Page 183 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ ÍÁ≈Ê, √πæ«÷¡≈, ÍÃÂ∆Ù·≈, ¡Ú√ ¡≈«Á Á∂ Úø‚ Á∂ «√˪ «ÈÙ«⁄ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛, «’™«’ Ú√»¡ª ¡Â∂
√∂Ú≈Úª Á∆ Úø‚ ‘ √Ó≈‹ Á∆ «¬«Â‘≈«√’ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ≈ ˛, ¡«Â¡ø «È¡≈ Á∂ «√˪ ’Á∂ Ú∆
«Èø’πÙ, √Ú«Ú¡≈Í’ ¡Â∂ √Ó»Í È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ ‘∂’ √Ó≈‹ Á∆¡ª ¡≈«Ê’, √Ó≈«‹’, ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ
Á∂ È≈Ò-È≈Ò «¬√ «Úæ⁄ Ú∆ Í«ÚÂÈ ¡≈™Á≈ «‘øÁ≈ ˛Õ Á»√∂ ¡Ê «Úæ⁄ «È¡≈ Á≈ √ÏøË ’≈˘È, «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂
√˜≈ Á∂‰ Ú≈Ò∂ «ÈÔÓª Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‹∂’ «’√∂ «Ú¡’Â∆ Á≈ ’ج∆ ‘æ’ ¿π√ Á≈ ÓÈπæ÷ ‘؉ Á∂ È≈Â∂ ˛
ª ¿π‘ Íë’«Â’ «È¡≈ (Natural Justice) ¡÷Ú≈™Á≈ ˛Õ ‹∂’ ¿π‘ ‘æ’ «’√∂ ¡À√∂ «ÈÔÓ ¡Èπ√≈ ‘πøÁ≈ ˛, «‹√
Á∂ ¿πÒøÿ‰ Ò¬∆ «Ú¡’Â∆ ≈‹ ÍÃÂ∆ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ ˛ ª ¿π‘ ’≈˘ÈΔ (Legal Justice) ‘πøÁ≈ ˛Õ
‚∆. ‚∆. ∂ÎÒ Á∂ ¡Èπ√≈, «È¡≈ ÁØÓπ÷Δ (Janus like) Ë≈È≈ ˛Õ «¬‘ ’≈˘È∆ ¡Â∂ ÈÀ«Â’ ÁØÚ∂∫ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Á≈
√ÏøË √Ó≈‹ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ ¡«Ë’≈ª «Úæ⁄ ™È≈ ‘∆ ‘πøÁ≈ ˛, «‹øÈ≈ «Ú¡’Â∆◊ ¡«Ë’≈ª «Úæ⁄Õ
«¬‘ ÍÃøÍ≈◊ ¡Â∂ √πË≈Ú≈Á∆ ÁØÚª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Á≈ ÍØÙ’ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬’ ‘Ø Ò∂÷’ Á∂ ¡Èπ√≈ ¡ø«È¡≈ ˘ ÁØ ¡ʪ
«Úæ⁄ √Ó«fi¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ : (i) ÚÂÓ≈È ’≈˘Èª Á≈ ◊øÌ∆Â≈ È≈Ò Í≈Ò‰ ¡Â∂ ¿π√ Á≈ ¿πÒøÿ‰ ’È Ú≈«Ò¡ª
˘ √˜≈ Á∂ ’∂ √Ó≈‹ ˘ ◊Ò ÒØ’ª ÂØ∫ Ï⁄≈¿π‰≈ ¡Â∂ (ii) «È¡≈ Á≈ √ÏøË ’≈˘È Á∂ «Íæ¤∂ ¿π√ Á∂ Á≈Ù«È’ ¡Ë≈ª
Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫ Ú∆ ˛, ¡Ê≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «‹√ ’≈˘È Á∆ æ«÷¡≈ ’∆Â∆ ‹≈ ‘∆ ˛, ¿π√ ’≈˘È Á∂ ¿πÁ∂Ù ’∆ ˛?
’≈˘Èª Á∆ æ«÷¡≈ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò ¡√ƒ ’∆ ÍÃ≈Í ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ª? «¬√ ¡Ê «Úæ⁄ «È¡≈ Á≈ ¡«ÌÍÃ≈Ô Ï‘πÂ
◊«‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈Ë≈≈Úª ¡Â∂ «⁄øÂ’ª Á∂ «Ú⁄≈ Ú∆ Ô’∆È∆ Úæ÷-Úæ÷ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬æÊ∂ «¬‘
«È¡≈ Á∆ Ë≈È≈ «Ú¡≈Í’ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬‘ ÈÀ«Â’Â≈, ¡Ê «ÚÚ√Ê≈, √Ó≈‹ ¡≈«Á √Ì Á∂ È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ∆
˛Õ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª «Úæ⁄ «È¡≈ Á∆ ⁄⁄≈ Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ «¬√ ¡Ê Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ Á∂ √øÁÌ «Úæ⁄ ‘πøÁ∆ ˛Õ

«È¡≈ Á∂ Ó≈ÍÁø‚ (Criteria for Justice)
√Ó’≈Ò∆È ≈‹È∆«Â’ «⁄øÂÈ «Úæ⁄ «È¡≈ ˘ “Úø‚‰ Á≈ ◊π‰” Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «È¡≈ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ «¬√ ◊æÒ ”Â∂
«ÈÌ ’Á∆ ˛ «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÌΩ«Â’ Ú√»¡ª ¡Â∂ √∂Ú≈Úª Úø‚‰ Á∂ Ó≈ÍÁø‚ ’∆ ‘ÈÕ ¡≈Ëπ«È’ ÍË≈Âø«’
√Ó≈‹ «Úæ⁄ «È¡≈ Á∂ Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ «ÂøÈ Ó≈ÍÁø‚ «ÈÙ«⁄ ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘È : √Ó≈ÈÂ≈ (Equality), ÔØ◊Â≈ (Merit)
‹ª ˜» (Need)Õ

Í«‘Ò∂ B@@ √≈Òª «Úæ⁄, ‹Á ÂØ∫ ÓÈπæ÷∆ √Ó≈ÈÂ≈ ‹ª «Ú¡’Â∆ Á∂ ¡«Ë’≈ª ÂØ∫ √Ú«Ú¡≈Í’ ÍæË ”Â∂ Ó≈ÈÂ≈ «ÓÒ∆
˛, √Ó≈ÈÂ≈ «È¡≈ Á∂ «’√∂ Ú∆ «√˪ Á≈ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È ¡Ë≈ ω ◊¬∆ ˛Õ ¡æ‹ «È¡≈ Á∆ «¬‘ Ú‚ÓπæÒ∆ Óø◊ ˛
«’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √≈∂ ÒØ’ª Á∂ ‘æ’ Ï≈Ï ‘πøÁ∂ ‘È, ‹Á Âæ’ «’ ’ج∆ ¡«‹‘∆¡ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª È≈ ‘؉ ‹Ø √Ó≈ÈÂ≈ ˘
¿π«⁄ ·«‘≈Ú∂Õ ¡æ‹ “’≈˘È Á∂ ‘æ’ “⁄ √Ó≈ÈÂ≈” (Equality before Law) ’≈˘È∆ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ Úæ÷-Úæ÷ ¡ø◊ ˛Õ
«¬√ Â∑ª √ÓÂ≈Ú≈Á Á∂ »Í «Úæ⁄ ¡≈«Ê’ √Ó≈ÈÂ≈ ; ‹≈Â∆, ËÓ, ø◊, Ì≈Ù≈ ¡≈«Á «Úæ⁄ Ì∂Á-Ì≈Ú‘∆‰Â≈ Á∂ »Í
«Úæ⁄ √Ó≈«‹’ √Ó≈ÈÂ≈; ’øÓ «Úæ⁄ πæfi∂ Ó≈ ¡«Ë’≈ ‹ª «¬’-«Ú¡’Â∆-«¬’-Ú؇ Á∂ »Í ≈‹È∆«Â’ √Ó≈ÈÂ≈
«È¡≈ Á∆¡ª «È¿»ÈÂÓ ˜»ª ÓøÈ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È, ‹Á «’ √Ó≈ÈÂ≈ «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ Á≈ ¡Ê «¬‘ ˜»∆ È‘ƒ ˛
«’ «¬√ È≈Ò «È¡≈Í»‰ √Ó≈‹ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆, «’™«’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÒØ’ ¡≈͉∆ √ÓæÊ≈ ¡Â∂ Íz√«ÊÂ∆¡ª
Á∂ «ÁzÙ‡∆’؉ «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ «ÚÚ‘≈ √ÓæÊ≈ Á∆ ¿πÓ∆Á æ÷Á∂ ‘ÈÕ √Ó≈ÈÂ≈ ¿πÁØ∫ √Ê≈«ÍÂ
‘Ø √’Á∆ ˛ ‹ÁØ∫ “Ï≈Ï ÒØ’ª Á∂ È≈Ò Ï≈Ï ‹ª ¡√Ó≈È ÒØ’ª Á∂ È≈Ò È≈ Ï≈Ï ÚÂ∆≈” ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «Î Ú∆,
√Ó≈È ÚÂ∆∂ Á∆ Ë≈È≈ «È¡≈ Á∂ «√˪ «Úæ⁄ ¡ßÂÈ«‘æ ‘πøÁ∆ ˛Õ
«È¡≈ Á≈ Á±√≈ Ó≈ÈÁß‚ ˛ ÔØ◊Â≈Õ «¬‘ Ó≈ÈÁß‚ «Ú¡’Â∆¡ª «Úæ⁄ ÔØ◊Â≈ Á∂ ¡≈Ë≈ Â∂ ¡ßÂ ’Á≈ ˛ ¡Â∂
√Ó≈‹ «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ ÒØ’ª Á∂ Úæ÷-Úæ÷ ÍzÂΔÎÒª (rewards) ˘ ¿π«⁄ ·«‘≈™Á≈ ˛Õ «Ú¡’Â∆ Á∂ ÈÀ«Â’ ‹ª
¡ßÂÈ«‘æ ◊π‰ ‹ª √ÓÊ≈Úª ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ÔØ◊ ‘πøÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ’«Ò¡≈‰ «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á∂ ÔØ◊Á≈È Á∂
¡Ë≈ ”Â∂ «¬‘ «Ó‘ÈÂ≈È≈ ¿πÈ∑ª ˘ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «¬«Â‘≈«√’ «ÁzÙ‡∆’؉ «Úæ⁄ ÔØ◊Â≈ Á∂ «Ú⁄≈ È∂ «¬√
Ë≈È≈ ˘ ¸‰ΩÂ∆ Á∂‰ «Úæ⁄ ÍÃ◊Â∆Ù∆Ò Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ˛ «’ ÒØ’ ˜»∆ ¿π‘∆ √Ì ’πfi ’È Á∂ ¡«Ë’≈∆ ‘È ‹Ø
«Ú≈√ «Úæ⁄ «ÓÒÁ≈ ˛ ‹ª ¡Ó∆ ¡≈͉≈ ËÈ ‹ª ◊∆Ï ¡≈͉∆ ◊∆Ï∆-Í»ø‹∆Ú≈Á∆ Á∂ ⁄Û∑ Á∂ È≈Ò ÔØ◊Â≈
«È¡≈ Á≈ Ó‘æÂÚÍ»È ¡Ë≈ ω ◊¬∆Õ ¿πÁ≈Ú≈Á È∂ «¬√ «Ú⁄≈ Á≈ √ÓÊÈ ’∆Â≈ «’ ‹Ø «˜¡≈Á≈ ¿πÂÍ≈ÁÈ
’Á∂ ‘È ‹ª «˜¡≈Á≈ ÔØ◊Â≈ æ÷Á∂ ‘È, ¿πÈ∑ª ˘ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ «˜¡≈Á≈ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ÔØ◊Á≈È Áπ¡≈≈ ‹ª⁄
’∆Â∆ ◊¬∆ ÔØ◊Á≈ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ «È¡≈ Á≈ Ó‘æÂÚÍ»È ¡ø◊ ˛, «‹√ È≈Ò “ÓΩ’∂ Á∆ √Ó≈ÈÂ≈” Áπ¡≈≈ ÍÃ◊‡ ’∆Â≈

176 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY