «ÏæÒª Á≈ √ÏßË ˛ ÁØȪ √ÁȪ Á∆¡ª
Ù’Â∆¡ª Ï≈Ï ‘ÈÕ «¬’ √Ë≈‰ «ÏæÒ ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄Ø∫ «’√∂ Ú∆ √ÁÈ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ˘
ÁØÚª √ÁȪ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂ «ÏȪ Í≈√ È‘∆∫ √Ó«fi¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ ‹∂’ ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄ «’√∂ «ÏæÒ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄
◊Â∆ØË ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ ◊Â∆ØË F Ó‘∆È∂ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ √Ó∂∫ √Ê≈«Í «‘ßÁ≈ ˛ ª ≈Ù‡ÍÂ∆ «¬√ Á≈
‘æÒ Òæ̉ Á∂ Ò¬∆ ÁØȪ √ÁȪ Á≈ √ªfi≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ ÏπÒ≈™Á≈ ˛Õ ‹∂’ «¬√ ¡«ËÚ∂ÙÈ «Úæ⁄ «ÏæÒ Ï‘πÓ È≈Ò Í≈√
’ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛ ª «¬‘ ¡÷∆Ò∂ ±Í «Úæ⁄ Í≈√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ √ªfi∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ÁØÚ∂∫ √ÁÈ Óßȉ Ò¬∆
Í≈ÏßÁ ‘πßÁ∂ ‘È Í ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ «˜¡≈Á≈ √ß«÷¡≈ √Ã∂Ù·Â≈ ¿πÈ∑ª ˘ √ªfi∂ √ÁÈ Á∆ ÏÀ·’ «‹√ Á∆ ÍzË≈È◊∆
√Í∆’ ’Á≈ ˛, Á∆ ’≈Ú≈¬∆ ”Â∂ ‘≈Ú∆ ‘؉ Á∂ √ÓÊ Ï‰≈™Á∆ ˛Õ «Î √ªfi∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ Á∆ ÍzË≈È◊∆ Ú∆ ÒØ’ √Ì≈
Á≈ √Í∆’ ‘∆ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ „ß◊ ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’≈˘È∆
¡Â∂ «√˪’ ±Í «Úæ⁄ ’ج∆ Ú∆ «ÏæÒ √ß√Á Á∂ «’√∂ Ú∆ √ÁÈ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ Í ¡√Ò «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊
√≈∂ Ó‘æÂÚͱÈ «ÏæÒ ‘Ó∂Ù≈ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘≈ Óπæ÷ ±Í «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ «˜¡≈Á≈
ÍzÂ∆«ÈË∆ ⁄«æÂ Á∂ ’≈È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÂæÊ Á∂ ’≈È Ú∆ «’ √’≈ Á∂ «˜¡≈Á≈Â ÓßÂ∆ ÒØ’ √Ì≈
È≈Ò ‘∆ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ È≈Ò ≈‹ √Ì≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ Ó‘æÂÚ «˜¡≈Á≈ «‘ßÁ≈ ˛Õ
B. √ß«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò √Ïß«Ë (Regarding Constitutional Amendments)-√ß«ÚË≈«È’ √ØË Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄
ÁØÚª √ÁȪ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Ï≈Ï ‘ÈÕ «¬’ √ß«ÚË≈«È’ √ØË «ÏæÒ √ß√Á Á∂ «’√∂ Ú∆ √ÁÈ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹≈
√’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ¿πÁØ∫ Âæ’ Í≈√ ‘Ø«¬¡≈ È‘∆∫ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈, ‹ÁØ∫ Âæ’ ¿π√ ˘ ÁØȪ √ÁȪ ÚæÒØ∫ «¬’ Ï≈Ï
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª È≈Ò √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Á CFH ÚæÒØ∫ «ÈË≈« ’≈Ú≈¬∆ Á∂ ¡Èπ√≈ È‘∆∫ ’ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈Õ √ß«ÚË≈È
«Úæ⁄ ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄ √ß«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò √Ïß«Ë ◊Â∆ØË ‘æÒ ’È È≈Ò √Ïß«Ë ’ج∆ «ÚÚ√Ê≈ È‘∆∫ ˛Õ Ùß’
ÍzÙ≈Á ÏÈ≈Ó Ì≈Â∆ √ßÿ Á∂ ’∂√ «Úæ⁄ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ ÎÀ√Ò≈ «ÁæÂ≈ √∆ «’ √ß«ÚË≈«È’ ◊Â∆ØË Á∂ Ï≈Ï
‘æÒ Ò¬∆ ÁØÚª √ÁȪ Á≈ √ªfi≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ Í FÚ∆∫ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ √Í∆’ Ùz∆ ‘∂◊Û∂ È∂ «¬’

106 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY