Page 229 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ √Ó≈‹-«ÚÚ√Ê≈ Á≈ Ï«‰¡≈ «‘‰≈ ¡√ßÌÚ ˛Õ ¿πÁÔØ«◊’ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ «√æ«÷¡’ √ß√Ê≈Úª √Ó≈‹ Á∂ ÓÀ∫Ïª ˘ ¿πÈ∑ª
ÒØ’ª Á∂ È≈Ò Ú∆ √«‘ÔØ◊ ’È≈ «√÷≈™Á∆ ˛ ‹Ø È≈ ª ¿πÈ∑ª Á∂ Í«Ú≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ‘È, È≈ «ÙÂ∂Á≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆
«ÓæÂÕ √’±Ò Á∂ «ÈÔÓª Á≈ √ÈÓ≈È ’’∂ Ïæ⁄≈ √Ó≈‹ Á∂ «ÈÔÓª Á≈ √ÈÓ≈È ’È≈ Ú∆ «√æ÷Á≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª ¿π‘
¡≈ÂÓ-’߇ØÒ Á∆ ¡≈Á ˘ «Ú’«√ ’Á≈ ˛Õ Í≈√È√ √’±Ò ˘ “√Ó≈‹∆’È Á∆ ’∂∫Á∆ ¬∂‹ß√∆” (Focal Social-
izing Agency) ÓßÈÁ∂ ‘È ‹Ø Í«Ú≈ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ «Úæ⁄ ’Û∆ Á≈ ’ßÓ ’Á∆ ˛Õ √’±Ò Ïæ«⁄¡ª ˘ ¡≈͉∂ ‹∆ÚÈ
Á∂ Ò¬∆ ̱«Ó’≈ ⁄؉ ’È «Úæ⁄ Ú∆ ÔØ◊Á≈È «ÁßÁ∆ ˛Õ ‚∂«Ú√ ¡Â∂ Ó± «√æ«÷¡≈ ˘ √Ó≈«‹’ ÍæË∆’È Á∆ Íz«’«¡≈
Á≈ ¡ß◊ ÓßÈÁ∂ ‘ÈÕ «√æ«÷¡≈ «ÚÚ√Ê≈ ‘∆ √Ó≈‹ Á∂ ÔØ◊ ¡Â∂ ÍzÂ∆Ì≈ÚÈ≈ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ √Ó≈‹ Á∂ Ó‘æÂÚͱÈ
¡‘π«Á¡ª ˘ Ë≈È ’È «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ÍzÁ≈È ’Á∆ ˛Õ ’¬∆ ’ßÓÚ≈Á∆ «√æ«÷¡≈ ¡Â∂ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ Á∂ ’ßÓ≈ÂÓ’
√Ïß˪ ˘ Íz◊‡ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿πÈ∑ª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ¿πÁÔØ«◊’ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ Á∂ «Ú√Ê≈ È∂ ¿πÍ⁄≈«’ «√æ«÷¡≈
Á≈ Ú∆ «Ú√Ê≈ ’∆Â≈ ˛Õ ¿πÁÔØ◊ª «Úæ⁄ Á’Ù ¡Â∂ «√æ«÷¡Â ÒØ’ª Á∆ ˜± ‘πßÁ∆ ˛ «‹√ ˘ «√æ«÷¡≈ √ß√Ê≈Úª
«¬’æ·≈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ Ó≈’√Ú≈Á∆¡ª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ «√æ«÷¡≈ «ÚÚ√Ê≈ ͱߋ∆Ú≈Á∆ Ù≈√’ Ú◊ (Capitalistic
ruling class) Á∂ «‘æª Á∆ ͱÂ∆ ¡Â∂ æ«÷¡≈ ’Á∆ ˛, ¿πÈ∑ª Á∂ Ò¬∆ «√æ«÷¡Â «Ó‘È ْÂ∆ «Â¡≈ ’Á∆ ˛,
«‹√ È≈Ò «’ ¿π‘ «˜¡≈Á≈ Ò≈Ì ’Ó≈ √’‰Õ ͱߋ∆Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈ Ù≈√’ Ú◊ Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈
ÏÁÒÁ∆ ˛ ‹Ø ͱߋ∆Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ˘ √‘∆ ·«‘≈™Á∆ ˛Õ

F.C «√æ«÷¡≈ Á∆ √Ó≈«‹’ ’߇ØÒ «Úæ⁄ ̱«Ó’≈
(Role of Education in Social Control)

«√æ«÷¡≈ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ ’ßÓª «Úæ⁄ «¬’ Ó‘æÂÚͱÈ ’ßÓ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ’߇ØÒ Ï‰≈¬∂ æ÷‰≈ Ú∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ ’߇ØÒ Á∂
‘Ø √≈ËÈ «Ú¡’Â∆ Á∂ ÍzÂ∆ ’·ØÂ≈ Ú √’Á∂ ‘È, √˜≈, ÁÏ≈¡ ¡Â∂ ÏÁÒ∂ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò ’ßÓ ÒÀ √’Á∂ ‘È
Í «√æ«÷¡≈ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ «Ú⁄≈ ¡Â∂ ‘Ω√Ò≈ ÍÀÁ≈ ’Á∆ ˛, ¿π√ «Úæ⁄ ¡≈ÂÓ-’߇ØÒ Á∆ Ù’Â∆ ÍÀÁ≈ ’Á∆
˛ «‹√ È≈Ò «’ ¿π‘ ÷πÁ ‘∆ ¿π«⁄ ¡Â∂ ¡‰¿π«⁄ ˘ «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷ ’∂ √Ó≈«‹’ «ÈÔÓ≈, ÍzÂ∆Ó≈Ȫ ¡Â∂
’≈˘Èª Á≈ Í≈Ò‰ ’Á≈ ˛Õ «√æ«÷¡≈ Á∂ √Ó≈«‹’ ’ßÓ √Ó≈«‹’ ’߇ØÒ Ï‰≈¬∂ æ÷‰ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È «ÁßÁ∂ ‘È, ‹Ø
‘∂· «Ò÷∂ ‘È :
A. √Ó≈‹∆’È-√Ó≈‹∆’È Á≈ Ì≈Ú «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈͉∆ √ß√«¥Â∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á≈ «◊¡≈È ÍzÁ≈È ’’∂ ¿π√
˘ √Ó≈‹ Á∆ «¬’ ’ßÓ≈ÂÓ’ «¬’≈¬∆ (Functioning unit) ω≈¿π‰≈ ˛Õ √Ó≈‹∆’È Á∆ Íz«’«¡≈ Á∂ ÚæÒØ∫ ‘∆
«Ú¡’Â∆ Á∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ Á≈ «Ú’≈√ ‘πßÁ≈ ˛Õ «Úÿ«‡Â «Ú¡’Â∆ÂÚ Ú≈Ò∂ «Ú¡’Â∆ È≈Ò √Ó≈‹ Á∂ ¡Èπ±Í
¡≈⁄‰ ’È Á∆ ¿πÓ∆Á È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ «√æ«÷¡≈ È≈Ò ‘∆ «Ú¡≈’Â∆ ˘ √Ó≈‹ Á∂ ÓπæÒª, Ó≈ÈÁß‚ª, «ÈÔÓª,
’≈˘Èª, ¡≈ÁÙª ¡≈«Á Á≈ «◊¡≈È ’Ú≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √Ó≈‹ ÚæÒØ∫ «ÈË≈« ¡Â∂ ÓȘ± «ÈÔÓª Á≈ Í≈Ò‰
’È È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ ’߇ØÒ, ¬∂’Â≈ ¡Â∂ √Ó±ÍÂ≈ ω∆ «‘ßÁ∆ ˛Õ
B. ÏΩ«Ë’ «Ú’≈√- «√æ«÷¡≈ Á≈ «¬’ Óπæ÷ ’ßÓ ÓÈπæ÷∆ «◊¡≈È ¡Â∂ ÏπæË∆ Á≈ «Ú’≈√ ’È≈ ˛Õ Ï‘π √Ó∂∫ Í«‘Òª
‘∂ÒÚ∆«‡√ È∂ «’‘≈ √∆ «’ ““ÓÈπæ÷ ‹ÈÓ ÂØ∫ ¡ÈÍÛ∑ ˛ ‹ÛÏπæË∆ È‘∆∫ «√æ«÷¡≈ ¿πÈ∑ª ˘ ‹ÛÏπæË∆ ω≈™Á∆ ˛Õ”” «¬‘
◊æÒ ¿π√ √Ó∂∫ ·∆’ √∆ ‹ÁØ∫ Íπ≈‰∂ ¡Â∂ ¡≈«ÁÓ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈ ±Û∆◊ «ÈÁ∂Ù «ÁßÁ∆ √∆ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆ ˘
«ÏȪ «Ú⁄≈ ¡Â∂ ¡≈ÒØ⁄È≈ Á∂ ¿πÈ∑ª ˘ √Ú∆’≈ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆ Í ¡æ‹ Á∂ «Ú«◊¡≈«È’ ¡Â∂ ¿πÁÔØ«◊’ Ôπæ◊
«Úæ⁄ «¬‘ ◊æÒ √‘∆ È‘∆∫ ˛Õ ¡æ‹ Á∆ «√æ«÷¡≈ «Ú⁄≈ ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È ”Â∂ ¡Ë≈« ˛Õ ¿π‘ ÓÈπæ÷∆ «ÁÓ≈◊ Á≈ «Ú’≈√
’Á∆ ˛, «◊¡≈È È≈Ò ÷ØÒ∑Á∆ ˛, ÓÈπæ÷ ˘ «⁄ßÂÈÙ∆Ò Ï‰≈™Á∆ ˛Õ ÏπæË∆Ó≈È ¡Â∂ «◊¡≈ÈÚ≈È «Ú¡’Â∆ ÂØ∫ «¬‘
¿πÓ∆Á ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ «’ ¿π‘ ¿π«⁄Â-¡‰¿π«⁄ «Úæ⁄ Ì∂Á ’∂ ¡Â∂ √Ó≈‹-√≈∂ «ÚÚ‘≈ ’∂Õ «√æ«÷¡≈ «Ú¡’Â∆
«Úæ⁄ ◊π‰ª Á≈ «Ú’≈√ ’Á∆ ˛Õ «◊¡≈È √Ó≈«‹’ Íz◊Â∆ ¡Â∂ ’߇ØÒ ÁØȪ Á∂ Ò¬∆ ‘∆ ˜±∆ ˛Õ
C. ÈÀ«Â’ ◊π‰ª Á≈ «Ú’≈√- «√æ«÷¡≈ ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ ÈÀ«Â’ ◊π‰ª, «‹Ú∂∫ √«‘ÔØ◊, √«‘‰Ù∆ÒÂ≈, Á«¬¡≈, «¬Ó≈ÈÁ≈∆
¡≈«Á Á≈ «Ú’≈√ ’Á∆ ˛Õ «√æ«÷¡≈ Á≈ «¬’ ’ßÓ ⁄«æÂ-«ÈÓ≈‰ Ú∆ ‘ÀÕ ◊π‰ª ¡Â∂ ⁄«æÂ Á∂ ¡«‘√≈√ «Úæ⁄
ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ ÍÙ±-Íz«ÚÂ∆¡ª ¿π‹≈◊ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¿π‘ «ÈÁ¬∆, «¬÷≈Ò±, ¡æ«Â¡≈⁄≈∆ ¡Â∂ ⁄«æÂ‘∆‰ ω
‹ªÁ≈ ˛Õ ¡«‹‘∆ ÁÙ≈ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ ”Â∂ ’߇ØÒ æ÷‰≈ √Ó≈‹ Á∂ √≈‘Ó‰∂ «¬’ √Óæ«√¡≈ ω ‹ªÁ∆ ˛Õ ÈÀ«Â’ ◊π‰ª
È≈Ò ÌÍ» «Ú¡’Â∆ ‘∆ «ÈÙ·≈Ú≈È ¡Â∂ ’ÂæÚ-Í≈Ô‰ ‘πßÁ≈ ˛Õ ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆ ‘∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «ÚÚ√Ê≈,
¬∂’Â≈ ¡Â∂ √ß◊·È ω≈¬∂ æ÷‰ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª «√æ«÷¡≈ ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ ÈÀ«Â’ ◊π‰ª Á≈ «Ú’≈√
¡Â∂ ⁄«æÂ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’’∂ √Ó≈«‹’ ’߇ØÒ Ï‰≈¬∂ æ÷‰ «Úæ⁄ √«‘ÔØ◊ «ÁßÁ∆ ˛Õ

222 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY