Page 173 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ A@. «È¡≈ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ √ø√Á Á«Ó¡≈È ◊Â∆«ÚË∆¡ª Á∆ √øÌ≈ÚÈ≈ (Possibility of deadlocks between the
judiciary and the parliament)- ‹Á √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò «’√∂ ’≈˘È ˘ ◊À-√ø«ÚË≈«È’ ÿث٠’’∂ æÁ
’Á∆ ˛ ª «√Î √ø√Á √ø«ÚË≈È Á∆ √ØË È≈Ò ‹ª ‘Ø ’≈˘È ω≈¿π‰ Á∂ ÎÀ√«Ò¡ª È≈Ò «¬√ ”Â∂ ’ø‡ØÒ ’È
Á≈ ÔÂÈ ’Á∆ ˛Õ «¬√ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ √ø√Á Á«Ó¡≈È ◊Â∆«ÚË∆¡ª ¡Â∂ «ÚÚ≈Á ÍÀÁ≈ ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª (Ì≈◊ III) ¡Â∂ ≈‹ È∆Â∆ Á∂ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ª (Ì≈◊ IV) Á∂ Á«Ó¡≈È √Ïø˪ Á∂
ÓπæÁ∂ ”Â∂ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ¡Â∂ √ø√Á Á∂ «ÁzÙ‡∆’؉ª ¡Â∂ «ÚÚ‘≈ ”⁄ Î’ È∂ ÁØÚª Á«Ó¡≈È ◊Â∆ØË ÍÀÁ≈ ’
«ÁæÂ≈ √∆Õ ¡«‹‘∂ ◊Â∆ØË ¡Â∂ «ÚÚ≈Á Ì«Úæ÷ Ú∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø √’Á∂ ‘ÈÕ
«¬È∑ª √≈∂ ¡Ë≈ª ”Â∂ ¡≈ÒØ⁄’ª È∂ Ì≈ «Úæ⁄ ⁄æÒ ‘∆ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’∆Â∆ ˛Õ
«È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á≈ ¡Ω«⁄ÂÔ (Justification of Judicial Review) :

«È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∆ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ù’Â∆ Á∂ √ÓÊ’ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆ √ø«÷¡≈ ’≈Î∆ ÚË∂∂ ˛, ¡≈ÒØ⁄’ª Á∂
«Ú⁄≈ª ˘ √‘∆ È‘ƒ ÓøÈÁ∂Õ ¿π‘ «Ú⁄≈ Í∂Ù ’Á∂ ‘È «’ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ì≈Â∆ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ ÒØ’ÂøÂ∆
¡Â∂ √øÿ∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ «¬’ ˜»∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ˛, «‹√ È∂ «¬√ Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ Ó‘æÂÚÍ»È Ï‘π √‘≈«¬’
¡Â∂ ˜»∆ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ
(i) «¬‘ √ø«ÚË≈È Á∆ √Ú¿πµ⁄Â≈ √Ê≈«Í ’È Ò¬∆ ˜»∆ ˛ ¡Â∂ «Í¤Ò∂ Òæ◊Ì◊ F Á‘≈«’¡ª ÁΩ≈È «¬√ È∂
«¬‘ Ì»«Ó’≈ ÍÃÙ≈√È Á∂ „ø◊ È≈Ò «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ
(ii) «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ Ù’Â∆ Á∂ √øÌ≈«Ú Áπ¿πÍÔØ◊ ˘ Ø’‰ Ò¬∆ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∆
«È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ ˜»∆ ˛Õ Ì≈ Á∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ «¬√ Ì»«Ó’≈ ˘ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ „ø◊
È≈Ò «ÈÌ≈«¬¡≈ ˛Õ
(iii) √øÿ∆ √øÂπÒÈ √Ê≈«Í ’È Ò¬∆ √øÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á«Ó¡≈È «¬’ «Ú⁄’≈Ò∆ ‹ª «È‰≈«¬’ Á∂ »Í «Úæ⁄
«È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∂ Ó‘æÂÚ È≈Ò ’ج∆ Ú∆ «¬È’≈ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ Ì≈ Á∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ Ì≈Â∆ √øÿ Á∂
ÁØÚª Ì≈◊ª Á«Ó¡≈È «¬’ «È¡≈«¬’ «Ú⁄’≈Ò∆ Ì»«Ó’≈ «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò
È≈Ò √øÿ∆ √øÂπÒÈ ˘ ’≈«¬Ó æ÷‰ «Úæ⁄ Ï‘π ÚË∂∂ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆ ˛Õ
(iv) «È¡≈ Í≈«Ò’≈ ˘ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ ÍÃÁ≈È ’È≈ «¬√ Ò¬∆ Ú∆ ˜»∆ ˛ ª «’ √’≈ Á∂
Â∆√∂ ¡Â∂ √Ì ÂØ∫ ’Ó˜Ø «¬√ ¡ø◊ ˘ Á»√∂ ÁØ Ì≈◊ª Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ’πfi Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ω≈«¬¡≈ ‹≈ √’∂Õ «¬‘
«È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ˘ √πæ«÷¡Â æ÷‰ Ò¬∆ ˜»∆ ˛Õ
(v) «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ˘ ¡≈͉∂ «ÂøÈ ÍÃÓπæ÷ √ø«ÚË≈«È’ ’ÂÚ «ÈÌ≈¿π‰
«Úæ⁄ Ï‘π √‘≈«¬Â≈ ’Á∆ ˛: (A) √ø«ÚË≈È Á∆ √Ú¿πµ⁄Â≈ ˘ √Ê≈«Í æ÷‰ Ò¬∆, (B) √ø«ÚË≈È Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈
’È Ò¬∆ ¡Â∂ (C) ÒØ’ª Á∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª Á∆ √πæ«÷¡≈ ’È Ò¬∆Õ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª
Á∆ «ÚË≈È’ ¡Â∂ ’≈‹’≈∆ ¿πÒøÿ‰≈Úª «ÚπæË √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ˘ «¬’ ¿πÍ⁄≈ ÔøÂ Á∂ »Í «Úæ⁄ ’øÓ ’È
Á∂ ÔØ◊ ω≈™Á∆ ˛Õ
(vi) √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ÚæÒØ∫ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ Á∂ Áπ¿πÍÔØ◊ Á∆ √øÌ≈ÚÈ≈ ˘ Ø’‰ Ò¬∆ √ø«ÚË≈È
È∂ «¬√ Ù’Â∆ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò ”Â∂ ’¬∆ ÍÃÂ∆ÏøË Ò◊≈¬∂ ‘ÈÕ «¬√ ◊æÒ ˘ ÌØ√∂ÔØ◊ ω≈¿π‰ Ò¬∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈ÒÂ
«’Â∂ ¿πµ⁄ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ‹ª ¿πµ⁄ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ï‰È Á≈ ÔÂÈ È≈ ’∂, √ø«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈Úª È∂ «È¡≈«¬’
ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ ”Â∂ ‘∂· «Ò÷∂ ÍÃÂ∆ÏøË Ò◊≈¬∂ ‘È :

(’) √ø«ÚË≈È Á∂ «’√∂ Ú∆ ¡Èπ¤∂Á «Úæ⁄ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Ù’Â∆ Á∂ √ÍæÙ‡ Úȉ Á≈ ¡«‘√≈√Õ
(÷) «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ ’πfi ÷∂Âª ”Â∂ √øÌÚ È‘ƒÕ √ø√Á √ø«ÚË≈È Á∆ IÚƒ √»⁄∆ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’
√πË≈ª ˘ √πæ«÷¡ ’È Ú≈Ò∂ ’≈˘È Ù≈«ÓÒ ’ √’Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Â∑ª «¬√ ˘ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰
ÂØ∫ Óπ’ æ÷ √’Á∆ ˛Õ
(◊) ’≈˘È Á∆ √‘∆ Íë’«¡≈ Á∂ «√˪ Á∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ ’≈˘È ÚæÒØ∫ √Ê≈«Í Íë’«¡≈ Á∂ «√˪ ˘ √Ú∆’≈
’’∂ Ú∆ «È¡≈«¬’ ÍπÈ «È∆÷‰ Á∆ Ù’Â∆ ”Â∂ ÍÃÂ∆ÏøË Ò◊≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
(ÿ) √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ÷πÁ Ú∆ «Ò÷Â∆ √ø«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Áª ¡Ë∆È ‘ÈÕ √ø√Á √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ √ØË ’ √’Á∆
˛ ¡Â∂ Ï‘π √≈∂ ÷∂Âª «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È «¬’ Ò⁄’∆Ò≈ √ø«ÚË≈È ˛Õ

166 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY