Page 118 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñI: √æÂ≈ Á≈ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ «√˪Â

˘ ÓøÈ∂Õ √æÂ≈ Á∂ È≈Ò √«ÊÂ∆ «ÏÒ’πÒ ¡Òæ◊ ˛Õ ““«¬’ È∂Â≈ ’∂ÚÒ ÍÃ≈ÊÈ≈ ’ √’Á≈ ˛, ‹Á «’ √æÂ≈ ˜» Áæ√ È؇
√’Á∆ ˛Õ”” ¡◊Ú≈¬∆ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ È∂Â≈ Á≈ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ Ï‘π ӑæÂÚÍ»È ‘πøÁ≈ ˛Õ √æÂ≈ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄
«ÙÂ∂ «Ú¡’Â∆◊ ȑƒ ‘πøÁ∂Õ ’ج∆ «Ú¡’Â∆ ‹ª √Ó»‘ ‹Ø √Ó≈‹ ÚæÒØ∫ «ÚÙÚ≈√ÔØ◊ ¡Â∂ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂ ¡Â∂
‹Ø Óøȉ ÔØ◊ ¡≈Á∂Ù ‹≈∆ ’Á≈ ‘ØÚ∂, √æÂ≈ ˘ ’∂∫Á Óø«È¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ““¡◊Ú≈¬∆ Á∂ «ÙÂ∂ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆
ÍÃ≈Ê«Ó’ ‘πøÁ≈ ˛, ‹Á «’ √æÂ≈ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆◊ ͫ‘⁄≈‰ ÍÃ√ø«ÿ’ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ”” ÔØ◊Â≈ Úª◊ ‘∆ ¡◊Ú≈¬∆ ÍÃÌ≈Ú
Á≈ ‘∆ «¬’ »Í ˛Õ Á»√∂ Í≈√∂ √æÂ≈ Ù’Â∆ Á≈ ’øÓ ˛Õ
√æÂ≈ ¡Â∂ ÔØ◊Â≈ Â∂ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ¯’ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡√ƒ √æÂ≈ Á∂ ¡Ê ˘ Á∂÷ª◊∂Õ √æÂ≈ ‘Ó∂Ùª √Ó≈«‹’ √ø◊·È
Á≈ Âæ ˛, «‹æÊ∂ √ø◊·È È‘ƒ ˛, ¿πµÊ∂ √æÂ≈ È‘ƒ ˛Õ «¬øÈ≈ ‘∆ È‘ƒ √æÂ≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¿π√ √ø◊·È Á∆ ‘æÁ ÂØ∫ Ï≈‘
’Á∂ È‘ƒ ‘πøÁ≈, «‹√ «Úæ⁄ «¬‘ √ø√Ê≈ÏæË ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ‹Ø «¬√ ˘ Ó≈ÈÂ≈ ¡Â∂ √‘≈«¬Â≈ ÍÃÁ≈È ’Á≈ ˛Õ””
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ √æÂ≈ ‘Ó∂Ùª ¡‘π«Á¡ª È≈Ò ‹πÛ∆ ‘πøÁ∆ ˛ È≈ «’ «’√∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ È≈ÒÕ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂
«¬’ «Ú¡’Â∆ ÍÃ⁄≈ Á∆ √æÂ≈ Á≈ ÂÁ Âæ’ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á≈ ˛, ‹Á Âæ’ ¿π‘ ¿π√ ¡‘πÁ∂ ”Â∂ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ‹ÁØ∫ ¿π‘
¡√Â∆¯≈ Á∂ √’Á≈ ˛, ‘‡≈ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛ ‹ª √∂Ú≈Óπ’ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ª «¬√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò È‘ƒ ’ √’Á≈Õ ““√æÂ≈
Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò Í»È ÂΩ ”Â∂ ¡Â∂ √æ⁄Óπ⁄ Ú«ÙÙ· ¡Ê «Úæ⁄ «¬’ √ø◊·«È’ ¡‘πÁ∂ È≈Ò ‹π«Û¡≈ ˛Õ””
√æÂ≈ ˘ √Ófi‰ Ò¬∆ «¬√ Íë’«¡≈ ˘ √Ófi‰≈ Ó‘æÂÚÍ»È ˛, «‹√ Á∂ ¡Ë∆È ’ج∆ ◊À-√ø◊«·Â √Ó»‘ √ø◊«·Â
√Ó»‘ ω ‹ªÁ≈ ˛Õ Í«‘Òª ª ¡‰¿πÍ⁄≈«’ Íë’«¡≈Úª ¡Â∂ «¬’-Á»√∂ È≈Ò ÿπÒ‰-«ÓÒ‰ Á∂ ÂΩ-Â∆’∂
¡‘π«Á¡ª Á∂ »Í «Úæ⁄ ÏÁÒ‰ È≈Ò ¿πÍ⁄≈«’ √ø◊·È ‹ª √øÿ ωÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ √ø√Ê≈’‰ ““√ø◊·È Á∂ ‘Ø∫Á
Á∆ ◊ø‡∆ Ò¬∆”” ˜»∆ ‘ÈÕ
¡√ƒ ‘π‰ «¬’ √Ú≈Ò Á≈ ‹Ú≈Ï Á∂‰≈ ˛, «¬‘ √æÂ≈ ’∆ ˛ ‹Ø ’πfi ÒØ’ª ˘ Á»√«¡ª ”Â∂ ¡≈͉∆ √æÂ≈ ”Â∂ «¬√Â∂Ó≈Ò
’È Á≈ ÓΩ’≈ «ÁøÁ∆ ˛? ¿πµÂ «¬‘ ˛ «’ «Ú¡’Â∆ √æÂ≈ (¡Ê≈‡∆) Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È≈ ˛, ¿π‘ √Ó»‘ Á≈ ¬∂‹ø‡
˛Õ ¿π‘ ÷πÁ È‘ƒ ÏÒ«’ √Ó»‘ Á∂ È≈Ó È≈Ò ’øÓ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ √ÍÙ‡ ˛ «’ √æÂ≈ Á∂ ¡≈Á∂Ùª ˘ È≈ Óøȉ≈
““«Ú¡’Â∆◊ √ÏøË ˘ È‘ƒ, ÏÒ«’ √Ó»‘ Á∆ ¡‰«◊‰Â ‘Ø∫Á ˘ ËÓ’∆ ˛Õ”” Á»√≈ √Ú≈Ò ˛ «’ √æÂ≈ ˜Ø-˜ÏÁ√Â∆
È≈Ò ‹ª √øÍÂ∆ È≈Ò «¬√Â∂Ó≈Ò ‘؉ Ú≈Ò∆ ÿ‡È≈ ˛, ’∆ «¬’ «Ú¡’Â∆ ‹Ø √‘∆ √æÂ≈ Á∂ ¡≈Á∂Ù ˘ ÓøÈÁ≈ ˛, ¡«‹‘≈
«¬√ Ò¬∆ ’Á≈ ˛, «’™«’ ¡«‹‘≈ ¿π√ ˘ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛ ‹ª ¿π‘ ¡«‹‘≈ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛? ¿πµÂ “‘ª” ¡Â∂ “È‘ƒ”
ÁØÚª «Úæ⁄ ˛Õ «¬‘ ¿π√ √ø◊·È Á∂ ÍÃ’≈ ”Â∂ «ÈÌ ’Á≈ ˛, «‹√ È≈Ò ¡√ƒ √Ïø«Ë ‘ªÕ √ÚÀ-√∂Ú∆ √ø√Ê≈ «Úæ⁄
ÓÀ∫Ï«ÙÍ √øÍÂ∆ Á≈ Ó≈ÓÒ≈ ˛ ¡Â∂ ÒØ’ ¡≈͉∆ Ó˜∆ È≈Ò «¬√ Á∆¡ª Ó≈ÈÂ≈Úª ˘ √Ú∆’≈ ’Á∂ ‘È, ÍÃø» Á»√∂
Í≈√∂ ◊À √ÚÀ-√∂Ú∆ ‹ª ¡‰-«¬¤πæ’ √ø◊·Èª «Úæ⁄ ÓÀ∫Ï ¡≈͉∆ Ó˜∆ È≈Ò ÓÀ∫Ï«ÙÍ Ú≈«Í√ È‘ƒ ÒÀ √’Á≈,
¡«‹‘∂ √ø◊·Èª «Úæ⁄ √æÂ≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ √Ó∂∫ ˜ÏÁ√Â∆ Ï‘π ˜»∆ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ √ÚÀ-√∂Ú∆
√ø√Ê≈ «Úæ⁄ √æÂ≈ ““√ø√Ê≈◊ ¡◊Ú≈¬∆”” ¡Â∂ ◊À √ÚÀ-√∂Ú∆ √ø√Ê≈ «Úæ⁄ «¬‘ ““√ø√Ê≈◊ ْÂ∆”” ˛Õ
‘æÒ Ï‘π ¡√≈È È‘ƒ ˛Õ √ÚÀ-√∂Ú∆ √ø√Ê≈Úª «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Ù≈«ÓÒ ‘؉ Ò¬∆ √πÂøÂ ‘ÈÕ ‹∂’ «Î Ú∆ ¿π‘
«˜øÓ∂Ú≈∆¡ª Í»∆¡ª ’È ÂØ∫ «¬È’≈ ’Á≈ ˛ ª ¿π√ ˘ ¡√Â∆Î≈ Á∂‰ Ò¬∆ «√¯ «’‘≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÓȘ»∆ Á≈
’ÂÚ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ ˜»∆ ˛, √æÂ≈ Á∆ ÓȘ»∆ Ò¬∆ È‘ƒÕ «¬√ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò √æÂ≈ Á∆ ÿ‡È≈ √ø√Ê≈◊ ¡◊Ú≈¬∆
È≈Ò ◊À-‘≈˜ È‘ƒ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ˜Ø Á∂ ’∂ ’«‘‰≈ ˜»∆ ˛ «’ √æÂ≈ ‘Ó∂Ùª Ù’Â∆ ”Â∂ ¡Ë≈« ÿ‡È≈ ˛
¡Â∂ √æÂ≈ ˘ √ø√Ê≈◊ ْÂ∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ ÍÃÌ≈«Ù ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ

I.I Úø‚ ‹ª ÍÃÌ» Ú◊ («¬Ò∆‡) Á≈ «√˪ (Theories of Elite)

ÍÃÌ» Ú◊ Á≈ «√˪ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «¬‡Ò∆ Á∂ ÁØ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª «ÚÒÎÀ‚Ø Í∂∂‡Ø (Vilfredo Pareto) (AHDH-
∂
Ã
»
Ø
AIBC) ¡Â ◊‡≈È Ó√’≈ (Gaetano Mosca) (AHEH-AIDA) È «Ú’«√ ’∆Â≈Õ ÍÌ Ú◊ Á≈ «√˪ Ó≈’√Ú≈Á∆
∂
Ø
«√˪ «’«¡≈ Á∂ »Í «Úæ⁄ «Ú’«√ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ È∂ Ó≈’√Ú≈Á∆ Ú◊‘∆‰ √Ó≈‹ ˘ Ú«‘Ó ’«‘ ’∂ ÷≈«‹
’ «ÁæÂ≈Õ «¬√ «√˪ Á∂ ¡Èπ√≈ √≈∂ √Ó≈‹ ÁØ Óπæ÷ √Ó»‘ª «Úæ⁄ Úø‚∂ ‘ج∂ ‘È-Ù≈√’, ÿæ‡ «◊‰Â∆ ¡Â∂ Ù≈√Â
ÚË∂∂ «◊‰Â∆Õ «¬√ Â∑ª Á∂ √Ó≈‹ ˘ √Ó≈‹ √Ú∆’≈ ’È≈ Í«‘≈ È‘ƒ ˛Õ ⁄≈‘∂ ¿π‘ Í»ø‹∆Ú≈Á∆ √Ó≈‹ ‘ØÚ∂ ‹ª
√Ó≈‹Ú≈Á∆Õ √Ú‘≈≈ ¥ªÂ∆ Á≈ ÓÂÒÏ Ú∆ «¬’ Ù≈√’ Á≈ Á»√∂ Ù≈√’ Ú◊ ÚæÒØ∫ √Ê≈ÍÈ≈ ˛Õ
Í∂∂‡Ø ¡Â∂ ÓØ√’≈ Á∂ ¡Èπ√≈ ¡«Ì‹≈ Ú◊ Á≈ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∂ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ ¡Â∂ ÔØ◊Â≈Úª ’≈È ¿πµ⁄≈
ÍæË ÍÃ≈Í ’Á≈ ˛ Í Í∂∂‡Ø ¡Â∂ ÓØ√≈’≈ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ª Á∆ Íë’Â∆ Á∂ «ÚÙ∂ «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈ æ÷Á∂
‘ÈÕ Í∂∂‡Ø «‹æÊ∂ ÁπÂÂ≈ ¡Â∂ ⁄Ò≈’ Ú◊∂ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ª ˘ Ù’Â∆ Á∆ √‘∆ Ù ÓøÈÁ∂ ‘È, ¿πµÊ∂ ÓØ√’≈
√ø◊·È≈ÂÓ’ ÔØ◊Â≈ ¡Â∂ ¡◊Ú≈¬∆ Ú◊∂ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ª ˘ Ù’Â∆ Á∆ √‘∆ Ù ÓøÈÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃÌ» Ú◊ Á∂
«√˪ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á∂ √ø√’‰ Ù’Â∆ Á≈ √πæ÷ Í≈¿π‰ Ú≈Ò∂ Á∂ «Ú¡’Â∆◊ ◊π‰ª ”Â∂ ˜Ø È‘ƒ «ÁøÁ∂, ÏÒ«’ √Ó≈‹
Á∂ √ø√Ê≈◊ „ª⁄∂ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ «’‘≈ «◊¡≈ ˛ «’ √Ó≈«‹’ √ø◊·Èª Á≈ √ø√Â‰ Ó»Ò’ „ª⁄≈ ÿæ‡
«◊‰Â∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ √æÂ≈ ”Â∂ ¡«Ë’≈ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 111