Page 10 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA: Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈

’πfi ‘Ø ÓÀ∫Ïª È∂ Ú∆ ¿πÈ∑ª Á≈ √ÓÊÈ ’∆Â≈ √∆ Í ‹ÁØ∫ «Ú⁄≈-Ú‡ªÁ∂ Á∂ Ï≈¡Á «¬√ Íz√Â≈Ú ”Â∂ «Ú⁄≈ ’∆Â∂ È؇
◊¬∂ ª «¬‘ Íz√Â≈Ú DA «Úæ⁄ ¡Â∂ FH «ÚπæË «Ú⁄≈ ‘؉ Á∂ ’≈È æÁ ‘Ø ◊¬∂Õ «¬’ ‘Ø ÓÀ∫Ï ÓΩÒ≈È≈ ‘˜Â
ÓØ‘≈È∆ È∂ «¬È∑ª ÙÏÁª Á≈ «¬√ ¡Ë≈ ”Â∂ «ÚØË ’∆Â≈ «’ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈ ’∂ÚÒ ÊØÛ∂∑ «‹‘∂ «Ú⁄≈’ª ÚæÒØ∫
√ØË ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆ ¡Â∂ ¿π‘ Ú∆ √ßÍzÁ≈«¬’ ¡Ë≈ ”Â∂ ’∆Â∂ ◊¬∂ «Ú⁄≈ª È≈Ò, «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ͱÈ ÂΩ “Â∂ ÍzÂ∆«ÈË∆
√Ì≈ È‘∆∫ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ √Ì≈ «¬È∑ª ÙÏÁª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È Á∂ ÔØ◊ È‘∆∫ ˛ Í √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈ È∂
«¬√ «Ú⁄≈ ˘ Ú∆ æÁ ’ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ «¬√ Â∑ª «¬√ ÚæÒØ∫ ÓȘ± ’∆Â∆ ◊¬∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ Á≈ ¡ßÌ «¬È∑ª ÙÏÁª
È≈Ò ‘πßÁ≈ ˛ «’ ““¡√∆∫ Ì≈ Á∂ ÒØ’”” ¡Â∂ «¬È∑ª ÂØ∫ Ì≈ Á∂ ÒØ’ª Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ ◊π‰ Á≈ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛Õ AE
¡◊√Â, AIDG ˘ «Ïz«‡Ù ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ ¡Â∂ Ì≈ Á∂ «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ ÒØ’ÂßÂ∆ ◊‰≈‹ Á∂ ±Í «Úæ⁄
¿πÌÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡«‹‘≈ ¡ÀÒ≈È ˜± ‘Ø ◊¬∆ √∆Õ
(II) ≈‹ Á∆ Íz«’Â∆ (Nature of State)

›Íz√Â≈ÚÈ≈ «¬’ ≈‹ (Á∂Ù) Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ì≈ Á∆¡ª Íø‹ Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Á≈ Úȉ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ Ì≈ ˘
«¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ, √Ó≈‹Ú≈Á∆, ËÓ-«ÈÍæ÷, ÒØ’ÂßÂ∆, ◊‰≈‹ ¡ÀÒ≈ÈÁ∆ ˛Õ ¡ßÌ «Úæ⁄ Íz√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄
““√Ó≈‹Ú≈Á∆”” ¡Â∂ ““ËÓ-«ÈÍæ÷”” ÙÏÁ Ù≈«ÓÒ È‘∆∫ √∆Õ «¬‘ «¬√ «Úæ⁄ DBÚƒ √ØË È≈Ò Ù≈«ÓÒ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ
«¬È∑ª Íø‹ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª «Úæ⁄Ø∫ ‘∂’ ˘ √ÍæÙ‡ ’È≈ ˜±∆ ˛ :
(A) Ì≈ «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈-√ßÍÈ ≈‹ ˛ (India is a Sovereign State): Íz√Â≈ÚÈ≈ ¡ÀÒ≈È ’Á∆ ˛ «’ Ì≈Â
«¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ Á∂Ù ˛Õ ¡«‹‘∆ ÿØÙ‰≈ Ì≈ Â∂ «Ïz«‡Ù ≈‹ Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ ”Â∂ ÓØ‘ Ò◊≈¿π‰ Ò¬∆ Ï‘π ˜±∆
√∆Õ «¬‘ «¬√ ÂæÊ Á∆ ÍπÙ‡∆ Ú∆ ’Á∆ ˛ «’ Ì≈ ‘π‰ «Ïz«‡Ù ’≈¿»È ”Â∂ «ÈÌ ÍzÁ∂Ù ‹ª ¿π√ Á∆ Ï√Â∆ È‘∆∫
«‘≈ √∆Õ «¬√ È≈Ò AE ¡◊√ AIDG ˘ «Ïz«‡Ù Ù≈√È ÷ÂÓ ‘؉ Á∂ Ï≈¡Á Ì≈ ˘ Â’È∆’∆ ±Í «Úæ⁄ «ÁæÂ∂
◊¬∂ ¿πµÍ«ÈÚ∂Ù’ ÍæË ˘ ÷ÂÓ ’È Á∆ Ú∆ ÍπÙ‡∆ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈ ÚæÒØ∫ «¬√ ˘ √Ú∆’≈
’∆Â∂ ‹≈‰ Á∂ Ï≈¡Á ¿πµÍ«ÈÚ∂Ù’ ÍæË ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∂ ¡Â∂ Ì≈ ͱÈ ÂΩ ”Â∂ Á∂Ù Á∂ ±Í «Úæ⁄ ¿πÌ«¡≈Õ «¬√ È∂
√πÂßÂÂ≈ Á∂ √ßÿÙ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Á∆ ÿØÙ‰≈ ’∆Â∆ ¡Â∂ ˜Ø Á∂ ’∂ «’‘≈ «’ Ì≈ ÷πÁ «ÈÓ≈‰ ’È Ò¬∆ ¡Â∂ «¬È∑ª
˘ ¡≈͉∂ ÒØ’ª ¡Â∂ ÷∂Âª ”Â∂ Ò≈◊± ’È Ò¬∆ ¡ßÁÒ∂ ¡Â∂ Ï≈‘Ò∂ ±Í «Úæ⁄ √πÂßÂ ˛Õ
Í ’πfi ¡≈ÒØ⁄’ «¬‘ ÍzÙÈ ¿π·≈™Á∂ ‘È «’ “≈Ù‡ Óß‚Ò” Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ √Ú∆’≈ ’È È≈Ò Ì≈ Á≈ ÍÃÌ»√æÂ≈
√ßÍÈ Á∂Ù Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÍæË √∆«Ó ‘Ø«¬¡≈ ˛ «’™«’ «¬√ ÓÀ∫Ï«ÙÍ È≈Ò «Ïz«‡Ù Ó‘≈≈‹/Ó‘≈≈‰∆ ˘ ≈Ù‡
Óß‚Ò Á≈ Óπ÷∆¡≈ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛ Í «¬‘ «Ú⁄≈ ·∆’ È‘∆∫ ˛Õ ≈Ù‡ Óß‚Ò ‘π‰ «Ïz«‡Ù ≈Ù‡ Óß‚Ò
È‘∆∫ «‘≈Õ «¬‘ AIDI Á∂ Ï≈¡Á ‘π‰ «¬æ’Ø «‹‘∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ «ÓæÂ Á∂Ùª Á∆ √ß√Ê≈ ω «◊¡≈ ˛ «’™«’ «‹È∑ª
«Úæ⁄ «¬«Â‘≈√’ √ÏßË ‘È, ¿πÈ∑ª Á∂ ≈Ù‡∆ «‘æª ˘ √ªfi∂ ÔÂȪ È≈Ò ¿πÂÙ≈«‘ ’È Ò¬∆ ≈Ù‡ Óß‚Ò «Úæ⁄
«¬’æ·≈ ‘؉ ˘ Í«‘Ò «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈ Á≈ ≈Ù‡ Óß‚Ò «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ‘؉≈ ¿π√ Á∆ √ÚÀ-«¬æ¤≈ ”Â∂ «ÈÌ ˛ ¡Â∂
«¬’ √ÁÌ≈ÚÈ≈ Ú≈Ò∆ ’≈Ú≈¬∆ ˛Õ «Ïz«‡Ù Ó‘≈≈‹≈/Ó‘≈≈‰∆ Á≈ ≈Ù‡ Óß‚Ò Á≈ Óπ÷∆¡≈ ‘؉ Á≈ Ì≈Â∆
√ß«ÚË≈È «Úæ⁄ ’ج∆ √Ê≈È È‘∆∫ ˛Õ Ì≈ Á≈ ¿π√ È≈Ò ’ج∆ ÒÀ‰≈/Á∂‰≈ È‘∆∫ ˛Õ ““≈Ù‡ Óß‚Ò √πÂßÂ Á∂Ùª
Á∆ √ß√Ê≈ ˛ ¡Â∂ «Ïz«‡Ù ≈‹≈ ≈Ù‡ Óß‚Ò Á≈ √ß’∂Â’ (È≈Ó≈Â Á≈) Óπ÷∆¡≈ ˛”” (È«‘±)Õ ÍzØÎÀ√ ≈Ó≈√Ú≈Ó∆
·∆’ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ ““Ì≈ Á≈ ≈Ù‡ Óß‚Ò Á≈ ÓÀ∫Ï ‘؉≈ «¬’ √ÁÌ≈ÚÈ≈ Ú≈Ò∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛ «‹√ Á≈ «’ ’ج∆
√ß«ÚË≈«È’ Ó‘æÂÚ È‘∆∫ ˛Õ””
«¬√ Â∑ª √ß«ÚË≈È Á∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ Á∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ √πÂßÂ Á∂Ù ‘؉ Á∆ ÿØÙ‰≈ ’Á∆ ˛Õ ÙÏÁ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á≈ ¡Ê
¡ßÁÒ∆ ¡Â∂ Ï≈‘Ò∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ÁØȪ ˘ Íz◊‡ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Á≈ ¡Ê «¬‘ Ú∆ ˛ «’ Ì≈ Á∆ √’≈ ¡ßÁÒ∂
¡Â∂ «ÚÁ∂Ù∆ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ √πÂßÂ ˛ ¡Â∂ «¬‘ ‘π‰ «’√∂ Ú∆ «ÚÁ∂Ù∆ Ù’Â∆ Á∂ ’߇ØÒ ¡Ë∆È È‘∆∫ ˛Õ

(B) Ì≈ «¬’ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ≈‹ ˛ (India is a Socialist State): ‹Á «’ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ ¡ßÌ ÂØ∫ ‘∆
√Ó≈‹Ú≈Á Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ Í Íz√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄ “√Ó≈‹Ú≈Á” Á≈ ÙÏÁ Ù≈«ÓÒ ’È Ò¬∆ AIGF «Úæ⁄
√ØË ’∆Â∆ ◊¬∆Õ √Ó≈‹Ú≈Á ‘π‰ Ì≈Â∆ ≈‹ Á∆ «¬’ Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬√ ÂæÊ Á∆ fiÒ’ «ÓÒÁ∆ ˛ «’
Ì≈ √≈∆ Â∑ª Á≈ ÙØÙ‰ ÷ÂÓ ’È Á∂ È‘ƒ, √◊Ø∫ ¡≈ÓÁÈ, √ت ¡Â∂ √ßÍÂ∆ Á∂ «È¡≈ ÌÍ» Úß‚ Á∆ Íz≈ÍÂ∆
¡≈͉∂ √≈∂ ÒØ’ª Ò¬∆ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ «È¡≈ Íz≈Í ’È Ò¬∆ Ú⁄ÈÏæË ˛ Í √Ó≈‹Ú≈Á
Ó≈’√Ú≈Á∆/¥ªÂ∆’≈∆ „ß◊ª È≈Ò Íz≈Í ȑ∆∫ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ˛ √◊Ø∫ ÙªÂ∆ͱÚ’, √ß«ÚË≈«È’ ¡Â∂ ÒØ’ÂßÂ∆

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 3