Page 234 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñF: «√æ«÷¡≈ «ÚÚ√Ê≈

F.D Ì≈ «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈ (Education in India) È؇

Ì≈ «Úæ⁄ ‘Ø Á∂Ùª Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÍÛ∑∂-«Ò÷∂ ÒØ’ª Á≈ ÍzÂ∆Ù ÿæ‡ ˛Õ «¬ß◊ÒÀ∫‚, ±√ ¡Â∂ ‹≈Í≈È «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊
A@@ ÍzÂ∆Ù ‹È√ß«÷¡≈ ÍÛ∑∆-«Ò÷∆ ˛Õ Ô±Í ¡Â∂ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ «√æ«÷¡Â Á≈ ÍzÂ∆Ù I@ ÂØ∫ A@@ Á«Ó¡≈È
˛ ‹ÁØ∫ «’ Ì≈ «Úæ⁄ B@@A «Úæ⁄ «√æ«÷¡Â Á≈ ÍzÂ∆Ù FD.H √∆Õ ‹È◊‰È≈ ¡≈ÔØ◊, B@@A Á∂ ¡Èπ√≈, ¿π‘
«Ú¡’Â∆ «√æ«÷¡Â ‘È ‹Ø «’√∂ Ú∆ Ì≈Â∆ Ì≈Ù≈ ˘ ÍÛ∑-«Ò÷ √’Á≈ ˛, Ízß± «Ò÷ È‘∆∫ √’Á≈, ¿π√ ˘ Í«Û∑¡≈
È‘∆∫ Óß«È¡≈ «◊¡≈Õ
√øÈ AIGF «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆ √ØË ÂØ∫ Ï≈¡Á «√æ«÷¡≈ ’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ª Á∆ √ªfi∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆
ω ◊¬∆ ˛Õ «√æ«÷¡≈ Íz‰≈Ò∆ ¡Â∂ ¿π√ Á∂ „ª⁄∂ √ÏøË∆ ÎÀ√Ò≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ≈‹ ‘∆ ’Á∂ ‘ÈÕ Ò∂«’È «√æ«÷¡≈ Á∂
√Ú±Í ¡Â∂ ◊π‰ÚæÂ≈ Á∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ √ÍæÙ‡ ±Í È≈Ò ’∂∫Á √’≈ Á≈ ‘∆ ˛Õ √øÈ AIHF Á∆ ≈Ù‡∆ «√æ«÷¡≈ È∆Â∆
¡Â∂ AIIB Á∆ ’ßÓ ÔØ‹È≈ «Úæ⁄ BAÚ∆∫ √Á∆ Á∂ ¡ßÌ ‘؉ È≈Ò Í«‘Òª ‘∆ Á∂Ù «Úæ⁄ AD √≈Ò Âæ’ Á∂ √≈∂ Ïæ«⁄¡ª
˘ √ßÂØÙ‹È’ ◊π‰ÚæÂ≈ Á∂ È≈Ò Î∆ ¡Â∂ ˜±∆ «√æ«÷¡≈ ¿πÍÒæÏË ’≈¿π‰ Á∆ ◊æÒ ’‘∆ ◊¬∆ ˛Õ «È¿±ÈÂÓ √ªfi≈
ÍzØ◊≈Ó Á∂ ¡Ë∆È √’≈ Á∆ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ Á∂ ¡Èπ√≈ ÿ∂Ò± ¿πÂÍ≈Á Á≈ ¤∂ ÍzÂ∆Ù «√æ«÷¡≈ ÷∂Â Á∂ Ò¬∆ ÷⁄
’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬√ ËÈ ≈Ù∆ Á≈ E@ ÍzÂ∆Ù ͫ‘Ò∆ «√æ«÷¡≈ ”Â∂ ÷⁄ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ A@Ú∆∫ ÔØ‹È≈ «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈
÷⁄ DC,HBE ’ØÛ πͬ∂ æ«÷¡≈ «◊¡≈ ‹ÁØ∫ «’ Í«‘Ò∆ ÔØ‹È≈ «Úæ⁄ «¬‘ AEC ’ØÛ πͬ∂ √∆Õ
¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ (Primary Education)
B@@B-@G «Úæ⁄ ’πæÒ ’∂∫Á ÔØ‹È≈ ÷⁄ Á≈ FE.F ÍzÂ∆Ù ¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ ”Â∂ ÷⁄ Á∂ Ò¬∆ «ÈË≈‰ ’∆Â≈
«◊¡≈Õ ≈Ù‡∆ «√æ«÷¡≈ È∆Â∆ «Úæ⁄ √ß’ÒÍ Íz◊‡ ’∆Â≈ «◊¡≈ «’ BAÚ∆∫ √Á∆ Á∂ Ùπ± ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂Ù «Úæ⁄
AD √≈Ò≈ Á∆ ¿πÓ Á∂ √≈∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ Î∆ ˜±∆ ◊π‰ÚæÂ≈ Á∆ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò √ßÂØÙ‹È’ «√æ«÷¡≈ ¿πÍÒæÏË ’Ú≈¬∆
‹≈Ú∂Õ «¬√ √ÏßË «Úæ⁄ ÚȉÔØ◊ ˛ «’ HFÚ∆∫ √ß«ÚË≈È’ √ØË Ë≈≈ F-AD √≈Ò Á∂ Ïæ«⁄¡ª √ÏßË∆ ˜±∆ ¡Â∂
Î∆ ¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ ˘ Ó±Ò ¡«Ë’≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ ¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ¡≈¬∆
‹≈◊zÂ∆ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ (A) √πÂßÂÂ≈ Íz≈ÍÂ∆ Á∂ Ï≈¡Á F ÂØ∫ AD √≈Ò √≈Ò Á∆ ¿πÓ Á∂ Ïæ«⁄¡ª Á≈ ¡ß«Ì’ ¡Â∂
¿πµ⁄ Ùπ±¡≈Â∆ √’±Òª «Úæ⁄ ÍzÚ∂Ù ÍzÂ∆Ù Ò◊≈Â≈ ÚæË ÒÛ∆Ú≈: HG ÍzÂ∆Ù ¡Â∂ E@ ÍzÂ∆Ù ”Â∂ Í‘πß⁄ «◊¡≈
˛Õ (B) ÒÛ«’¡ª ¡Â∂ ¡Èπ√±«⁄ ‹≈Â∆¡ª ¡Â∂ ¡Èπ√±«⁄ ‹È-‹≈Â∆¡ª Á∂ ÍzÚ∂Ù ÍzÂ∆Ù «Úæ⁄ Ú∆ ’≈Î∆ Ú≈Ë≈
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ (C) ¡ß«Ì’ ¡Â∂ Úæ‚∂ √’±Òª Á∆ √ß«÷¡≈ ‹Ø AIE@-EA «Úæ⁄ B.BC Òæ÷ √∆, B@@@-@A «Úæ⁄ ÚæË ’∂
G.IG Òæ÷ ‘Ø ◊¬∆Õ
«¬’ «ÈÙ«⁄ √Ó∂∫ √∆Ó≈ ¡ßÁ ¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ Á∂ √ÚÌΩÓ∆’È Á∂ Ò’Ù ˘ Íz≈Í ’È Á∂ ¿πÁ∂Ù È≈Ò ≈Ù‡∆
¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ «ÓÙÈ Á≈ ◊·È ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¿πÓ∆Á ˛ «’ «¬‘ «ÓÙÈ «√æ«÷¡≈ Á∂ √ÚÌΩÓ∆’È Á∂ Ò’Ù ˘
‘≈«√Ò ’È Á∂ «¬√ ≈Ù‡∆ ’Ø«ÙÙ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Á∂ √≈∂ Ú◊ª Á∆ Ì≈◊∆Á≈∆ ˘ √Ó«ÈÚ ’Á∂ ‘ج∂ Ó‘æÂÚͱÈ
̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∂◊∆Õ Ì≈ ¿πÈ∑ª «◊‰∂-¸‰∂ «Ú’≈√Ù∆Ò Á∂Ùª «Úæ⁄Ø∫ «¬’ ˛ «‹È∑ª È∂ ¡≈«Ê’ √πË≈ª Á∂ ÁΩ≈È ‘؉
Ú≈Ò∂ ÷⁄ «Úæ⁄ ’Ó∆ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ «¬√ ÷∂Â «Úæ⁄ ’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ √’≈ª È∂ ¡≈͉∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ÌÒ∆̪ «ÈÌ≈¬∆
˛Õ A@Ú∆∫ Íß‹ √≈Ò≈ ÔØ‹È≈ «Úæ⁄ ’∂∫Á∆ ≈Ù∆ Á≈ DC.HBE ’ØÛ πͬ∂ «√æ«÷¡≈ ”Â∂ ÷⁄ Á≈ ‘æÒ ˛Õ Ì≈ √’≈
Á≈ «√æ«÷¡≈ «ÚÌ≈◊ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¿πÍÒæÏË ’≈¿π‰≈ Ғ٠ͱ≈ ’È Á∂ Ò¬∆ AIGI-H@ ÂØ∫ F ÂØ∫ AD √≈Ò Á∆
¿πÓ Á∂ ¡«‹‘∂ Ïæ«⁄¡ª Á∂ Ò¬∆ ¡‰¿π⁄≈«’ «√æ«÷¡≈ ÍzØ◊≈Ó ⁄Ò≈ «‘≈ ˛ ‹Ø Úæ÷-Úæ÷ ’≈Ȫ È≈Ò ¿πÍ⁄≈«’
«√æ«÷¡≈ Íz‰≈Ò∆ ÂØ∫ Ï≈‘ ‘∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÍzØ◊≈Ó BH ≈‹ª ¡Â∂ ’∂∫Á Ù≈√ ÍzÁ∂Ùª «Úæ⁄ ⁄Ò≈¬∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ Á∂ Ò¬∆ ÍΩÙ«‡’ ÌØ‹È √‘≈«¬Â≈ ÍzØ◊≈Ó-¡ß«Ì’ «√æ«÷¡≈ ˘ ÏÛ∑≈Ú≈ Á∂‰ Ò¬∆ ÍΩÙ«‡’ ÌØ‹È Á∂ ±Í
«Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ÍzÁ≈È ’È Á∂ Ò¬∆ AE ¡◊√Â, AIIE ÂØ∫ «¬’ ≈Ù‡∆ ÍzØ◊≈Ó ¡ßÌ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ ÍzØ◊≈Ó
Á≈ ¿πÁ∂Ù «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª Á≈ Á≈÷Ò≈, ’Ò≈√ «Úæ⁄ ÓΩ‹±Á◊∆ ¡Â∂ Íz≈«¬Ó∆ ’Ò≈√ª «Úæ⁄
ÍÛ∑È Ú≈Ò∂ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª ˘ ÍΩÙ«‡’ ÌØ‹È ¿πÍÒæÏË ’≈¿π‰ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ¿πÈ∑ª ˘ «√æ«÷¡≈ Á∂ Ò¬∆ ¿πÂÙ≈«‘Â
’È≈ ˛Õ «¬√ ÍzØ◊≈Ó Á∂ ¡Ë∆È √≈∂ √’≈∆ √‘≈«¬Â≈ Íz≈Í Íz≈«¬Ó∆ √’±Òª «Úæ⁄ Í«‘Ò∆ ÂØ∫ Íø‹Ú∆∫ ’Ò≈√
Âæ’ Á∂ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª ˘ ÌØ‹È/«Â¡≈ ÷≈Á √Óæ◊∆ ¿πÍÒæÏË ’≈¿π‰ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛Õ B@@C-@D
Á∂ ÁΩ≈È E.GH Òæ÷ √’±Òª «Úæ⁄ ÍÛ∑È Ú≈Ò∂ A@.EG ’ØÛ Ïæ«⁄¡ª ˘ «¬√ ÍzØ◊≈Ó Á≈ Ò≈Ì Í‘ßπ⁄≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
B@@C-@D Á∂ Ò¬∆ A,CGE ’ØÛ πͬ∂ Á∆ ËÈ ≈Ù∆ Úß‚∆ ◊¬∆ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 227