Page 186 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA@: √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ ÒØ’ ¡Á≈ÒÂ

Ò椉 ˛ ¡Â∂ «¬‘ «È¡≈Í≈«Ò’≈ Á∆ √πÂßÂÂ≈ ¡Â∂ √πÂßÂ «ÚÚ‘≈ ˘ ω≈¬∆ æ÷‰ «Úæ⁄ ’≈Î∆ √‘≈«¬’ «√æË È؇
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
«¬È∑ª ÔÂȪ Á∂ Ï≈Ú‹±Á ‹Ø ’≈‹Í≈«Ò’≈ ¡Â∂ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘È, Ì≈ Á∆ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È∂
‘Ó∂Ù≈ √πÂßÂ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ «ÚÚ‘≈ ’∆Â≈ ˛Õ È≈◊«’ Á∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ √ß«ÚË≈È Á∆ æ«÷¡≈
Ò¬∆ Â∂ √≈«¡ª ˘ «È¡≈ Á∂‰ Ò¬∆ Ì≈Â∆ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È∂ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ È≈Ò ¡≈͉∂ √ß«ÚË≈«È’ «˜ßÓ∂Ú≈∆¡ª ˘
«ÈÌ≈«¬¡≈ ˛Õ «¬√ Á∂ √ß«ÚË≈È Á∆ ÓΩ«Ò’ ⁄È≈ ˘ ÂÏÁ∆Ò È≈ ’È Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ’∆Â∂ ÎÀ√Ò∂ È∂ «¬√ ˘ ‘Ø ÒØ’«ÍÃÔ
ω≈ «ÁæÂ≈ ˛Õ «¬√ È∂ «Í¤Ò∂ ’πfi √Ó∂∫ «Úæ⁄ √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ∂ Á∆ Íz‰≈Ò∆ Á≈ Úæ‚≈ ’ßÓ ‘æÊ «Úæ⁄ «Ò¡≈ ˛Õ
«¬√ È∂ ÒØ’ª Á∆ ¡√≈È Í‘πß⁄ «Úæ⁄ «Ò¡≈¿π‰ Ò¬∆ √Ó≈«‹’-¡≈«Ê’ «È¡≈ Á∂‰ Ò¬∆ ÈÚ∂∫ „ß◊ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â∂
‘ÈÕ ‹√«‡√ Í∆. ¡ÀµÈ. Ì◊ÚÂ∆ Á∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, ““√Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò È∂ ’¬∆ ÈÚ∂∫ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ Á≈ «Ú’≈√ ’∆Â≈
˛Õ «¬√ È∂ «‘æ√∂Á≈∆ «È¡≈ ÍzÏßË ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈«¬¡≈ ˛Õ «¬√ È∂ Íz«’«¡≈ Á∂ «È¡≈Óπ’ ÍæË ω≈¬∂ ‘ÈÕ «¬√
È∂ «È¡≈ ˘ È≈◊«’ª Á∆ Í‘πß⁄ ”⁄ ¡æ◊∂ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Í‘πß⁄≈«¬¡≈ ˛Õ”” ˜±ÂÓßÁª ¡Â∂ ◊∆Ϫ Ò¬∆ ÓπΠ’≈˘È∆
√‘≈«¬Â≈, √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ Íz‰≈Ò∆ ¡Â∂ ÒØ’ ¡Á≈Òª Á∆ Íz‰≈Ò∆ √≈‚∂ √Ó∂∫ Á≈ ÍzÙ≈√«È’ «Ú’≈√ ˛Õ
Ì≈ «Úæ⁄ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È∂ È≈ ’∂ÚÒ ¡≈͉∆ √πÂßÂÂ≈ «ÚËÓ≈È æ÷∆ ˛ ÏÒ«’ √ß«ÚË≈È Á∆ Í«ÚæÂÂ≈ ˘ Ú∆
’≈«¬Ó æ«÷¡≈ ˛ ¡Â∂ ÒØ’ª Á∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª, √πÂßÂÂ≈ ¡Â∂ «È¡≈ Á∂ Ò’Ùª ˘ Ú∆ ͱ∆ ’∆Â≈ ˛Õ √Ú¿πµ⁄
¡Á≈Ò È∂ ’Á∂ Ú∆ ’∂∫Á √’≈ ¡Â∂ «¬È∑ª Á∂ ’Ó⁄≈∆¡ª, ≈‹ √’≈ ¡Â∂ ≈‹ Á∂ ’Ó⁄≈∆¡ª ˘ ⁄∂Â≈ÚÈ∆
Á∂‰ ÂØ∫ «‘⁄’⁄≈‘‡ È‘∆∫ «Á÷≈¬∆Õ ¿π⁄ ¡Á≈ÒÂ≈ È∂ Ú∆ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∆ ¿πÁ≈‘‰ Á≈ ‘Ó∂Ù≈ Í≈Ò‰ ’∆Â≈
˛Õ ¿πÈ∑ª È∂ Ú∆ ’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ √’≈ª ÚæÒØ∫ ’∆Â∆¡ª ¿πÈ∑ª ⁄؉ª, ÌÂ∆, «ÈÔπ’Â∆¡ª, ¡«Ë’≈-÷∂Âª ¡Â∂
√∂Ú≈-Óπ’Â∆¡ª ˘ «¬’ Í≈√∂ æ÷ «ÁæÂ≈ «‹È∑ª È∂ Á∂Ù Á∂ ’≈˘Èª ¡Â∂ √ß«ÚË≈È Á∆¡ª Ë≈È≈Úª Á∂ Íë’«Â’ «È¡≈
Á∂ «√˪ ˘ ÂØ«Û¡≈ √∆Õ ¡√Ò «Úæ⁄ ¿π√ È∂ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È∂ ÍzÙ≈√«È’ „ß◊ È≈Ò ¡≈͉∆ ˜±∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆
˛Õ ¡æ‹-’æÒ∑ «¬’ ÈÚ∆∫ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ «È¡≈«¬’ √◊Ó∆ ˘ √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ È≈Ò-È≈Ò Ì≈ Á∆¡ª ¿πµ⁄
¡Á≈Òª ÚæÒØ∫ «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ «Ò¡ªÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ

√Ú-ÓπÒª’‰ (Self Assessment)
‘∂· «Ò÷∂ ’ÊȪ «Úæ⁄Ø∫ √æ⁄/fi±· Áæ√Ø (Write True/False in the following statements):

G. Ì≈ «Úæ⁄ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È≈ ª ’≈‹Í≈«Ò’≈ Á∆ «¬’ Ù≈÷≈ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á∆ «¬’
Á≈√∆ ˛Õ √ß«ÚË≈È ¡Ë∆È «¬√ Á∆ √πÂßÂ Í«‘⁄≈‰ ¡Â∂ ‘Ø∫Á ˛Õ
H. «’√∂ ‹æ‹ ˘ ¿π√ Á∂ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ Ó‘≈«ÌÔØ◊ Á∆ Íë’«¡≈ È≈Ò ‘‡≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
I. «È¡≈Í≈«Ò’≈ ”Â∂ ‘≈Ú∆ ‘؉ Ò¬∆ AIGF «Úæ⁄ DBÚ∆∫ √ØË ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆Õ «¬√ «Úæ⁄ √ß√Á∆ √Ú¿πµ⁄Â≈
Á≈ «√˪ ¡Í‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ √∆Õ
A@. Í∆. ¡≈¬∆. ¡ÀµÒ. Á≈ ͱ≈ È≈Ó Public Interest Litigation ˛Õ

A@.F √≈ ¡ßÙ (Summary)

J √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ∂ Á∂ ÍzÏßË ˘ ¡√∆∫ «¬’ ¡«‹‘∆ ’≈˘È∆ ÍzÏßË Â«‘ Íz∆Ì≈«Ù ’ √’Á∂ ‘ª «‹√
«Úæ⁄ ’≈˘È Á∆ ¡Á≈Ò «’√∂ √Ú‹È’ ‹ª √Ë≈‰ «‘æ Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ’≈Ú≈¬∆ ¡Â∂ Óπ’æÁÓ≈
Ùπ± ’ √’Á∆ ‘ÀÕ
J √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ ÍzÏßË «¬’ ÈÚ∆∫ Í«‘Ò ˛ «‹√ Á≈ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ «Ú’≈√ ‘Ø «‘≈ ˛ ¡Â∂ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆
«¬‘ ÍzÏßË ÒØ’«ÍÃÔ ‘Ø «‘≈ ˛Õ

J √ß«ÚË≈È Á∆ DBÚ∆∫ √ØË È≈Ò «¬’ ÈÚª «ÈÁ∂Ù «√˪ CI (¬∂) ¡Í‰≈«¬¡≈ «◊¡≈, «‹√ È≈Ò ≈‹ ˘
«¬‘ «ÈÁ∂Ù «ÁæÂ≈ «◊¡≈ «’ ¿π‘ ’≈˘È ÍzÏßË ˘ «¬√ Â∑ª ⁄Ò≈¬∂ «’ ÒØ’ª ˘ «È¡≈ Íz≈Í ’È Á∂
«¬’ Ï≈Ï ÓΩ’∂ Íz≈Í ‘؉Õ
J ÒØ’ ¡Á≈Òª Á∂ ÍzÏßË È∂ ÌØ√∂ÔØ◊ ±Í «Úæ⁄ «¬’ ÍzÙß√≈ÔØ◊ ’ßÓ ’∆Â≈ ˛ «¬√ È∂ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ Á∂ Ì≈
˘ ÿ‡≈«¬¡≈ ¡Â∂ «È¡≈ Íz≈ÍÂ∆ Á∆ Íz«’«¡≈ ˘ ¡≈√≈È ¡Â∂ ÿæ‡ ÷⁄∆Ò≈ ω≈«¬¡≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 179