Page 406 - DECO401_MICROECONOMIC_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆-BC : Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ : ¡Ê ¡Â∂ √ØÂ

«Úæ⁄Ø∫ «¬’ √Ø ¬∂’≈«Ë’≈ Ï≈˜≈ ⁄È≈ (Monopoly Market Structure) ˛Õ «¬‘ «’√ Â∑ª Ú≈ÍÁ≈ ˛, «¬√ È؇
Á≈ Ú∂Ú≈ ‘∂·ª «ÁæÂ≈ ˛-

¬∂’≈«Ë’≈∆ Á∂ Óß◊ Ú¥ Á≈ „Ò≈‰ ‘∂·ª ÚæÒ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ¡Ω√ ¡≈◊Ó (AR) √∆«Ó ¡≈◊Ó (MR) ÂØ∫
«˜¡≈Á≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬’ ÎÓ Á∆ √ßÂπÒÈ Ù ˛ «’ MR= MC Õ ‹ÁØ∫ AR>MR (¡Â∂ MR =MC) ¿πÁØ∫ «¬√
Á≈ ¡‰ ˛ «’ ’∆Ó √∆«Ó Ò≈◊ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘πßÁ∆ ˛ (AR>MC)Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ¿πÂÍ≈ÁÈ Ú∆ ͱ∆
ÍzÂ∆ÔØ◊∆ ¿πÁÔØ◊ Á∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÿæ‡ ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¬∂’≈«Ë’≈ Á∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ Ò≈Ì «˜¡≈Á≈
Á∆ Ù ª ͱ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ Í ’πÙÒª Ú≈Ò∆ Ù Íz≈Í ȑ∆∫ ‘πßÁ∆, «¬√ Ò¬∆ Ï≈˜≈ √≈ËȪ Á∂ ’πÙÒ Úß‚
«Úæ⁄ ¡√ÎÒ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ

‹∂. Ï∆. ‡∂Ò, Á∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, ““Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ ¿π‘ √«ÊÂ∆ ˛ ‹Ø ’πÙÒ ¡≈«Ê’ Ò≈◊ ˘ Íz≈Í ȑƒ ’Á∆
¡Â∂ «‹√ «Úæ⁄ √’≈ Á∆ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ Á∆ √ßÌ≈ÚÈ≈ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬√ Á∂ «ÂßÈ Óπæ÷ ’≈È ‘È-√Ú‹«È’ ÍÁ≈Ê,
Ï≈‘∆ ÍzÌ≈Ú ¡Â∂ Ï≈˜≈ Ù’Â∆Õ”” (Any situation in which the market does not lead to an efficient
economic outcome and in which there is potential role of government. There are three broad
sources of market failure: Public goods, externalities and market power. —J. B. Taylar)

¬∂’≈«Ë’≈ Ï≈˜≈ ⁄È≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ Á∂ ‘Ø Ú∆ ’¬∆ √Ø ‘ÈÕ «¬È∑ª √≈∂ √ت «Úæ⁄ √ø÷∂Í
«Úæ⁄ Ú∂Ú≈ ‘∂·ª «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ˛-
A. ‹ÁØ∫ ÎÓª «È¿»ÈÂÓ Ò≈◊ ”Â∂ ’øÓ È‘ƒ ’ ‘∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ¡Â∂ ‘Ø √ÓæÊ≈ (Excess Capacity)
ÍÃ◊‡ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂’≈«Ë’≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ¡«‹‘∆ Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ ¬∂’≈«Ë’≈∆ ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ «Úæ⁄
Ú∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¬∂’≈«Ë’≈∆ ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ Á∂ ¡Ë∆È ÎÓ LAC Á∂ ÿæ‡Á∂ ‘ج∂ Ì≈◊ (Decreasing
Segment of Lac) ”Â∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ ’È Á∆ ÍëÚÂ∆ æ÷Á∆ ˛, «‹√ Á≈ ¡Ê ‘À «’ Í»È ÍÃÂ∆ÔØ◊∆
√«ÊÂ∆ Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á≈ ÿæ‡ ‘؉≈Õ
B. ‹ÁØ∫ √øÍÂ∆ ¡«Ë’≈ (Property Rights) «¬’æÒ∂ »Í «Úæ⁄ (Exclusively) «’√∂ «¬’ «Èæ‹∆ «Ú¡’Â∆ Á≈
¡«Ë’≈ È‘ƒ ˛, √◊Ø∫ √øÍÂ∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò «Ú¡’Â∆ ’ √’Á∆ ˛Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ‘∂’ «Ú¡’Â∆
«¬’ √≈ËÈ ”Â∂ ¡≈͉≈ √Ë≈‰ √øÍÂ∆ ¡«Ë’≈ ÍÃ◊‡ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ √≈ËÈ Á∂ Ï‘π «˜¡≈Á≈
ÙØÙ‰ Á∆ ÍëÚÂ∆ ÍÃ◊‡ ’Á≈ ˛Õ
C. ‹ÁØ∫ «’√∂ Ú√» Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò ÂØ∫ «ÓÒ‰ Ú≈Ò∂ Ò≈Ì Ò¬∆ ◊À-¡Á≈«¬◊∆ ’È Ú≈Ò∂ (Non-Payers) ˘
¡Òæ◊ ’È≈ √øÌÚ È≈ ‘ØÚ∂Õ ¡«‹‘≈ √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ √Û’ª, ÎÒª, ’≈˘È «ÚÚ√ʪ ¡≈«Á √Ú‹«È’
ÍÁ≈ʪ (Public Good) Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛, «¬√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò √≈∂ ’Á∂ ‘ÈÕ ⁄≈‘∂ ¿π‘
«¬√ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò Ò¬∆ ’πfi ‡À’√ (Fees) ‹ª È‘ƒÕ

D. ‹ÁØ∫ «’√∂ «¬’ ¬∂‹ø‡ Á∆ ¡≈«Ê’ «’«¡≈ ‘Ø «Ú¡’Â∆¡ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∆ ˛ Í ¡«‹‘∂ ÍÃÌ≈Ú ÚæÒ
’ج∆ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈Õ «¬√ ˘ Ï≈‘∆ ÍÃÌ≈Ú (Externality) «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ ¿πÂÍ≈ÁÈ ¡Â∂
¿πÍÌØ◊ «’√∂ «Úæ⁄ Ú∆ ‘Ø √’Á∆ ˛Õ
E. ‹ÁØ∫ ¡Í»È √»⁄È≈ ¿πÍÒæÏË ‘ØÚ∂ ‹ª √»⁄È≈ √‘∆ È‘ƒ ˛ ‹ª «¬√ ˘ Ï≈˜≈ «Úæ⁄ Í»∆ Â∑ª È≈Ò È‘ƒ
ÎÀÒ≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ Úæ÷-Úæ÷ Í«ÚÂȪ ¡Â∂ «¬È∑ª Á∂ ÈÂ∆«‹¡ª √ÏøË∆ √»⁄È≈ ‘Ø √’Á∆ ˛Õ ¡≈«Ê’
¬∂‹ø‡ª Á∆ √ø«÷¡≈ Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄ ‘ØÚ∂Õ ¡√∆«Ó √»⁄È≈ (Asymmetric Information) ‹ª ¡√øÂπ«ÒÂ
√»⁄È≈ Ú∆ Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ Á≈ «¬’ √Ø ˛Õ

Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ √’≈∆ Á÷Ò¡øÁ≈˜∆ ˘ √æÁ≈ «Áø Á∆ ˛
√≈ËȪ Á∆ ’πÙÒ Úø‚ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ Ï≈z˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ √’≈∆ Á÷Ò¡øÁ≈˜∆ ˘ √æÁ≈ «ÁøÁ∆ ˛Õ √’≈∆
Á÷Ò¡øÁ≈˜∆ ‘∂· «Ò÷∂ Âæª-ÍÀ≈Ó∆‡ª ”Â∂ «Ë¡≈È ’∂∫Á« ’Á≈ ˛-
A. Ï≈˜≈ ¡√ÎÒÂ≈ Á∂ ¡È∂’ª ’≈Ȫ ˘ «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷ ’∂ ¡≈«Ê’ ’πÙÒÂ≈ «Úæ⁄ √πË≈ ’È≈Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 401