Page 186 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñA@: «È¡≈

¡Í‰≈¬∆¡ª ‹≈‰ ‹Ø ÒØ’ª ˘ √Ó≈È ¡Â∂ ÍÃÂ∆Ù·≈ Á∂ È≈Ò Á∂÷Á∆ ˛ ª ÒØ’ ’≈˘È ÍÃÂ∆ √‘∆ ¡ÈπÌÚ ’Á∂ ‘È È؇
¡Â∂ «¬√ ÍÃ’≈ «¬‘Ø «‹‘∂ ÈÂ∆«‹¡ª ˘ √Ú∆’≈ ’È≈ Ú∆ ¡≈√≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ‹Ø ÒØ’ª ˘ Í√øÁ È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ
Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á≈ «¬’ Íæ÷ «È¡≈ Á∂ ÍÃÙ≈√È ¡Â∂ ’≈˘È∆ ’≈Ú≈¬∆ Á∂ ‘æÒ √ÏøË∆ ⁄⁄≈ È≈Ò √Ïø«Ë ˛Õ
«¬√ ÍÃ’≈ Á∂ Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ ˘ Ì≈ «Úæ⁄ ’≈˘È Áπ¡≈≈ √Ê≈«Í Íë’«¡≈ (Procedure Established
by Law), ¡ÓΔ’≈ «Úæ⁄ ’≈˘È ÁΔ ¿π«⁄ Íë’«¡≈ (Due Process of Law), ¡≈√‡z∂Ò∆¡≈ «Úæ⁄ Íë’«¡≈ÂÓ’
«ÈÍæ÷Â≈ (Procedural Fairness) ‹ª ’ÀÈ∂‚≈ «Úæ⁄ ÍÃ≈Ê«Ó’ «È¡≈ (Primary Law) Á∂ È≈Ó È≈Ò ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈
˛Õ «¬√ Á∂ ÎÒ√»Í Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á∂ «Ú⁄≈ ˘ ◊À ’≈˘È∆ √øÁÌ «Úæ⁄ Ú∆ Ò≈◊» ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛, «‹æÊ∂
fi◊«Û¡ª Á∂ ‘æÒ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ Ò≈Ì Â∂ ‘≈È∆ ˘ Úø‚‰ Ò¬∆ ’πfi «¬’ Íë’«¡≈Úª Á∆ ˜» ÍÀ √’Á∆ ˛Õ

Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á∆ Ë≈È≈ ‘≈Òª«’ ’≈Î∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ ⁄æÒ∆ ¡≈ ‘∆ ˛, ÍÃø» ¿πÁ≈Ú≈Á È∂ «¬√ ˘ ¿πÍ⁄≈«’ »Í
«ÁæÂ≈, «‹√ «Úæ⁄ «¬‘ Óø«È¡≈ «◊¡≈ «’ Ó«‘ø◊∆¡ª Ú√»¡ª, √∂Ú≈Úª, Ò≈̪ ¡≈«Á Á∂ Úø‚ Á∆ Íë’«¡≈ «È¡≈Í»È
‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛; «¬√ Á∂ Ï≈¡Á «’√∂ ˘ ’∆ «ÓÒÁ≈ ˛, «¬‘ ⁄⁄≈ Á≈ «ÚÙ∂ È‘ƒ ˛Õ Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á≈
«√˪ ‹≈Â∆, ËÓ, ÷∂Â, È√Ò, Ì≈Ù≈, √ø√«¥Â∆ ¡≈«Á Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «’√∂ Ú∆ ÍÃ’≈ Á∂ Ì∂ÁÌ≈Ú Á≈ «ÚØË ’Á≈
˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √≈«¡ª Á∆ √Ó≈È Ó‘≈ÈÂ≈ ¡Â∂ √Ó≈È Ó‘æÂÚ ˘ √Ú∆’≈ ’Á≈ ˛Õ

’∆ Âπ√ƒ ‹≈‰Á∂ ‘Ø Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Íë’«¡≈Úª ¡Â∂ ’≈‹ «ÚË∆¡ª Á∆ «È¡≈ √ø◊Â∆ ¡Â∂
¿π«⁄ Â∂ «ÈÍæ÷Â≈ ÚæÒ √ø’∂ ’Á≈ ˛, «‹√ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò «’√∂ «ÈÔÓ,
È∆Â∆ ¡Â∂ «È‰≈ Âæ’ Í‘πø«⁄¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ÍÃÔØ◊ «Úæ⁄ «Ò¡ªÁ≈
‹≈ √’Á≈ ˛Õ

‹≈È ≈Ò√ È∂ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ “A Theory of Justice” «Úæ⁄ Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á∂ «ÂøÈ √Ú»Í √ÍÙ‡ ’∆Â∂
‘ÈÕ «È¡≈ Á∆ ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈Úª ˘ «ÈÙ«⁄ ’È Á∂ Ï≈¡Á ≈Ò√ «ÂøÈ ÍÃ’≈ Á∂ «È¡≈ «Úæ⁄ Ì∂Á ’Á∂ ‘ÈÕ «¬‘
˛ : (i) Í»È Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ (Perfect Procedural Justice) (ii) ¡Í»È Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ (Imperfect
Procedural Justice) ¡Â∂ (iii) ÔπæË Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ (Pure Procedural Justice) Í»È Íë’«¡≈ÂÓ’
«È¡≈ Á≈ √ÏøË ¿πÈ∑ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª È≈Ò ‘πøÁ≈ ˛, «‹æÊ∂ «ÈÍæ÷ Úø‚ Á≈ √ÚÂøÂ ¡Ë≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¡À√∆ Íë’«¡≈
Ú∆ ‘ØÚ∂, «‹√ È≈Ò «¬√ √ÏøË ”⁄ «ÈÍæ÷Â≈ √π«ÈÙ«⁄ ’∆Â∆ ‹≈ √’∂Õ ¡Í»È Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á≈ ¡Ê ˛,
¿π‘ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª «‹æÊ∂ «ÈÍæ÷ «È¡≈ Á≈ √ÚÂøÂ ¡Ë≈ ª ˛ ÍÃø» ¡À√∆ «ÚË∆ Á≈ ÍÂ≈ ‘ØÚ∂, «‹√ È≈Ò «¬√ ˘
√π«ÈÙ«⁄ ’∆Â≈ ‹≈ √’∂; ¡À√∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ «¬‘∆ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ «’√∂ «ÚË∆ «ÚÙ∂Ù È≈Ò
⁄ø◊≈ ÈÂ∆‹≈ «È’Ò‰ Á∆ ¡≈Ù≈ √øÌ≈ÚÈ≈ Ó≈Â ˛Õ ÔπæË Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á≈ √ÏøË ¿π√ √«ÊÂ∆ È≈Ò ˛, «‹æÊ∂
«ÈÍæ÷ Á≈ ’ج∆ √ÚÂøÂ ¡Ë≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈, ’∂ÚÒ «ÈÍæ÷ «ÚË∆¡ª ¡Â∂ Íë’«¡≈Úª Á≈ ‘∆ ¡Ë≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ

Íë’«¡≈ÂÓ’ «ÈÍæ÷Â≈ Á∂ ÎÒ√»Í (Models of Procedural Fairness)

Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á≈ «√˪ «¬√ «ÁzÙ‡∆’؉ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ ¡Òæ◊ ˛ «’ «ÈÍæ÷ Íë’«¡≈ ’∆ ˛Õ «¬√ ÍÃ’≈ Á∂
’¬∆ ¿πµÂ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ ¡√ƒ «ÂøÈ «Ú¡≈Í’ ÙÃ∂‰∆¡ª «Úæ⁄ Úø‚ √’Á∂ ‘ª : (i) ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫, (ii) √øÂπÒÈ
Ú‹Ø∫ ‹ª (iii) √ªfi∂Á≈∆ Ú‹Ø∫
Íë’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ Á∂ ÈÂΔ‹∂ Ú‹Ø∫ (Outcome Model) Á∂ ¡Èπ√≈, «’√∂ Ú∆ Íë’«¡≈ Á∆ «ÈÍæ÷Â≈ ¿π√ ’≈‹
«ÚË∆ ”Â∂ «ÈÌ ’Á∆ ˛ ‹Ø √‘∆ ÈÂ∆‹≈ «ÁøÁ∆ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Ú‹Ø∫ ¡◊ ’ج∆ Ó≈ÓÒ≈ ¡Í≈«Ë’ Óπ’æÁÓ∂ Á≈ ˛ ª
«¬√ Á≈ √‘∆ ÈÂ∆‹≈ «ÈÁ∂Ù’ ˘ Ï∆ ’È≈ ¡Â∂ ÁØÙ∆ «Ú¡’Â∆ ˘ √˜≈ Á∂‰≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡◊ Íë’«¡≈ «ÚË≈«È’
‘À ª «ÈÍæ÷ Íë’«¡≈ ¿π√ √∆Ó≈ Âæ’ ‘ØÚ∂◊∆, «‹æÊØ∫ Âæ’ «¬‘ ¿π«⁄ ’≈˘Èª Á≈ «ÈÓ≈‰ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¿πµÊ∂ Âæ’
√‘∆ ‘ØÚ∂◊∆, «‹æÊØ∫ Âæ’ ◊Ò ’≈˘È Á≈ «ÈÓ≈‰ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á∆¡ª ’≈¯∆ √∆Ó≈Úª ‘ÈÕ «√˪’ ÂΩ ”Â∂
¡◊ ÁØ Íë’«¡≈Úª √Ó≈È ÈÂ∆‹∂ ÍÀÁ≈ ’Á∆ ˛ ª ¿π‘ «¬√ Ó≈‚Ò Á∂ ¡Èπ√≈ ÁØÚ∂∫ √‘∆ ‘؉∆¡ª ⁄≈‘∆Á∆¡ª
‘È ¡Â∂ «‹Ú∂∫ ¡◊Ò∂ ÁØ ÍÃ≈»Íª «Úæ⁄ √ÍÙ‡ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛, «’√∂ Ú∆ Íë’«¡≈ Á∆ ’πfi ‘Ø «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘πøÁ∆¡ª

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 179