Page 185 - DSOC102_Social Institutions

√Ó≈«‹’ √√ßÊ≈Ûª

È؇ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ Á∆ «¬«Â‘≈«√’ ‹ÈÓ Ì»Ó∆ (Historical Background of Secularism)
Ô»Í ¡Â∂ Ì≈ «Úæ⁄ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ Á≈ ‹Ø ¡Ê «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, ¿π‘ «¬‘ ˛ «’ «¬‘ «¬’ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ ˛, «‹√
«Úæ⁄ ≈‹ Á≈ ËÓ Á∂ È≈Ò ’ج∆ √Ø’≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈-≈‹ ¡Òæ◊ ¡Â∂ ËÓ ¡Òæ◊Õ ËÓ ¡≈͉∂ «ÚÙÚ≈√ª ¡Â∂ «ÚË∆¡ª
”Â∂ ⁄æÒÁ≈ «‘øÁ≈ ˛ ¡Â∂ ≈‹ «¬√ «Úæ⁄ ÂÁ Âæ’ Á÷Ò-¡øÁ≈˜∆ È‘ƒ ’Á≈, ‹Á Âæ’ «’ Ë≈«Ó’ ◊Â∆«ÚË∆¡ª
‘Ø ¡ÀÊ«È’ √Ó»‘ª Á∆¡ª ◊Â∆«ÚË∆¡ª «Úæ⁄ Á÷Ò-¡øÁ≈˜∆ È‘ƒ ’Á∆? Ô»Í «Úæ⁄ «¬’ ÒøÓ∂ √Ó∂∫ Âæ’ ⁄⁄ Á≈
≈‹ ¿πµÍ ÍÃÌ»ÂÚ √∆Õ «¬ø◊ÒÀ∫‚ Á∂ ≈‹≈ ‘∂È∆ √ÍÂÓ Á≈ ÍÃ∂Ó ¬∂È≈ÏØ«ÒÈ È≈Ó Á∆ «¬’ Ó«‘Ò≈ È≈Ò √∆Õ ¿π‘
¿π√ ˘ Ï‘π ⁄≈‘πøÁ≈ ˛, ¿π√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ⁄⁄ È∂ ÁØ «Ú’ÒÍ æ÷∂ : ≈‹ «√øÿ≈√È ¤æ‚ Á∂‰≈ ‹ª ¬∂È≈ÏØ«ÒÈ Á∂ ◊Ò∂
Òæ◊‰≈Õ ‘∂È∆ È∂ Á»√≈ «Ú’ÒÍ Í√øÁ ’∆Â≈Õ «¬ø◊ÒÀ∫‚ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ¡È∂’ª ÿ‡È≈Úª ‘È ‹Ø Áæ√Á∆¡ª ‘È
«’ ÓæË’≈Ò Á∂ ⁄⁄ Á≈ Ï‘π Úæ‚≈ ÍÃÌ»ÂÚ ≈‹ ”Â∂ √∆ ¡Â∂ «Î Ú∆ Ë≈«Ó’ ¡øÁØÒÈ ⁄æ«Ò¡≈Õ ÈÂ∆‹≈ «¬‘ ‘Ø«¬¡≈
«’ ⁄⁄ ¡Â∂ ≈‹ «¬’-Á»√∂ Á∂ ÍÃÂæ÷ ‘Ø ◊¬∂Õ

‡≈√’ Ì≈ Á∂ ÚÂÓ≈È ËÓ «ÈÍæ÷ »Í ÂØ∫ Âπ√ƒ «’æÊØ∫ Âæ’ √«‘Ó ‘ØÕ «Ú⁄≈ª √Ó∂ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ Í∂Ù ’ØÕ

Ì≈ «Úæ⁄ Ú∆ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ ¿πÁ◊Ó «Ïë‡Ù √Ó∂∫ Á∆¡ª ÿ‡È≈Úª È≈Ò ˛Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ ÍÃ≈⁄∆È ¡Â∂
ÓæË’≈Ò∆È Ì≈ «Úæ⁄ ËÓ ¡Â∂ ≈‹ Í»∆ Â∑ª È≈Ò «ÓÒ∂-‹πÒ∂ √ÈÕ ≈‹∂ Á≈ ËÓ ÍË≈ Á≈ ËÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹Á ¡ÙØ’ È∂ ’«Òø◊ ÔπæË ÂØ∫ Ï≈¡Á ÏØË ËÓ ¡Í‰≈«¬¡≈, ÂÁ ¿π√ Á∂ Í»∂ ≈‹ «Úæ⁄ ÏØË ËÓ Á∆ «Ú¡≈Í’Â≈ ÚæË
◊¬∆Õ ‹◊∑≈-‹◊∑≈ √Â»Í Ï‰È Òæ◊∂, «Ú‘≈ Ï‰È Òæ◊∂ ¡Â∂ ¡ÙØ’ Á∂ ¿πÍÁ∂Ù ÍæÊª ”Â∂ «Ò÷∂ ‹≈‰ Òæ◊∂Õ Óπ◊Òª Á∂
¡≈¿π‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ «¬‘∆ √Ì ’πfi ‘Ø«¬¡≈Õ ≈‹ ËÓ ÍÃÌ»Â≈Ù≈Ò∆ ω «◊¡≈ Í «Ïë‡Ù √Ó∂∫ «Úæ⁄ «¬«Â‘≈√ È∂
Á∂Ù ˘ Ï‘π Úæ‚≈ fi‡’≈ «ÁæÂ≈Õ ËÓ Á∂ È≈Ó ”Â∂ Á∂Ù Á∆ Úø‚ ‘Ø ◊¬∆Õ «¬«Â‘≈√ Á≈ «¬‘ √Ï’ Ï‘π ْÂ∆Ù≈Ò∆ √∆
¡Â∂ ÂÁ ¡√ƒ ¡≈͉∂ √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ «¬‘ ‘æÒ ’∆Â≈ «’ ≈‹ Á≈ ËÓ È≈Ò ’ج∆ √ÏøË È‘ƒ ‘∂◊≈Õ √ø«ÚË≈È ’«‘øÁ≈ ˛
«’ ‘∂’ È≈◊«’ ˘ ¡≈͉∂ Ë≈«Ó’ «ÚÚ‘≈ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ˛ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ËÓ ÍÃ⁄≈ Á∆ ¡≈˜≈Á∆ ˛Õ «’‘≈ «◊¡≈
«’ ≈‹ Á≈ ’ج∆ ËÓ È‘ƒ ˛Õ «¬‘ ¡ÀÒ≈È «ÁæÂ≈ «’ ≈‹ Á∂ √≈‘Ó‰∂ √≈∂ È≈◊«’ √Ó≈È ‘ÈÕ ⁄≈‘∂ ¿π‘ «’√∂ Ú∆
ËÓ ˘ Óøȉ Ú≈Ò∂ ‘؉, ‹≈Â∆ Á∂ ‘؉, «Òø◊ Á∂ ‘؉ ‹ª «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ ‘؉Õ
Ì≈ «Úæ⁄ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ ¡øÌ «Ïë‡Ù √Ó∂∫ ÂØ∫ ˛, ¿πÚ∂∫ ÍÃøÍ≈◊ Ì≈ Ҭ∆ ‹Ø «¬’ √æ«Ì¡Â≈
«‘≈ ˛, ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ ¡-«¬«Â‘≈«√’ ˛Õ √ø«ÚË≈È ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ Á∂Ù È∂-«¬√ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ ≈‹ª ¡Â∂ ¡ª⁄«Ò’
·≈’πª È∂ ’Á∂ Ú∆ ËÓ ˘ ≈‹ Á∂ ÍÃÂæ÷ È‘ƒ ’∆Â≈Õ «¬‘ Í«‘Ò∆ Ú≈ ˛ «’ ËÓ ≈‹ ÂØ∫ Úæ÷ ˛Õ

√Ú-ÓπÒª’‰ (Self Assessment)
√‘∆ «Ú’ÒÍ ¸‰ ’∂ æ÷Ø-
E. “ÚË∂∂ √æÂ∆’‰ ÓÂÒÏ ÚË∂∂ ¡≈Ëπ«È’Â≈ ¡Â∂ ÚË∂∂ ¡≈Ëπ«È’Â≈ Ô≈È∆ ÚË∂∂ «ÈÍæ÷Õ” «¬‘ ’ÊÈ
˛-
(’) ’≈Ò Ó≈’√ Á≈ (÷) Áπ«÷Ó Á≈ (◊) ÓÀ’√ Ú∂Ï Á≈
F. ÓæË Ôπæ◊ «Úæ⁄ ⁄⁄ Á∆ Ï‘π ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ Ì»«Ó’≈ √∆-
(’) ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ (÷) Ì≈ «Úæ⁄ (◊) «¬ø◊ÒÀ∫‚ «Úæ⁄
G. Ì≈ Á∆ Ù≈√È «ÚÚ√Ê≈ ˛-
(’) ËÓ «ÈÍæ÷ (÷) ËÓ «ÚØË∆ (◊) ≈‹ÂøÂ

ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ Á∂ Ò椉 (Characteristics of Secularism)
‚∆. ¬∆. √«ÓæÊ È∂ «¬ø‚∆¡≈ ¡À˜ ¬∂ √À’»Ò √‡∂‡ (India as a Secular State, 1963, Princeton) «Úæ⁄ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈
Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ Ì≈Â∆ «¬«Â‘≈√ ¡Â∂ √Ó≈«‹’-¡≈«Ê’ ‹ÈÓ Ì»Ó∆ «Úæ⁄ ’∆Â∆ ˛Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ ‘È ‹Á «’
√ø«ÚË≈È È∂ «’Â∂ Ú∆ ËÓ «ÈÍæ÷Â≈ ˘ ÍÃ∆Ì≈«Ù ȑƒ ’∆Â≈, «Î Ú∆ ‹Ø ¿π√ Á≈ ¡Ê √ø«ÚË≈È Á∆¡ª Ë≈≈Úª
ÂØ∫ «È’ÒÁ≈ ˛, «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈ «¬√ Á∂ «ÂøÈ Âæ ‘È-(A) ËÓ Á∆ √πÂøÂÂ≈, (B) È≈◊«’Â≈ ¡Â∂ (C) ≈‹ Á∆
ËÓ È≈Ò ÍÃÂæ÷Â≈Õ

178 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY