Page 191 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ (2A) ‹ª Â∆√∂ ÈøÏ ”Â∂ √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ¡√Ó≈ÈÂ≈Úª ”Â∂ ¡Ë≈« Ì∂Á Ó»Ò’ «√˪ (2B) ¡≈¬∂◊≈Õ
≈Ò√ Á∂ ¡Èπ√≈ «¬æÊ∂ «Ë¡≈È Á∂‰ ÔØ◊ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ Í«‘Ò≈ «√˪ Â≈«¥’ «ÁzÙ‡∆’؉ È≈Ò Á»√∂ «√˪Â
È≈Ò ¿πµ⁄≈ ˛ ¡Ê≈ «È¡≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ Á»√≈ «√˪ 2A ‹ª 2B Âæ’ Í‘πø⁄≈¿π‰ È≈Ò Í«‘Ò∂ «√˪ A ˘
Í»∆ Â∑ª È≈Ò Ò≈◊» ’È≈ ˜»∆ ˛Õ Á»√∂ ÙÏÁª È≈Ò, Í«‘Ò∂ «√˪ Á≈ Á»√∂ «√˪ ”Â∂ Â≈«¥’ Ú∆ÔÂ≈ Á≈
ÍÂ≈ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ ÍÃ’≈ Á∂ Ó»Ò ¡«Ë’≈ª Á∂ ¿πÒøÿ‰ ˘ «¬‘ Â’ Á∂ ’∂ ¿π«⁄ ȑƒ ·«‘≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ «’
«¬√ ÍÃ’≈ Á∂ ¿πÒøÿ‰ È≈Ò √Ó≈«‹’/¡≈«Ê’ Ò≈Ì ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ Â∑ª Á»√∂ «√˪ Á≈ Â≈«¥’ «ÈÔÓ ˛ Í«‘Ò∂
¡Ú√ Á∆ ¿π«⁄ √Ó≈ÈÂ≈ ˘ Ò≈◊» ’È≈ ¡Â∂ ¿π√ Á∂ Ï≈¡Á Ì∂Á Ó»Ò’ «√˪ Âæ’ Í‘πø⁄≈¿π‰≈, ¡Ê≈ «È¡≈
Á∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ Ì∂Á Ó»Ò’ «√˪ ˘ √øÂπÙ‡ ’È È≈Ò Í«‘Ò∂ ¡Ú√ Á∆ ¿π«⁄ √Ó≈ÈÂ≈ Á∂ «√˪ ˘ √øÂπÙ‡
’È≈ ˜»∆ ˛Õ ¡≈˙ ‘π‰ ¡√ƒ «¬È∑ª «√˪ª Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’∆¬∂Õ
Í«‘Ò≈ «√˪ (First Principle)

≈Ò√ Á∂ ¡Èπ√≈ «È¡≈ Á≈ Í«‘Ò≈ «√˪Â, ¡Ê≈ √Ó≈È √ÚÂøÂÂ≈ Á≈ «√˪Â, ÁØÚª «√˪ª «Úæ⁄ Í«‘Ò∆
ÙÃ∂‰∆ Á≈ «√˪ ˛, «‹√ ˘ Á»√∂ «√˪ È≈Ò Í«‘Ò∂ √øÂπÙ‡ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, ¡Ê≈ √ÚÂøÂÂ≈ ”Â∂
’ج∆ Ú∆ √∆Ó≈ ’∂ÚÒ √ÚÂøÂÂ≈ Á∂ √øÁÌ «Úæ⁄ ‘∆ Ò◊≈¬∆ ‹≈ √’Á∆ ˛, ËÈ ¡Â∂ ¡≈ÓÁÈ «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ’È Á∂
«ÁzÙ‡∆’؉ È≈Ò È‘ƒ, «‹Ú∂∫ ≈Ò√ «Ò÷Á∂ ‘È, «ÏȪ ’≈Ȫ Á∂ («Ú¡’Â∆ Á∂ «ÚÚ‘≈ Á∂ «ÚπæË ’≈˘È∆ ¡Â∂ ‘Ø
√∆Ó≈Úª Ò◊≈¿π‰≈ ¡≈Ó Ë≈È≈ ˛ ÍÃø» «¬‘ Ë≈È≈ «’√∂ «ÚÙ∂Ù √ÚÂøÂ Ò¬∆ ’ج∆ Ú«ÙÙ‡ ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈ Á≈ «ÈÓ≈‰
È‘ƒ ’Á∆Õ «¬√ Á∂ ¿πÒ‡, √ÚÂøÂÂ≈ Á∆ ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈ Á≈ ¡Ê ˛ «’ «È¡≈ Á≈ Í«‘Ò≈ «√ËªÂ Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈
˘ «ÚÙ∂Ù √Ê≈È «ÁøÁ≈ ˛Õ √Ú‹È’ ’«Ò¡≈‰ Í»ÈÂ≈Ú≈Á∆ ÓπæÒª Ò¬∆ «¬È∑ª Á≈ Ó‘æÂÚ √Ú¿πµ⁄ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄
√Ó≈È √ÚÂøÂÂ≈ È≈Ò «’√∂ Ú∆ √Ó≈«‹’ √ÓπÁ≈«¬ ˘ ’∂ÚÒ «¬√ Ò¬∆ Úªfi≈ È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ «’ ¿πÈ∑ª Á∆
«¬‘ √ÚÂøÂÂ≈ ¡≈«Ê’ «ÈÍπøÈÂ≈ ¡Â∂ «Ú’≈√ È≈Ò √Ïø«Ë È∆Â∆¡ª «Úæ⁄ ÓπÙ«’Ò Í≈™Á∆ ˛Õ √ÚÂøÂÂ≈ Á∆
ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈ Á≈ ‘æÒ «¬‘ ˛ «’ Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈ ’∂ÚÒ «’√∂ ‘Ø √ÚÂøÂÂ≈ «Úæ⁄ Ú≈Ë∂ Á∂ √øÁÌ «Úæ⁄ ‘∆ √∆«ÓÂ
‹ª Úªfi∆ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ √ø÷∂Í «Úæ⁄, «¬‘ Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈ : (i) «Ú⁄≈ Á∆ √ÚÂøÂÂ≈, (ii) ¡øÂ: ’‰ Á∆
√ÚÂøÂÂ≈ («¬√ «Úæ⁄ Ë≈«Ó’, Á≈Ù«È’ √ÚÂøÂÂ≈ ¡Â∂ «¬√ «ÚÙÚ ÍÃÂ∆ √≈‚∂ ÈÀ«Â’ «Ú⁄≈ Ú∆ Ù≈«ÓÒ ‘È)
(iii) ≈‹È∆«Â’ √ÚÂøÂÂ≈Õ «¬‘ √ÚÂøÂÂ≈ ÍÃÂ∆«ÈË-ÍË≈ª«Âz’ √ø√Ê≈Úª, Ì≈Ù‰, Áæ√‰≈, ÍÃÀµ√ Á∆ √ÚÂøÂÂ≈
¡Â∂ «¬’æ·∂ ‘؉ Á∆ √ÚÂøÂÂ≈ Á∆ Óø◊ ’Á∆ ˛, (iv) √ø◊·È ω≈¿π‰ Á∆ √ÚÂøÂÂ≈, (v) «Ú¡’Â∆ÂÚ Á∆
√ÚÂøÂÂ≈ ¡Â∂ ¡÷ø‚Â≈Õ «¬È∑ª Á≈ ¡Ê ˛ Á≈√Â≈È ‹ª «¥Ù∆ Á≈√Â≈È È≈Ò Óπ’Â, ¡≈¿π‰-‹≈‰ Á∆ √ÚÂøÂÂ≈,
’øÓ’≈‹ ¸‰È Á∆ √ÚÂøÂÂ≈ (vi) ’≈˘È Á∂ Ù≈√È Á∂ ¡Ë∆È ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ ¡«Ë’≈ ¡Â∂ √ÚÂøÂÂ≈ «¬√ È≈Ò
√Ïø«Ë «¬È∑ª Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈ «Úæ⁄ ≈Ò√ «‹È∑ª ˘ Ù≈«ÓÒ ’Á≈ ˛, ¿π‘ ˛ «Ú¡’Â∆◊ √øÍÂ∆ æ÷‰ ¡Â∂ ¿π√
Á≈ ¿πÍÔØ◊ ’È Á≈ Ó»Ò ¡«Ë’≈Õ ¡«‹‘≈ «¬√ Ò¬∆ ˛ «’ «¬‘ √ÚÂøÂÂ≈ «Ú¡’Â∆◊ √ÚÂøÂÂ≈ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ
√ÈÓ≈È Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Á≈ ¡Ë≈ ˛, ‹Á «’ «¬√ Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈ «Úæ⁄ ÁØ «Ú¡≈Í’ Ë≈È≈Úª ˘ Ù≈«ÓÒ È‘ƒ ’∆Â≈
«◊¡≈-¡«Ë◊둉 ¡Â∂ Ú√∆‘ √ÏøË∆ ’πfi ¡«Ë’≈, ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ √≈ËȪ ¡Â∂ Íë’«Â’ √≈ËȪ Á∂ √Ú≈«ÓÂÚ
Á≈ ¡«Ë’≈ ¡Â∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ √≈ËȪ ¡Â∂ Íë’«Â’ √≈ËȪ Á∆ Á∂÷-∂÷ «Úæ⁄ Ì≈◊∆Á≈∆ Á≈ ¡«Ë’≈ ‹Ø, ≈Ò√
Á∂ ¡Èπ√≈ √Ó≈«‹’ √øÍÂ∆ ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ Ó»Ò √ÚÂøÂÂ≈ √≈˘ (i) «È¡≈ Á∂ «ÈÔÓª ˘ √Ófi≈¿π‰, Ò≈◊»
’È ¡Â∂ Í≈Ò‰ ’È Á∆ √ÓæÊ≈ Á∂ ÔØ◊ ω≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ (ii) ⁄ø«◊¡≈¬∆ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’È Ò¬∆,
«¬√ «Úæ⁄ √ØË ’È Ò¬∆ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ÍÃ≈Í ’È Á∂ ÔØ◊ ω≈™Á∆ ˛Õ
Á»√≈ «√˪ (Second Principle)

√Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ √Ó≈ÈÂ≈Úª Á∂ ÍÃÏøË È≈Ò √Ïø«Ë «È¡≈ Á∂ Á»√∂ «√˪ Á≈ ¡Ê ˛ «’ √Ó≈‹ ’πfi ¡«‹‘∂
ÍÃØ◊≈Ó Ú∆ ¡≈øÌ ’ √’Á∂ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ’πfi ÒØ’ª ˘ Á»√∂ Á∆ ¿πÓ∆Á, ÚË∂∂ Ù’Â∆, ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ √ÈÓ≈È ’∆Â≈
‹≈Ú∂Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ Ò¬∆, ™µ⁄ ÍÃÏøË’ª ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È∆¡ª ‹ª Ò∂÷≈’≈ª ˘ ¡≈Ó Ó˜Á»ª ‹ª ’Ò’ª ¡≈«Á È≈ÒØ∫
«˜¡≈Á≈ ¡≈ÓÁÈ ‹ª √π«ÚË≈Úª «ÁæÂ∆¡ª ‹≈‰, ÏÙÂ∂ «’ «¬‘ «¬È∑ª ÁØ Ùª ˘ Í»≈ ’∂ : (i) ¡«‹‘∂ ÍÃØ◊≈Óª
È≈Ò ¿πÈ∑ª ÒØ’ª Á∂ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ √πË≈, «‹È∑ª Á≈ ‹∆ÚÈ «¬√ √Ó∂∫ ÏæÁÂ ˛Õ ¡Ê≈ «¬√ È≈Ò √Ó≈‹ Á∂ ‘∂’
«Ú¡’Â∆ Á∂ ‹∆ÚÈ ÷∂Â «Úæ⁄ √πË≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ «È¿»ÈÂÓ Ú◊ Á∂ ÒØ’ª Á≈ ¿π√ Á∂ ’«Ò¡≈‰ Á∂ ¡Èπ»Í
√Ù’Â∆’È ‘ØÚ∂ ‹ª (ii) √Ó≈‹ Á∂ «¬‘ «ÚÙ∂Ù ¡«Ë’≈∆ ¡‘πÁ∂, ¡Ú√ Á∆ ¿π«⁄ √Ó≈ÈÂ≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ √≈«¡ª

184 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY