Page 180 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA@: √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ ÒØ’ ¡Á≈ÒÂ

C. √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ Íz‰≈Ò∆ Á∂ «‘ √Ë≈‰ È≈◊«’ «ÏȪ ¿πÍ⁄≈«’ .............È≈Ò √Ú‹È’ È؇
«‘æª ˘ √πæ«÷¡Â ’Ú≈ √’Á∂ ‘ÈÕ

A@.C ÒØ’ ¡Á≈Ò (Lok Adalats)

«Í¤Ò∂ ’πfi √≈Òª ÂØ∫ ÒØ’ ¡Á≈Òª Á∂ ÍzÏßË Ì≈ Á∂ √≈∂ ≈‹ª «Úæ⁄ ÒØ’«ÍzÔ ‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ ÒØ’ ¡Á≈Òª ͱ∂ ±Í
È≈Ò È≈ ª «È¡≈«¬’ ÍzÏßË Á≈ «‘æ√≈ ‘È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿πÈ∑ª ˘ Ï‘π ’≈˘È∆ Ó≈ÈÂ≈ Íz≈Í ˛ Í «¬‘ «È¡≈«¬’
ÍzÏßË Á∆ √‘≈«¬’ ¬∂‹ß√∆¡ª Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’’∂ ÒØ’ª ˘ ‹ÒÁ∆ ÿæ‡ ÷⁄ ”Â∂ «È¡≈ ¿πÍÒæÏË ’Ú≈ ‘∂ ‘ÈÕ
Óπ’æÁÓ∂Ï≈˜∆ «Úæ⁄ Òæ◊∂ Íæ÷ª Á«Ó¡≈È √ΩÁ∂Ï≈˜∆/Á«Ó¡≈È∆ ’Ú≈ ’∂ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ÍÃ√Í √Ófi ÍÀÁ≈ ’’∂ ÒØ’
¡Á≈Òª ¿πÈ∑ª Á∂ fi◊Û∂ Á≈ «È͇≈≈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ Á±√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄ ÒØ’ ¡Á≈Òª Á≈ Óπæ÷ ¿πÁ∂Ù ˛ ¡Á≈ÒÂ∆
fi◊«Û¡ª ˘ «ÚØË∆ Íæ÷ª «Úæ⁄ √«‘ÓÂ∆ ÍÀÁ≈ ’’∂ «È͇≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ Ï‘π Ú≈ ’¬∆ Óπ’æÁÓ∂ ’≈Î∆ ¶Ó∂ √Ó∂∫ ÂØ∫
¡Á≈Òª «Úæ⁄ Ò‡’ ‘∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ÒØ’ ¡Á≈Òª Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò «¬È∑ª ˘ ÿæ‡ ÂØ∫ ÿæ‡ √Ó∂∫ «Úæ⁄ «È͇≈ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ ˛Õ ÌØ√∂ÔØ◊ ±Í «Úæ⁄ ÒØ’ ¡Á≈Òª È∂ ÒØ’ª Ò¬∆ «È¡≈ Íz≈Í ’È≈ √Ò Ï‰≈«¬¡≈ ˛Õ ’≈Î∆ ¶Ó∂ √Ó∂∫
ÂØ∫ ÷«Ó¡≈˜∂ Á∆ Á∆ ¿πÓ∆Á ’ ‘∂ ÒØ’ª Ò¬∆ «¬‘ √ßÌÚ Ï‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ¿π‘ ¡≈͉∂ Èπ’√≈È Á∆ ÌÚ≈¬∆
Ò¬∆ Óπ¡≈Ú˜≈ Íz≈Í ’ √’∂Õ ÒØ’ ¡Á≈Ò ÍzÏßË Á∆ «¬’ ‘Ø «ÚÙ∂ÙÂ≈ «¬‘ ˛ «’ ÒØ’ ¡Á≈Òª ÚæÒØ∫ «ÁæÂ∂ ◊¬∂
ÎÀ√«Ò¡ª «ÚπæË ¡Í∆Ò È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ «’™«’ «¬√ Íz‰≈Ò∆ ¡Ë∆È «’√∂ Óπ’æÁÓ∂ Á∆ ÁØÚª Íæ÷ª È∂ ÍÃ√Í
√«‘ÓÂ∆ È≈Ò «¬’ ÎÀ√Ò≈ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ ˛Õ
Ì≈ «Úæ⁄ ÒØ’ ¡Á≈Ò ÍzÏßË Òæ◊Ì◊ C@ √≈Ò Íπ≈‰≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÍzÏßË ˘ Ùπ± ’È «Úæ⁄ Ì≈ Á∂ «¬’
√≈Ï’≈ ⁄∆Î ‹√«‡√ Ùz∆ Í∆. ¡ÀµÈ. Ì◊ÚÂ∆ È∂ Ú‚ÓπæÒ∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ ◊∆Ï ¡Â∂ «Í¤Û∆ Ùz∂∂‰∆ Á∂ ÒØ’ª ˘
ÓπΠ’≈˘È∆ √‘≈«¬Â≈ ÍzÁ≈È ’È Ò¬∆ ◊π‹≈ ¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ ÒØ’ ¡Á≈Ò ÍzÏßË Ùπ± ’∆Â≈ ¡Â∂ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆
Ì≈Â∆ √ßÿ Á∂ √≈∂ ≈‹ª È∂ «¬√ ˘ ¡Í‰≈ «Ò¡≈Õ ¡æ‹ Âæ’ Òæ◊Ì◊ AB Òæ÷ Óπ’æÁÓ∂ Úæ÷-Úæ÷ ÒØ’ ¡Á≈Òª ÚæÒØ∫
«È͇≈¬∂ ‹ª ¿π·≈¬∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ

ÒØ’ ¡Á≈Òª Á≈ ’≈˘È∆ ¡Â∂ √ß«ÚË≈«È’ ¡≈Ë≈
(The Legal and Constitutional basis of Lok Adalats)
√ß«ÚË≈È Á∆ DCÚ∆∫ √ØË È≈Ò «¬’ ÈÚª «ÈÁ∂Ù’ «√˪ CI (¬∂) ¡Í‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ «‹√ È≈Ò ≈‹ ˘ «¬‘ «ÈÁ∂Ù
«ÁæÂ≈ «◊¡≈ «’ ¿π‘ ’≈˘È ÍzÏßË ˘ «¬√ Â∑ª ⁄Ò≈¬∂ «’ ÒØ’ª ˘ «È¡≈ ÔÂÈ ’È Á∂ «¬’ Ï≈Ï ÓΩ’∂ Íz≈Í ‘؉
¡Â∂ ˜±ÂÓßÁª ˘ ÓπΠ’≈˘È∆ √‘≈«¬Â≈ ¿πÍÒæÏË ‘ØÚ∂Õ «¬√ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ √ßÿ∆ √ß√Á AIHG
«Úæ⁄ Legal Services Authority Act Í≈√ ’∆Â≈ «‹√ ¡Ë∆È ’¬∆ ’≈˘È∆ √∂Ú≈ √ß√Ê≈Úª Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’∆Â∆
◊¬∆, «‹È∑ª È∂ ◊∆Ϫ ˘ ÓπΠ’≈˘È∆ √‘≈«¬Â≈ Îß‚ Ú∆ √Ê≈«Í ’∆Â≈, «‹√ ˘ «’ ≈Ù‡∆, ÍzªÂª ¡Â∂ «˜Ò∑≈
ÍæË ”Â∂ √Ê≈«Í ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡«‹‘∆ ’≈˘È∆ √ß√Ê≈Úª ˘ «¬‘ Ú∆ ¿πÁ∂Ù √Ω∫«Í¡≈ «◊¡≈ «’ ¿π‘ ÒØ’ ¡Á≈Òª
ÚæÒØ∫ Óπ’æÁ«Ó¡ª Á≈ «È͇≈≈ ’È Ò¬∆ Íz«’«¡≈ ˘ ¿πÂÙ≈«‘ ’∂Õ Ï≈¡Á «Úæ⁄ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹ª È∂ ’≈˘È
Í≈√ ’’∂ ‹ª ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Á∂ ¡≈Á∂Ùª È≈Ò ¿π‘ ÍzÏßË √Ê≈«Í ’∆Â∂ «‹È∑ª Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘∂’ ÍzªÂ «Úæ⁄ ÒØ’
¡Á≈Òª ˘ √ß◊«·Â ’∆Â≈ ‹≈‰≈ √∆ ¡Â∂ ÒØ’ ¡Á≈Òª È∂ Óπ’æÁ«Ó¡ª Á≈ «È͇≈≈ ’È≈ √∆Õ

‡≈√’ ÒØ’ ¡Á≈Ò ÂØ∫ ’∆ Ì≈Ú ˛?

A@.D ÒØ’ ¡Á≈Òª Á≈ √ß◊·È ¡Â∂ ’ßÓ ’È Á≈ „ß◊
(Organisation and Method of Working of Lok Adalats)

«’√∂ Ú∆ ÒØ’ ¡Á≈Ò Á≈ √ß◊·È ÍzªÂ, «˜Ò∑≈ ‹ª «‘√∆Ò ÍæË ”Â∂ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ Í √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ «˜Ò∑≈
ÍæË ”Â∂ ‘∆ ÒØ’ ¡Á≈Òª Á≈ √ß◊·È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬È∑ª ÒØ’ ¡Á≈Òª «Úæ⁄ «¬’ «È¡≈«¬’ ¡«Ë’≈∆ ¡Â∂

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 173