Page 169 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ C. «Ò÷Â∆ ¡«Ë’≈ (Written Rights)-‹ÁØ∫ ’Á∆ √ß«ÚË≈È ÒØ’ª Ò¬∆ «Ò÷Â∆ ¡Â∂ ’≈˘È ÚæÒØ∫ Ò≈◊± ’È ÔØ◊
¡«Ë’≈ª Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’Á≈ ˛ ª «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ È∆∫‘ æ÷Á≈ ˛Õ ¡Á≈Òª ˘ «¬È∑ª ¡«Ë’≈ª ˘
Ò≈◊± ’È ¡Â∂ «¬È∑ª Á∆ √πæ«÷¡≈ ’È Á∆ Ù’Â∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ˛Õ Ì≈ «Úæ⁄ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ «Ò÷Â∆ ¡«Ë’≈ª
Á≈ «ÏæÒ √ß«ÚË≈«È’ ¿πÍ⁄≈ª Á∂ ¡«Ë’≈ √«‘ Ù≈«ÓÒ ˛ ‹Ø √ß«ÚË≈È Á∆ ÓΩ«Ò’ ⁄È≈ Á≈ «¬’ «‘æ√≈ ˛Õ «¬√
Ò¬∆ «¬‘ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ÍzÁ≈È ’Á≈ ˛Õ
D. «È¡≈ Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò (The Exercise of Judicial Review Power
by the Judiciary)-AIE@ «Úæ⁄ √ß«ÚË≈È Á∂ Ò≈◊± ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡æ‹ Âæ’ Ì≈ «Úæ⁄ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ Ò◊≈Â≈
«È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∆ ¡≈ ‘∆ ˛Õ «¬√ È∂ «¬√ Ù’Â∆ ˘ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ¡Â∂
’≈‹ Í≈«Ò’≈ Á∂ ’¬∆ ’≈˘Èª/‘π’Óª ˘ æÁ ’È Ò¬∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ «‹√ ˘ «¬√ È∂ ◊À-√ß«ÚË≈È’ Í≈«¬¡≈Õ
√Ú¿µπ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ «¬«Â‘≈«√’ ÎÀ√Ò∂ ‹Ø «¬È∑ª Óπ’æÁ«Ó¡ª «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ◊¬∂-◊ØÍ≈ÒÈ Óπ’æÁÓ≈, ◊ØÒ’È≈Ê Óπ’æÁÓ≈,
’∂ÙÚ≈ÈßÁ Ì≈Â∆ Óπ’æÁÓ≈, «ÓÈÚ≈ «ÓÒ˜ Óπ’æÁÓ≈ ¡Â∂ ’¬∆ ‘Øª «Úæ⁄ Ì≈ ”⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∂
’≈Î∆ ÈÂ∆‹∂ «ÓÒÁ∂ ‘È ¡Â∂ «¬√ Á∆ Ó≈ÈÂ≈ √’≈ ¡Â∂ ÒØ’ª ÚæÒØ∫ «ÓÒÁ∆ ˛Õ
E. DBÚ∆∫ ¡Â∂ DCÚ∆∫ √ØË (42nd and 43rd Amendments)- DBÚ∆∫ ¡Â∂ DCÚ∆∫ √ØË È∂ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰
Íz‰≈Ò∆ Á∆ √ß«ÚË≈«È’ ¿π«⁄ ˘ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∆Â≈ ˛Õ DBÚ∆∫ √ØË ¡Ë∆«ÈÔÓ È≈Ò √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¡Â∂ ≈‹ ¿πµ⁄
¡Á≈Òª Á∆¡ª «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ù’Â∆¡ª ”Â∂ ’¬∆ ÍzÂ∆ÏßË Ò◊≈¬∂ ◊¬∂ ¡Â∂ DCÚ∆∫ √ØË ¡Ë∆«ÈÔÓ È≈Ò
«¬‘ ÍzÂ∆ÏßË ‘‡≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ «¬√ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄, «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Íz‰≈Ò∆ ˘ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈«È’
Íz‰≈Ò∆ Á∂ Ó±ÒÚ≈È ¡Â∂ ¡«ÌßÈ Ì≈◊ Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ó≈ÈÂ≈ «ÓÒ∆ ˛Õ
«¬√ Â∑ª √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¡Â∂ ¿πµ⁄ ¡Á≈Òª ’ØÒ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Á∂ ’≈˘Èª/‘π’Óª/«ÈÔÓª
Á∆ √ß«ÚË≈«È’ ¿π⁄Â≈ Á≈ «È∆÷‰ ’È Á∆ Ù’Â∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Ù’Â∆ ˘ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
I.D Ì≈ «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ : «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
(Judicial Review in India: Features)

Ì≈ «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Íz‰≈Ò∆ Á∆¡ª ‘∂· «Ò÷∆¡≈ Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È:
1. √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¡Â∂ ≈‹ ¿πµ⁄ ¡Á≈Òª ÁØÚ∂∫ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘È Í
«’√∂ ’≈˘È Á∂ √ß«ÚË≈«È’ ¡Ω«⁄ÂÔ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’È Á∆ ¡÷∆Ò∆ Ù’Â∆ Ì≈ Á∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ’ØÒ ˛Õ
2. √≈∂ √ßÿ∆ ¡Â∂ ≈‹ ’≈˘Èª, ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ‘π’Óª ¡Â∂ √ß«ÚË≈«È’ √Ø˪ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
3. √ß«ÚË≈È Á∆ IÚ∆∫ √±⁄∆ «Úæ⁄ Á‹ ¡Ë∆«ÈÔÓ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ

’∆ Âπ√ƒ ‹≈‰Á∂ ‘Ø «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ’≈˘È Á∂ ÍzÙȪ ”Â∂ ‘∆ Ò≈◊± ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ Á≈
«¬√Â∂Ó≈Ò ≈‹È∆«Â’ Óπæ«Á¡ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ

4. «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ √Ú⁄≈«Ò ȑ∆∫ ˛Õ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ’≈˘Èª ”Â∂ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ’È
Á∆ ’≈Ú≈¬∆ ÷πÁ ¡≈͉∂ ¡≈Í È‘∆∫ ’Á≈Õ «¬‘ ¿πÁØ∫ ‘∆ ’≈Ú≈¬∆ ’Á≈ ˛ ‹ÁØ∫ ’≈˘Èª ˘ «¬√ Á∂ √≈‘Ó‰∂
¸‰ΩÂ∆ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛ ‹ÁØ∫ «’√∂ Óπ’æÁÓ∂ Á∆ ’≈Ú≈¬∆ ÁΩ≈È «’√∂ ’≈˘È Á∂ √ß«ÚË≈«È’ ¡Ω«⁄ÂÔ Á≈ ÍzÙÈ «¬√
Á∂ √≈‘Ó‰∂ ⁄πæ«’¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ

5. √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¸‰ΩÂ∆ Ò¬∆ ’≈˘Èª/‘π’Óª Á∂ ÍπÈ «È∆÷‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ’ √’Á∆ ‘À:
(i) ’≈˘È √ß«ÚË≈«È’ ±Í «Úæ⁄ ·∆’ ‘ÀÕ «¬√ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ ’≈˘È Í«‘Òª Á∆ Â∑ª Ò≈◊± «‘ßÁ≈ ˛, ‹ª

162 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY