Page 18 - DSOC102_SOCIAL_INSTITUTIONS_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñA: ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈

«ÈÔÓ‘∆‰Â≈, «Ú⁄‰ ¡Â∂ ÓÈπæ÷ Á∂ «ÚØËÂ≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ”Â∂ ¡≈͉≈ «Ë¡≈È ’∂∫Á« ’Á∆ ˛Õ √∆. ≈¬∆‡ «ÓÒ√ È؇
’«‘øÁ∂ ‘È «’ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆ ÓÈπæ÷ Á∆ ‘∂’ «Ú¡’Â∆◊ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «⁄øÂ≈ Á≈ ¡ÚÒØ’È ’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√
˘ √Ófi‰ Á≈ ÔÂÈ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ ÓÈπæ÷ Á∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª ˘ √Ófi‰ «Úæ⁄ ⁄È≈ÂÓ’ ÔØ◊Á≈È «ÁøÁ≈ ˛Õ ’≈Ó‡,
Ú‚ ¡Â∂ √Ó≈Ò È∂ Ú∆ √Ó≈‹ Ù≈√Â ˘ «¬’ ¿πÁ∂Ù ÌÍ» «Ú«◊¡≈È Óø«È¡≈ ˛, «¬’ ¡«‹‘≈ «Ú«◊¡≈È ‹Ø ÓÈπæ÷∆
’«Ò¡≈‰ ¡Â∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ˛Õ Ó≈’√ ¡Â∂ Áπ«÷Ó Ú∆ «¬È∑ª «Ú⁄≈ª ÂØ∫ Óπ’ ȑƒ √ÈÕ
√Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª È∂ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ˘ ÈÀ«Â’ ÍæË ”Â∂ Ú∆ Á∂÷‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ ¿π‘ √Ó≈‹ Ù≈√Â ˘
«Ú⁄«Ò «ÚÚ‘≈ Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’È Ú≈Ò∂ «Ú«◊¡≈È Á∆ Ì»«Ó’≈ ÂØ∫ Ï≈‘ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿π‘ √Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄
ÓÈπæ÷Â≈Ú≈Á∆ «ÁzÙ‡∆’؉ ˘ ¡Í‰≈¿π‰ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ∂ ‘È, «‹√ Á≈ √Ø √Ó≈‹ Á∆ ÈÀ«Â’ ⁄È≈ ˛Õ
√Ó≈‹ Ù≈√Â «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Á∆ Ë≈È≈ √Ó≈«‹’ Ì∂Á∆’‰, «Ú¡’Â∆◊Â, ◊π‰, ÌØ‹È, ’æÍÛ∂, «‘‰-√«‘‰
¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ Ú∆ «ÚÙÒ∂«Ù ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ Ì∂Á∆’‰ Á∂ ÍÃÓπæ÷ ¤∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ÓøÈ∂ ◊¬∂ ‘È-
ÍÃ’≈, √ø√«¥Â∆, π⁄∆¡ª, ÙÃ∂‰∆¡ª, ÍË≈Â∆ ¡Â∂ «Òø◊Õ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ ≈‹È∂Â≈, Ë≈«Ó’ ◊π», ¡«Ë¡≈Í’,
‹æ‹, Ó˜Á» ¡≈«Á Úæ÷-Úæ÷ ¡‘π«Á¡ª ˘ Ë≈È ’’∂ Úæ÷-Úæ÷ Â∑ª Á∂ ’øÓ ’Á≈ ˛Õ ¿π√∂ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ¿π‘ √Ó≈‹
«Úæ⁄ Í«‘⁄≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
√ø√«¥Â∆ «Ú¡’Â∆ÂÚ-«ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ Ó‘æÂÚÍ»È Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈™Á∆ ˛, ¿π‘∆ «Ú¡’Â∆ Á∂ «ÚÙÚ≈√, π⁄∆¡ª,
ÓπæÒª ¡Â∂ «ÚÚ‘≈ ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ ˘ «‘ ’Á∆ ˛Õ √ø√«¥«Â’ «ÌøÈÂ≈ ’≈È ‘∆ ¡Ó∆’È ¡Â∂ Ì≈Â∆ ¡≈«ÁÓ ¡Â∂
¡≈Ëπ«È’ ÒØ’ª «Úæ⁄ «ÌøÈÂ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò π⁄∆¡ª «Úæ⁄ Ú∆ «ÌøÈÂ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ’ج∆ √ø◊∆Â
ÍÃ∂Ó∆ ˛ ª ’ج∆ ÷∂‚ ÍÃ∂Ó∆, «’√∂ ˘ ÍÛ∑È «Úæ⁄ π⁄∆ ˛ ª ’ج∆ ÚÍ≈ «Úæ⁄ π⁄∆ æ÷Á≈ ˛Õ π⁄∆¡ª Ú∆ «Ú¡’Â∆ Á∆
Í«‘⁄≈‰ ω≈™Á∆¡ª ‘ÈÕ √Ó≈‹ ËÈ, Ù’Â∆, «√æ«÷¡≈ ¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ÒØ’ª ˘ Úæ÷-Úæ÷ ¿πµ⁄ ¡Â∂ ‘∂·Ò∆¡ª
ÙÃ∂‰∆¡ª «Úæ⁄ Úø‚Á≈ ˛ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆ «¬√ È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍË≈Â∆ ¡Ë≈ ”Â∂ «¬’ ÒøÓ∂ √Ó∂∫
ÂØ∫ ÒØ’ª ˘ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛Õ «ÚÙÚ «Úæ⁄ «ÂøÈ ÍÃÓπæ÷ ÍË≈Â∆¡ª ‘È-’≈Ò∆, ◊Ø∆ ¡Â∂ Í∆ÂÕ ◊Ø∆ ÍË≈Â∆ È∂
‘Ó∂Ùª ‘∆ ‘Ø ÍË≈Â∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √Ã∂Ù· ÿث٠’∆Â≈ ˛, ⁄≈‘∂ «¬‘ Ë≈È≈ «Ú«◊¡≈«È’ ¡Â∂ ¡øÁ»È∆ ‘∆
«’™ È≈ ‘ØÚ∂? «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆ ÍË≈Â∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ ÂØ∫ Ú∆ Í«‘⁄≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «Òø◊ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ÓÈπæ÷ ˘ ÁØ Ì≈◊ª
«¬√Â∆ ¡Â∂ ÍπÙ «Úæ⁄ Úø«‚¡≈ «◊¡≈ ˛Õ √≈∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ’πfi ’øÓ ¡Â∂ ¡‘πÁ∂ ¡«‹‘∂ ‘È ‹Ø «¬√Â∆ ‹ª ÍπÙ
Ò¬∆ «ÈË≈« ‘ÈÕ ¡¯Ú≈‘ª ˘ ¤æ‚ ’∂ Òæ◊Ì◊ √≈∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ÍπÙª ˘ «¬√Â∆¡ª ÂØ∫ ¿πµ⁄ ¡Â∂ √Ã∂Ù· Óø«È¡≈
«◊¡≈ ˛ ¡Â∂ «¬√Â∆¡ª ˘ ’¬∆ ’øÓª ÂØ∫ Úªfi≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª «¬√Â∆ ‹ª ÍπÙ ‘؉≈ Ú∆ «Ú¡’Â∆ Á∆
Í«‘⁄≈‰ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò ¿πÓ-Ì∂Á Ú∆ «Ú¡’Â∆ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ω≈™Á≈ ˛Õ √≈∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Ïæ⁄≈, ÈΩ‹Ú≈È,
Ϙπ◊ ÒØ’ª Á∂ ¡‘π«Á¡ª ¡Â∂ ’øÓª «Úæ⁄ ¯’ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ‹Ø ¿π√ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ω≈™Á∂ ‘ÈÕ
ÍπÙ≈’, ÌØ‹È ¡Â∂ «‘‰-√«‘‰ √≈«¡ª ÂØ∫ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Í«‘⁄≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‚≈’‡, ‹æ‹, Íπ«Ò√
¡«Ë’≈∆, √À«È’, √≈Ë», √øÂ, «’√≈È, ◊∆Ï, «Ú¡≈‘πÂ≈, ¡‰-«Ú¡≈‘πÂ≈ «¬√Â∆, √’»Ò Á∂ Ù≈√Â ¡≈«Á ¡≈͉∆
ÍπÙ≈’ È≈Ò ‹≈‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò ¡√ƒ Ù≈’≈‘≈∆ ‹ª Ó≈√≈‘≈∆, «¬‘ Ú∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √≈‚∆ Í«‘⁄≈‰
ω≈™Á≈ ˛Õ Úæ÷-Úæ÷ ÷∂Âª «Úæ⁄ ÷≈‰≈-Í∆‰≈ Á∆¡ª Ú√»¡ª ¡Â∂ ÂØ-Â∆«’¡ª «Úæ⁄ Ú∆ ¡øÂ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
˛Õ Ïø◊≈Ò∆ Óæ¤∆ ¡Â∂ ⁄≈ÚÒ, Áæ÷‰ Ì≈Â∆ «¬‚Ò∆-‚Ø√≈ ¡Â∂ ≈‹√Ê≈È∆ ‹Ú≈, Ï≈‹≈ ¡Â∂ Óæ’≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò
ÚË∂∂ ’Á∂ ‘ÈÕ ÌØ‹È Á≈ ÍÃ’≈ ‘∆ «Ú¡’Â∆ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ω≈™Á≈ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª «¬’ «Ú¡’Â∆ «’√ Â∑ª Á∂
Ó’≈È «Úæ⁄ «‘øÁ≈ ˛-fiΩ∫ÍÛ∆ «Úæ⁄, ’æ⁄∂ Ó’≈Ȫ «Úæ⁄ ‹ª Ù≈ÈÁ≈ ’Ø·∆ «Úæ⁄, «¬‘ Ú∆ ¿π√ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ω≈™Á∂
‘ÈÕ √ÍÙ‡ ˛ «’ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ˘ ÒÀ ’∂ Úæ÷-Úæ÷ «ÁzÙ‡∆’؉ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È, «Ú¡’Â∆ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á
√≈˘ Í«‘⁄≈‰ Á∂ ¡Ë≈ ¡Â∂ «ÁzÙ‡∆’؉ ˘ ÂÀ¡ ’È≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ

1.12 √≈-¡øÙ (Summary)

J «ÍÃÊÚ∆ ”Â∂ «‹øÈ∂ ‹∆Ú ‘È, ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ (ÓÈπæ÷) ¡Â∂ ¡È»·≈ ÍÃ≈‰∆ ˛Õ ÓÈπæ÷ Á∆ Ë≈È≈ ¡Ë∆È
ÍÃÓπæ÷ »Í È≈Ò «¬‘ «Ú⁄≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷ Á∆ √∆«’ ¡Â∂ Ó≈È«√’ ⁄È≈ ’∆ ˛, ¿π√ Á∆
Íë’Â∆ ’∆ ˛, ÓÈπæ÷ ¡Â∂ √Ó≈‹ Â∂ √ø√«¥Â∆ Á«Ó¡≈È ’∆ √ÏøË ˛, ’∆ «Ú¡’Â∆ √Ó≈‹ Á∆ Á∂‰ ˛ ‹ª
√Ó≈‹ «Ú¡’Â∆ ¿πÍ‹ ¡≈«ÁÕ √Ó≈‹ «Ú«◊¡≈Ȫ È∂ Ú∆ ÓÈπæ÷ √ÏøË∆ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ ÍÃ∆÷‰ È≈Ò «Ú⁄≈
’∆Â≈ ˛Õ
J √øÍ≥ÈÂ≈ ¡Â∂ «ÚÍ≥ÈÂ≈ ÓÈπæ÷ ˘ «’Ú∂∫ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∆ ˛, «¬√ Á≈ Ú∆ «¬æÊ∂ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
≈‹È∆Â∆ Ù≈√Â ÓÈπæ÷ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ √æÂ≈, Ù’Â∆, ≈‹ ¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ ¡Â∂
≈‹ Á∂ √Ïø˪ Á∆ Ú∆ «ÚÚ∂⁄È≈ ’Á≈ ˛Õ «¬«Â‘≈√ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡Â∆ Á∆ ¿πÍ‹ ÓøÈ ’∂ ¿π√ Á∂ √Ó≈«‹’
«Ú’≈√, Ï∆Â∂ ¸æ’∂ ‹∆ÚÈ, √Ó≈‹ ¡Â∂ √ø√«¥Â∆ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’Á≈ ˛Õ ÓÈπæ÷∆ Ù≈√Â «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ Á∂
√∆«’ ¿πÁÌÚ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¿π√ Á∂ √Ó≈‹, √ø√«¥Â∆, «Ú¡’Â∆ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ √ø√«¥Â∆ Á∆ Ì»«Ó’≈, ¿π√

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 11