Page 92 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñD: ÍzÌ»√æÂ≈

Ú≈Ò∆ Ù’Â∆ Úß‚ È≈ ‘ØÚ∂Õ ÍÃÌ»√æÂ≈ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬√ «¬’ √±Â ¡Â∂ È≈ Úß‚‰ ÔØ◊ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ ¿π‘ È؇
√æÂ≈ ˛ ‹Ø ¡ßÁÒ∂ ¡Â∂ Ï≈‘Ò∂ ÁØÚª «ÁzÙ‡∆’؉ª ÂØ∫ √Ú¿πµ⁄ ¡Â∂ √πÂßÂ ‘πßÁ∆ ˛Õ

D.A ÍÃÌ»√æÂ≈ ÁΔ¡ª Ë≈È≈Úª (Concept of Sovereignty)

ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ ¡Ê ˘ ÒÀ ’∂ Íæ¤Ó Á∂ ≈‹È∆«Â’ «Ú⁄≈’ª «Úæ⁄ ’ج∆ ÓΩ«Ò’ ÓÂÌ∂Á È‘∆∫ ˛Õ Íẕ√æÂ≈ √Ó≈‹ Á∆
√Ú¿πµ⁄ Ù’Â∆ ÓßÈ∆ ‹ªÁ∆ ‘À-«¬’ ¡«‹‘∆ ¿πµ⁄ ¡Â∂ ’ø‡ØÒ ‘∂· Ù’Â∆ ‹Ø √≈∂ «Ú¡’Â∆¡ª, Ú√±¡ª, «¬’æ·,
Ú◊ª «Úæ⁄ ≈‹ ˘ «¬√ √Ú¿πµ⁄ Ù’Â∆ Á≈ Ë≈’ Óß«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ ÍÃ∆Ì≈Ù≈ ≈‹È∆Â∆ Á∂ ’¬∆
«ÚÁÚ≈Ȫ È∂ ’∆Â∆ ˛Õ ÏØ˪ Á∂ ¡Èπ√≈, ÍÃÌ»√æÂ≈ “È≈◊«’ª ¡Â∂ Ù≈«√ª ¿πµÍ ¡«‹‘∆ Ù’Â∆ ˛, «‹√ ”Â∂ ’≈˘È
Á∆ ’ج∆ Ø’ È‘∆∫ ‘πßÁ∆Õ ◊ÃØÙ∆¡√ Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈ ¿π√ «Ú¡’Â∆ Á∆ √Ú¿πµ⁄ Ù’Â∆ ˛, «‹√ Á∂ ’ßÓ «’√∂ ‘Ø
Á∂ ¡Ë∆È È‘∆∫ ‘πßÁ∆ ¡Â∂ «‹√ Á∆ «¬æ¤≈ ’ج∆ È‘∆∫ ‡≈Ò √’Á≈Õ «¬‘ Ù≈√È ’È Á∆ ÈÀ«Â’ Ù’Â∆ ˛Õ” ÏÒ∂’√‡ØÈ
Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈ ¿π‘ ˜±∆, √Ú¿πµ⁄ ¡Â∂ Ù’Â∆ ’ø‡ØÒ «Úæ⁄ È‘ƒ ˛, «‹√ «Úæ⁄ √Ú¿πµ⁄ ’≈˘È∆ Ù’Â∆
«ÈÚ≈√ ’Á∆ ˛Õ” ‹∂Ò∆È∂’ Á∂ ¡Èπ√≈ “ÍÃÌ»√æÂ≈ ≈‹ Á≈ ¿π‘ ◊π‰ ˛, «‹√ ’≈‰ «¬‘ ¡≈͉∆ «¬æ¤≈ Á∂ «¬Ò≈Ú≈
«’√∂ Á±√∆ «¬æ¤≈ ‹ª Ï≈‘∆ ¡≈Á∂Ùª ÂØ∫ Ú⁄ÈÏæË∫ ˛Õ” ÍØÒØ’ Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈ ¿π‘ Ù’Â∆ ˛ ‹Ø È≈ ª ¡√Ê≈¬∆
‘πßÁ∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ «’√∂ ÚæÒØ∫ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛, È≈ ‘∆ ¿π‘ ¡«‹‘∂ «ÈÔÓª ˘ ÓßÈÁ∆ ˛ «‹È∑ª ˘ «¬‘ ÏÁÒ È≈ √’∂ ¡Â∂
È≈ ‘∆ «¬‘ «ÍzÊÚ∆ ”Â∂ «’√∂ Á±√∆ Ù’Â∆ ÍzÂ∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘πßÁ∆ ˛Õ” Úπ‚Ø «ÚÒ√È Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈ ¿π‘ Ù’Â∆
˛ ‹Ø √Á≈ √◊Ó «‘ ’∂ ’≈˘È ω≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á≈ Í≈Ò‰ ’Ú≈™Á∆ ‘ÀÕ” «ÚÒØÏ∆ Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈
≈‹, ≈‹ Á∆ √Ú¿πµ⁄ «¬æ¤≈ ˛Õ” Ï◊∂√ Á∂ ¡Èπ√≈, “ÍÃÌ»√æÂ≈ ‹ÈÂ≈ ¡Â∂ ‹ÈÂ≈ Á∂ √≈∂ √ß◊·Èª ¿πµÍ ÓΩ«Ò’,
«Èß’πÙ ¡Â∂ ¡√∆«Ó ْÂ∆ ˛Õ” «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈, ¡≈√«‡È ◊≈È, Ò≈√’∆, ◊À‡Ò, «◊Ò¥≈¬∆√‡ ¡≈«Á È∂ Ú∆
ÍÃÌ»√æÂ≈ ˘ Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ «¬√ Â∑ª ÍÃ∆Ì≈«Ù ’∆Â≈ ˛Õ
ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ ÁØ Íæ÷ ‘È: ¡ßÁÒ∆ (Internal) ¡Â∂ Ï≈‘∆ (External)Õ ¡ßÁÒ∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ÂØ∫ Ì≈Ú ‘πßÁ≈ ˛ «’√∂ ≈‹
ÚæÒØ∫ «¬’ «ÈÙ«⁄ ̱Ó∆ ”Â∂ «‘‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª Á∂ Ò¬∆ ’≈˘È ω≈ ’∂ ¿πÈ∑ª ˘ Ò≈◊± ’È ¡Â∂ ¡≈«◊¡≈ ÓÈÚ≈¿π‰
Á∆ ÔØ◊Â≈ ¡Â∂ Ù’Â∆Õ Ï≈‘∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ÂØ∫ Ì≈Ú ¡√Ò «Úæ⁄ ¡ßÂ≈√‡∆ ’≈˘È ÚæÒØ∫ «’√∂ ≈‹ ÂØ∫ «ÈÙ«⁄ ̱Ó∆
”Â∂ √Ú¿πµ⁄ ¡«Ë’≈ ˘ Ó≈ÈÂ≈ Á∂‰≈ ˛Õ «¬√ Á≈ ¡Ê ˛ «’ ¡ßÂ≈Ù‡∆ √Ïß˪ «Úæ⁄ ¿π‘ ≈‹ ¿π√ «ÈÙ«⁄Â
̱Ó∆ Á∂ Ò¬∆ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ ˛Õ Ï≈‘∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ «¬√ Ò¬∆ Ú∆ Ó‘æÂÚͱÈ ˛ «’™«’ ‘∂’ ≈‹ Á±√∂ ≈‹ª Á∂ È≈Ò √ÏßË
ω≈¿π‰ ¡Â∂ «Ú’«√ ’È Á≈ √Ú¿πµ⁄ ¡«Ë’≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛Õ «‹Ú∂∫-«‹Ú∂∫ √Ó’≈Ò∆È ≈‹ ¡ÈÔØ«È¡≈Ù«Â
‘πßÁ∂ ‹≈ ‘∂ ‘È, Ï≈‘∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ Ó‘æÂÚ ÚæËÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ Ï≈‘∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ Á≈¡Ú≈ ’È Á≈ ¡Ê ˛ Á±√∂
≈‹ª ˘ ⁄∂Â≈ÚÈ∆ Á∂‰≈ «’ ¿π‘ «’√∂ ≈‹ª Á∂ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ È≈ ’ÈÕ Ízß± «‹Ú∂∫ «’ «¬√ ¡«Ë¡≈¬∂
«Úæ⁄ √ÍÙ‡ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ «’ ¡æ‹ «’√∂ Ú∆ ≈‹ Á≈ ¡ßÁÒ≈ ¡Â∂ ÿ‡È≈Úª ”Â∂ ͱ≈ «ÈÔßÂ‰ È‘∆∫ ˛, ‘≈Òª«’
«¬√ Á≈ ¡Ê «¬‘ È‘∆∫ ˛ «’ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ Ó‘æÂÚ ÷ÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ

D.A.A ÍÃÌ»√æÂ≈ ÁΔ¡ª Ë≈È≈Úª Á≈ ÓπÒª’‰ (Evaluation of the Concept of Sovereignty)
«’√∂ «¬’ «ÈÙ«⁄ ̱Ó∆ ”Â∂ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ Ë≈È≈ «¬’ ¡≈Ëπ«È’ «Ú⁄≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á∆
¿πÂÍÂ∆ ¡√Ò «Úæ⁄ ¡≈Ëπ«È’ ≈Ù‡-≈‹ Á∂ ¡ßÌ ÂØ∫ ‹πÛ∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Ízß± «¬√ Á≈ Ì≈Ú «¬‘ È‘∆∫ ˛ «’ Íπ≈‰∂
¡Â∂ ÓæË Ôπæ◊ «¬√ Ë≈È≈ ÂØ∫ ͱ∆ Â∑ª ¡‰‹≈‰ √ÈÕ Ì≈Ú ’∂ÚÒ «¬ßÈ≈ ˛ «’ «‹√ √ßÁÌ «Úæ⁄ ¡æ‹ Íẕ√æÂ≈ Á≈
«¬√ÂÓ≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿π√ ”Â∂ Í«‘Òª ’ج∆ «ÚÙ∂Ù ˜Ø È‘∆∫ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ Á≈ √ß’∂ Á∂‰
Ò¬∆ «¬√ ÙÏÁ Á≈ «¬√ÂÓ≈Ò Ú∆ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ ¡≈Ëπ«È’ Ë≈È≈ Á≈ «Ú’≈√ «ÂßÈ ⁄Ȫ «Úæ⁄
‘Ø«¬¡≈ : (i) «¬√ Á∆ ¿πÂÍÂ∆ Íπ≈‰∆¡ª ÍzÊ≈Úª ¡Â∂ ÓæË Ôπæ◊ «Úæ⁄ ÍzÔπæ’ «’«ÒÙ‡ √Óæ◊∆ Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò
‘ج∆, (ii) ¡≈Ëπ«È’ Ôπæ◊ Á∂ Ùπ± «Úæ⁄ «Èß’πÙ ≈«‹¡ª È∂ «¬√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ¡Â∂ (iii) AFHH «Úæ⁄ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ”⁄
«˜ßÓ∂Ú≈ √’≈ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ Á∂ Ï≈¡Á ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ Ë≈È≈ Á∆ Í»È ÂΩ ”Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈ Ú≈-Ú≈ ‘πßÁ∆ ‘∆Õ
Íπ≈‰∂ Ô»È≈È Á∂ È◊-≈‹ ¡≈ÂÓ-«ÈÌ √πÂßÂ ¡Â∂ √Ú≈Ë∆È √∆Õ √≈∂ È◊ ≈‹ ≈‹∂ Á∆ √æÂ≈ Á∂ «¬Ò≈Ú≈
“√ßͱÈ «¬’æ· Á∆ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈” ÂØ∫ Ú∆ ‹≈‰± √ÈÕ ’≈˘È ˘ ¿π‘ ¡≈͉≈ √Ú≈Ó∆ ÓßÈÁ∂ √ÈÕ ¡√± È∂ ¡≈͉∆
Íπ√Â’ “ÍØÒ∆«‡’√” (Politics) «Úæ⁄ ≈‹ª Á≈ Ú◊∆’È √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ Á∆ √«ÊÂ∆ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ’∆Â≈ ¡Â∂
¿π√ Á∂ ¡Èπ√≈ √’≈ Á≈ ±Í «¬√ ◊æÒ ”Â∂ «ÈÌ ˛ «’ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ «¬’ «Ú¡’Â∆ Á∂ ‘æÊ «Úæ⁄ ˛, ’πfi

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 85