Page 20 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA: Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈

Í∆Û∑ ÒØ’ª ˘ Èπ’√≈È Í»≈ ’È Á≈ ¡≈Á∂Ù Á∂‰ Ò¬∆ «¬’ È≈◊«’ ¡Á≈Ò Á≈ Á‹≈ ÍÃ≈Í ˛Õ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∂ È؇
ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ «‘æª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ √Ú‹È’ «‘æ Óπ’æÁÓ≈ «ÚÚ√Ê≈ (Public Interest
Litigation-PIL) Ú∆ Ó‘æÂÚÍ»È √≈ËÈ Ï‰∆ ‘ج∆ ˛Õ

A@. È≈◊«’ª Á∂ ÓΩ«Ò’ ’ÂÚ (Fundamental Duties of the Citizens): √ø«ÚË≈È ¡≈͉∂ Ì≈◊-IV -¬∂
¡Èπ¤∂Á EA-¬∂ (AIGF «Úæ⁄ DBÚƒ √ø«ÚË≈«È’ √ØË È≈Ò Ù≈«ÓÒ ’∆Â∂ ◊¬∂) Á∂ ¡Ë∆È È≈◊«’ª Á∂ ‘∂· «Ò÷∂ A@
ÓΩ«Ò’ ’ÂÚ «ÈË≈« ’Á≈ ˛: (A) √ø«ÚË≈È, ≈Ù‡∆ fiø‚∂ ¡Â∂ ≈Ù‡ ◊≈È Á≈ ¡≈Á ’È≈, (B) √πÂøÂÂ≈
Á∂ √ø◊≈Ó Á∂ ¿πµ⁄ ¡≈ÁÙª ”Â∂ ⁄æÒ‰≈, (C) Ì≈ Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈, ¬∂’Â≈ Â∂ ¡÷ø‚Â≈ ˘ ω≈¬∆ æ÷‰≈, (D) Á∂Ù Á∆
√πæ«÷¡≈ ’È≈ ¡Â∂ ‹Á Ú∆ ˜» ÍÚ∂ ≈Ù‡ Ò¬∆ ¡≈͉∆ √∂Ú≈ «ÈÙ≈Ú ’È≈, (E) Ì≈ Á∂ √≈∂ ÒØ’ª ˘
√ªfi∂ ÌÃ≈Â∆Ì≈Ú ˘ ÏÛ∑≈Ú≈ Á∂‰ ¡Â∂ ¡Ωª Á∂ Ó≈È-√ÈÓ≈È ˘ ·∂√ Í‘πø⁄≈¿π‰ Ú≈Ò∆ ‘∂’ ’≈Ú≈¬∆ Á∆ «ÈøÁ≈
’È≈, (F) ≈Ù‡ Á∆ √ªfi∆ √ø√«¥«Â’ «Ú≈√ Á∆ √πæ«÷¡≈ ’È≈, (G) Íë’«Â’ Ú≈Â≈ÚÈ Á∆ √πæ«÷¡≈
’È≈ ¡Â∂ ‹∆Ú-‹ø»¡ª ÍÃÂ∆ Á«¬¡≈ æ÷‰≈, (H) «Ú«◊¡≈«È’ √Ø⁄ ÓÈπæ÷Ú≈Á ¡Â∂ «◊¡≈È Â∂ √ØË Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ˘
«Ú’«√ ’È≈, (I) √Ú‹È’ √øÍÂ∆ Á∆ æ«÷¡≈ ’È≈ ¡Â∂ «‘ø√≈ ÂØ∫ Á» «‘‰≈, (A@) √≈∆¡ª «Ú¡’Â∆◊Â
¡Â∂ √Ó»«‘’ ◊Â∆«ÚË∆¡ª «Úæ⁄ Ù≈ÈÁ≈ ÍÃ≈ÍÂ∆¡ª Ò¬∆ ¿πÂ√π’ «‘‰ Á≈ ÔÂÈ ’È≈Õ
√ø«ÚË≈È Á∆ HFÚƒ √ØË È≈Ò Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ Á≈ «¬‘ ’ÂÚ Ï‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ¿π‘ ¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ ˜»∆
»Í «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈ ÍÃÁ≈È ’Ú≈¿π‰Õ
Í «¬‘ ÓΩ«Ò’ ’ÂÚ ¡Á≈Òª ÚæÒØ∫ Ò≈◊» È‘ƒ ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂Õ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ Á∂ Ï≈Ï «¬‘ ÓΩ«Ò’ ’ÂÚ
Ú∆ √ø«ÚË≈«È’ ÈÀ«Â’Â≈ Á≈ «¬’ «‘æ√≈ ‘ÈÕ
AA. ≈‹ È∆Â∆ Á∂ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ (Directive Principles of State Policy) : √ø«ÚË≈È Á≈ Ì≈◊ IV (¡Èπ¤∂Á
CF-EA) ≈‹ È∆Â∆ Á∂ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ª Á≈ Úȉ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆¡ª √Ì ÂØ∫ ¡≈ÁÙ≈ÂÓ’
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª «Úæ⁄Ø∫ «¬’ ˛Õ √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ «¬‘ Ì≈◊ Ù≈«ÓÒ ’Á∂ √Ó∂∫ √ø«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈ ¡≈«¬ÒÀ∫‚ Á∂ √ø«ÚË≈È
¡Â∂ ◊ªË∆Ú≈Á Â∂ Î∂Ï∆¡È √Ó≈‹Ú≈Á Á∆¡ª «Ú⁄≈Ë≈≈Úª ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ
«ÈÁ∂Ù’ «√˪ ≈‹ ÍÃÙ≈√È Ò¬∆ «¬‘ «ÈÁ∂Ù ‹≈∆ ’Á∂ ‘È «’ ¿π‘ ¡≈͉∆¡ª È∆Â∆¡ª È≈Ò √Ó≈«‹’,
¡≈«Ê’ «Ú’≈√ Á≈ ¿πÁ∂Ù ÍÃ≈Í ’∂Õ «ÈÁ∂Ù’ «√˪ ≈‹ ˘ «¬‘ ¡≈Á∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ «¬‘ ÒØ’ª Á∂ ‹∆ÚÈ
«‹¿»‰ Ò¬∆ √‘∆ √≈ËÈ ÍÃÁ≈È ’∂, √øÍÂ∆ Á∆ «È¡≈ ÌÍ» Úø‚ «ÈÙ«⁄ ’∂, Ï≈Ï ’øÓ Ò¬∆ Ï≈Ï ÂÈ÷≈‘,
Ïæ«⁄¡ª, ¡Ωª, Ó˜Á»ª ¡Â∂ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∂ «‘æª Á∆ √πæ«÷¡≈ ’∂, Ïπ„≈Í≈ ÍÀÈÙÈ, √Ó≈«‹’ Ï≈ÏÂ≈, √ÚÙ≈√∆
√ø√Ê≈Úª Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’∂, √Ó≈‹ Á∂ ’Ó˜Ø Ú◊ª Á∂ «‘æª Á∆ √πæ«÷¡≈ ’∂ ¡Â∂ ÿ∂¨ ¿πÁÔØ◊, Í∂∫‚» «Ú’≈√,
¡øÂ≈Ù‡∆ ÙªÂ∆, Á»√∂ Á∂Ùª È≈Ò «ÓæÂÂ≈ ¡Â∂ √«‘ÔØ◊ ˘ ¿πÂÙ≈«‘ ’∂Õ ‹∂. ¡ÀµÈ. ‹ØÙ∆ (J. N. Joshi)
Á∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, ““«ÈÁ∂Ù’ «√˪ª «Úæ⁄ ¡≈Ëπ«È’ ÒØ’ÂøÂ∆ ≈‹ Ò¬∆ «¬’ Ï‘π ‘∆ «Ú¡≈Í’, ≈‹È∆«Â’,
√Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ÍÃØ◊≈Ó Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ””
‹∂’ √ø«ÚË≈È Á∂ Ì≈◊ III «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ Ì≈ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’ ÒØ’ÂøÂ Á∆ ȃ‘ æ÷Á∂ ‘È Âª
«ÈÁ∂Ù’ «√˪ (Ì≈◊ IV) Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ÒØ’ÂøÂ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ Á≈ «ÈÙ⁄≈ ’Á∂ ‘ÈÕ
«ÈÁ∂Ù’ «√˪ ““«’√∂ Ú∆ ¡Á≈Ò ÚæÒØ∫ ’≈˘È∆ »Í «Úæ⁄ Ò≈◊» È‘ƒ ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂Õ”” ª Ú∆, √ø«ÚË≈È «¬‘
¡ÀÒ≈È ’Á≈ ˛ «’ «¬‘ Á∂Ù Á∂ ÍÃÙ≈√È Ò¬∆ ÓΩ«Ò’ «√˪ ‘È ¡Â∂ «¬‘ ≈‹ Á≈ ’ÂÚ ˛ «’ ¿π‘ ’≈˘È
«ÈÓ≈‰ ’Á∂ √Ó∂∫ «¬È∑ª ˘ Ò≈◊» ’∂Õ

AB. ÁØ-√ÁÈ∆ √øÿ∆ √ø√Á (Bi-Cameral Union Parliament) : √ø«ÚË≈È √øÿ∆ ÍæË ”Â∂ ÁØ-√ÁÈ∆ √ø√Á Á∆
«ÚÚ√Ê≈ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ˘ √øÿ∆ √ø√Á Á≈ È≈Ó «ÁøÁ≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ÁØ √ÁÈ ‘È : ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈Õ

ÒØ’ √Ì≈ √ø√Á Á≈ ‘∂·Ò≈ ¡Â∂ ÒØ’ª ÚæÒØ∫ ÍÃÂæ÷ »Í «Úæ⁄ ¸«‰¡≈ √ÁÈ ˛Õ «¬‘ Ì≈ Á∂ ÒØ’ª Á∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈
’Á≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ ÚË∂∂ ÂØ∫ ÚË∂∂ √ø«÷¡≈ EDE «ÈË≈« ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ ‘∂’ ≈‹ Á∂ ÒØ’ ¡≈͉∆
‹È√ø«÷¡≈ Á∂ ¡ÈπÍ≈ «Úæ⁄ ¡≈͉∂ ÍÃÂ∆«ÈË∆ ¸‰Á∂ ‘ÈÕ Ô». Í∆. Á∆ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ H@ ¡Â∂ Í≥‹≈Ï Á∆¡ª AC
√∆‡ª ‘ÈÕ ÒØ’ √Ì≈ Ò¬∆ ⁄؉ª «¬È∑ª «√˪ª ¡Èπ√≈ ’Ú≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È: (A) ‘∂’ ⁄؉ (B) ◊πÍ Ú؇ª
(C) «¬’ Ú؇ «¬’ Ú؇ (D) √Ë≈‰ Ï‘πÓ «‹æ ÍÉ≈Ò∆ (E) √Ú‹È’ «Ú¡√’ Ú؇ Á≈ ¡«Ë’≈ (ÍπÙª ¡Â∂
«¬√Â∆¡ª Á∆ ¿πÓ∆ÁÚ≈ Ï‰È Á∆ ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ¿πÓ AH √≈Ò Á∆ ˛-Í«‘Òª «¬‘ BA √≈Ò Á∆ ‘πøÁ∆ √∆) BE √≈Ò

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 13