Page 97 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ (D) «¬√∂ Â∑ª ¡≈√«‡È Á∂ «√˪ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ «¬√ ¡Ë≈ ”Â∂ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ «’ «¬‘ ’≈˘È∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ ˘
ÏÛ∑≈Ú≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ ¡≈√«‡È ‘Ó∂Ù≈ «¬√ ¡ÒØ⁄È≈ Á∂ ÍzÂ∆ √π⁄∂ √∆ ¡Â∂ ¿π√ Á≈ «¬‘ «Ú⁄≈ √∆ (‹Ø ◊Ò ȑ∆∫ ˛)
«’ √Ú¿πµ⁄Â≈ «Úæ⁄ ’¬∆ √«Âz √ØÍ≈È È‘∆∫ ‘Ø √’Á∂Õ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ «Èß’πÙÂ≈ Á∆ Ú’≈Ò Á≈ ¿πÁ∂Ù √πË≈Ú≈Á∆
’≈˘Èª Á∂ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’È≈ √∆ È≈ «’ ’≈˘È∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ ˘ ÍπÈ ‹≈«◊à’È≈Õ ¡≈√«‡È Á∂
¡Èπ√≈ ∆Â∆-«Ú≈˜ ¡Â∂ ¬∆ÙÚ∆ ’≈˘È ≈‹ Áπ¡≈≈ «È«Ó ’≈˘È ÂØ∫ È≈ ª ¿πµÍ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆ √πÂßÂÕ
«¬‘ √≈∂ ≈‹ Á∂ ’≈˘È Á∂ ¡Ë∆È ˛Õ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Â∆’∂ È≈Ò Ù≈√È ’∂-¡≈√«‡È Á≈ «¬‘ «Ú⁄≈
«ÏÒ’πÒ È‘∆∫ √∆ ¡Â∂ √Ú¿πµ⁄ «ÚË≈È Óß‚Ò ’≈˘È∆ «ÁzÙ‡∆’؉ ÂØ∫ ÚË∂∂ √ÓæÊ (Omnicompetent) ˛Õ
(E) ¡≈√«‡È Á∂ «√˪ Á∆ «¬’ ‘Ø ¡≈ÒØ⁄È≈ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ Úß‚ È≈Ò √Ïß«Ë ˛Õ ¡≈√«‡È Á∂ ¡Èπ√≈ ÍÃÌ»√æÂ≈ Úß‚
˛, ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ Úß‚ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ √ßÍÂ∆ ˛, «¬‘ Ìß◊ ¡Â∂ Úß‚ ÍÃÌ»√æÂ≈ ¡≈͉∂-¡≈Í «Úæ⁄ «ÚØËÂ≈ Á≈ ¡«‘√≈√ ˛,
Ízß± ¡≈Ëπ«È’ Ï‘πÒÚ≈Á (Pluralism) È≈Ò ‹πÛ∂ ‘ج∂ ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ «¬√ «Ú⁄≈ ”Â∂ «⁄øÂ≈ Íz◊‡ ’∆Â∆ ˛Õ «¬È∑ª
Ò∂÷’ª Á∂ ¡Èπ√≈ ‘∂’ ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ≈‹ ÚæÒØ∫ ’∆Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ’ßÓª Á∆ Úß‚ ‘πßÁ∆ ˛Õ √’≈ Á∂ ÍæË
”Â∂ «ÚË≈È’ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ’≈‹’≈∆ ¡Â∂ «È¡≈«¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ «ÂßÈØ∫ √æÂ≈Úª
«¬’-Á±√∂ ÂØ∫ ’≈Î∆ √πÂßÂ ‘πßÁ∆¡ª ‘È: «ÚË≈È Óß‚Ò Á∂ Ìß◊ ‘Ø ‹≈‰ ”Â∂ ¡Â∂ «È¡≈Í≈«Ò’≈ Á∂ √Á≈ ÍæË «Úæ⁄
È≈ «‘‰ Á∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ’≈‹’≈‰∆ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ Úß‚∆ ‘ج∆ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ B@Ú∆∫
√Á∆ «Úæ⁄ Ò≈√’∆, ÓÀ’≈¬∆Ú Ú◊∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ Ò∂÷’ª È∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ ˘ Úø‚‰ Á∆ «¬√ ¡Ë≈ ”Â∂ Ú∆ ¸‰ΩÂ∆ «ÁæÂ∆ √∆
«’ √Ó≈‹ ’¬∆ «¬’æ· Á≈ ÔØ◊ ‘πßÁ≈ ˛, ≈‹ Ú∆ √Ó≈‹ Á∂ ‘Ø «¬’æ·ª «Úæ⁄Ø∫ «¬’ ˛ ¡Â∂ «¬‘ «Èß’πÙ ¡Â∂ Úß‚ √æÂ≈
Á≈ Á≈¡Ú∂Á≈ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ ≈‹ ÚæÒØ∫ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò √Ó≈‹ Á∂ ‘Ø «¬’æ·ª Á∂ È≈Ò «ÓÒ‹πÒ ’∂ Úß‚ ’∂
’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √ß÷∂Í «Úæ⁄ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ Úß‚ ‘Ø √’Á∆ ˛ ¡Â∂ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ «¬‘ √Ó≈‹ Á∂ ≈‹È∆«Â’,
¡≈«Ê’, √Ó≈«‹’ ¡Â∂ √ß√«¥«Â’ «¬’æ·ª «Úæ⁄ «Ú’∂∫Á« ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ

‡≈√’ ¡≈√«‡È Á∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ «√˪ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ÂÓ’ «Ú¡≈«÷¡≈ ’Ø

≈‹ÈΔ«Â’ ÍÃÌ»√æÂ≈ (Political Sovereignty)
ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ ¿πÍÔπ’ ’≈˘È∆ «ÁzÙ‡∆’؉ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬√ Á∂ ’πfi ‘Ø ¡Ê Ú∆ ‘ÈÕ «¬æÊ∂ √≈‚≈ √ø’∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆
¡√Ò∆¡Â ÂØ∫ ˛Õ «‹Ú∂∫ «’ ¡≈√«‡È Á∂ «√˪ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ Á∂ √ßÁÌ «Úæ⁄ √ÍÙ‡ ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘À, ’¬∆ «¬«Â‘≈«√’
Íz√«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ ¡≈√«‡È Á∆ Ë≈È≈ Á∂ ¡Èπ±Í ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ◊À-‘≈˜∆ ÍzÌ≈Ú‘∆‰ ‘πßÁ∆ ‘ÀÕ ¡«‹‘∆¡ª Íz√«ÊÂ∆¡ª
¡√Ò «Úæ⁄ «ÚÚ≈Á È≈ ‘Ø ’∂ ≈‹È∆«Â’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ √Ë≈‰ ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ Á±√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄ «‹Ú∂∫ «’ ‚≈¬∆√∆ È∂
«’‘≈ «’ ’≈˘È∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ «Íæ¤∂ «¬’ ‘Ø ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ‘πßÁ≈ ˛, «‹√ Á∂ ¡æ◊∂ ’≈˘È∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ˘ Ú∆ «√ fiπ’≈¿π‰≈
ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª Íz√«ÊÂ∆¡ª ˘ Ú∆ √Ófi‰ Ò¬∆ ¡√∆∫ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ «¬’ ‘Ø Ë≈È≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ªÕ «‹√ ˘
“≈‹È∆«Â’ ÍÃÌ»√æÂ≈” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ

≈‹È∆«Â’ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ ¡ßÌ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úæ⁄ AFHH Á∆ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ¥ªÂ∆ (Glorious Revolution) Á∂ ÈÂ∆‹∂
Ú‹Ø∫ «˜ßÓ∂Ú≈ √’≈ Á∆ «¬«Â‘≈«√’ √Ê≈ÍÈ≈ Á∂ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ «’ ¿πµÍ Áæ«√¡≈ ˛, ‘≈Ï√ È∂
¡≈͉∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ È≈Ò √Ïß«Ë «√˪ È≈Ò «Èß’πÙ ¡Â∂ ¡√∆Ó ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ √ÓÊÈ ’∆Â≈Õ «¬√ Á∂ ¿πÒ‡ ‹≈È
Ò≈’ È∂ AFHH Á∆ ¥ªÂ∆ Á∂ √ÓÊÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ “≈Ù‡ Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈” ¡Â∂ “√ß«ÚË≈«È’ √’≈” Á≈ «ÁzÙ‡∆’؉
Í∂Ù ’∆Â≈Õ Ò≈’ ¡√Ò «Úæ⁄ Úß‚ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ √∆Õ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ “‡± «‡z‡≈¬∆«√√ ¡≈È ◊Ω«Ó߇” (Tow
Treatises on Government) «Úæ⁄ Ò≈’ È∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ‹Ø «Ú⁄≈ «ÁæÂ∂ ‘È, ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ¿π√ È∂ «ÂßÈ
√Ú¿πµ⁄ Ù’Â∆¡ª Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’∆Â∆: (i) È≈◊«’ √Ó≈‹ Á∆ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ ‹Ø «’√∂ Ú∆ √’≈ Á∆ Ù’Â∆
Á≈ ¡÷∆Ò≈ «È¡≈«¬’ √Ø ˛, (ii) «ÚË≈È Óß‚Ò Á∆ √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ «’™«’ È≈◊«’ √Ó≈‹ ⁄ß◊∂ ’≈˘È ¡Â∂
√πæ«÷¡≈ Á∂ Ò¬∆ «ÚË≈«¬’ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ (iii) «ÚË≈È-Óß‚Ò È≈Ò ‹πÛ∆ ‘ج∆ ’≈‹’≈‰∆ Á∆
√Ú¿πµ⁄ √æÂ≈Õ Ò≈’ Á∂ ¡Èπ√≈, √Ú¿πµ⁄ √æÂ≈ √’≈ «Úæ⁄ «ÈÚ≈√ ’Á∆ ˛, Ízß± √’≈ Á∂ «Íæ¤∂ ¡Â∂ √’≈

90 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY