Page 16 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA: Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈

˘ √Ú∆’≈ È‘∆∫ ’Á∂ «’ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈ Ï‘π ÊØÛ∑∂ «‹‘∂ Ú؇ª È∂ ‘∆ ⁄؉ ’∆Â∆ √∆ ‹Ø «’ ‹È√ß«÷¡≈ Á∂ È؇
B@ ÍzÂ∆Ù Ì≈◊ ÂØ∫ Ú∆ ÿæ‡ √∆ ¡Â∂ «¬‘ Ú∆ √ßÍzÁ≈«¬’ ⁄؉ Óß‚Òª Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ⁄؉ ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆ Í Ï‘πÂ
Úæ‚∆ √ß«÷¡≈ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ «¬√ ¡≈ÒØ⁄È≈ ˘ √Ú∆’≈ È‘∆∫ ’Á∂Õ ¿πÈ∑ª Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈
ͱÈ ÂΩ ”Â∂ ÍzÂ∆«ÈË∆ √ß√Ê≈ √∆ ¡Â∂ «¬√ ˘ ÒØ’ª ÚæÒØ∫ «ÁæÂ∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ ¡«Ë’≈ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ج∂
«¬√ È∂ √ß«ÚË≈È Á≈ «ÈÓ≈‰ ’∆Â≈ √∆Õ
C. √ß«ÚË≈È Á∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ (Preamble to the Constitution): Ì≈ Á∂ √ß«ÚË≈È Á∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ «¬’ ⁄ß◊∆
Â∑ª «Â¡≈ ’∆Â≈ Á√Â≈Ú∂˜ ˛ ‹Ø «’ √ß«ÚË≈È Á∂ ÁÙÈ ¡Â∂ ¿πÁ∂Ùª Á≈ Úȉ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ ÿØÙ‰≈ ’Á∆
˛ «’ Ì≈ «¬’ ¡«‹‘≈ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ, √Ó≈‹Ú≈Á∆, ËÓ-«ÈÍæ÷, ÒØ’ÂßÂ∆-◊‰≈‹ «‹√ «Úæ⁄ ÒØ’ª Á∆
«È¡≈, √πÂßÂÂ≈ ¡Â∂ Ï≈ÏÂ≈ ÍzÁ≈È ’È ¡Â∂ Ì≈¬∆⁄≈’ √ªfi, «Ú¡’Â∆◊ ¡≈Á, ≈Ù‡ Á∆ ¬∂’Â≈ ¡Â∂
¡÷ø‚Â≈ ˘ ¿πÂÙ≈«‘ ’È ¡Â∂ √Ê≈«Í ’È Á≈ Ú⁄È «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ˛Õ Íz√Â≈ÚÈ≈ Á∂ ¡ßÌ «Úæ⁄ Íz√Â≈ÚÈ≈
˘ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Á≈ Ì≈◊ È‘∆∫ Óß«È¡≈ «◊¡≈ √∆ Í √Ú¿πµ⁄ ¡Á≈Ò ÚæÒØ∫ ’∂ÙÚ≈ÈßÁ Ì≈Â∆ ’∂√ «Úæ⁄ «ÁæÂ∂
◊¬∂ «ÈÓ≈‰ Á∂ Ï≈¡Á «¬√ ˘ √ß«ÚË≈È Á≈ «¬’ Ì≈◊ ÓßÈ «Ò¡≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ DBÚƒ √ØË (1976) ÚæÒØ∫ √ØË
’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂ ÙÏÁ, “√Ó≈‹Ú≈Á”, ËÓ-«ÈÍæ÷” ¡Â∂ “¡÷ø‚Â≈” «¬√ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ
D. Ì≈ «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ, √Ó≈‹Ú≈Á∆, ËÓ-«ÈÍæ÷ ÒØ’ÂßÂ∆, ◊‰≈‹ ˛ (India is a Sovereign, Social-
ist, Secular, Democratic, Republic: «‹Ú∂∫ «’ Íz√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄ ÿØÙ‰≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛, Ì≈ «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈
√ßÍÈ, √Ó≈‹Ú≈Á∆, ËÓ-«ÈÍæ÷, ÒØ’ÂßÂ∆ ◊‰≈‹ ˛Õ «¬‘ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Ì≈Â∆ ≈‹ Á∂ Íø‹ Óπæ÷ Ò’Ùª ˘ Íz◊‡
’Á∆¡ª ‘È:
(i) Ì≈ «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈-√ßÍÈ ≈‹ ˛ (India is a Sovereign State): Íz√Â≈ÚÈ≈ ÿث٠’Á∆ ˛ «’ Ì≈ «¬’
ÍÃÌ»√æÂ≈ √ßÍÈ ≈‹ ˛Õ «¬‘ «¬√ Ò¬∆ ˜±∆ √∆ «’ Ì≈ ”Â∂ «Ïz«‡Ù Ù≈√È ÷ÂÓ ‘Ø ¸æ’≈ √∆ ¡Â∂ Ì≈ «Ïz«‡Ù
√≈Ó≈‹ Á∂ ¡Ë∆È È‘∆∫ «‘≈ √∆Õ «¬√ È∂ AE ¡◊√Â, AIDG ˘ «Ïz«‡Ù Ù≈√È Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ Á∂ Ï≈¡Á Ì≈ ˘
Â’È∆’∆ ±Í «Úæ⁄ «ÓÒ∂ ¿πÍ«ÈÚ∂Ù’ ÍæË Á∂ ÷ÂÓ ‘؉ Á∆ Ú∆ ÍπÙ‡∆ Ú∆ «¬√ «Úæ⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈‰
√Ì≈ ÚæÒØ∫ √ß«ÚË≈È ˘ ¡ÍÈ≈¿π‰ È≈Ò «¬‘ ¿πÍ«ÈÚ∂Ù’ √«ÊÂ∆ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆ ¡Â∂ Ì≈ ͱÈ ÂΩ ”Â∂ √πÂßÂ Á∂Ù
Á∂ ±Í «Úæ⁄ «ÚÙÚ Á∂ È’Ù∂ ”Â∂ ¿πµÌ ’∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈«¬¡≈Õ «¬√ È∂ √πÂßÂÂ≈ Á∂ √ßÿÙ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Á∆ ÿØÙ‰≈ ’∆Â∆
¡Â∂ «¬√ ◊æÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ ’∆Â∆ «’ Ì≈ ¡ßÁ ¡Â∂ Ï≈‘ ±Í «Úæ⁄ ¡≈͉∂ ÎÀ√Ò∂ ÷πÁ ÒÀ‰ ¡Â∂ «¬√ ˘ ¡≈͉∂
ÒØ’ª ¡Â∂ ÷∂Âª Ò¬∆ Ò≈◊± ’È Á∂ Ò¬∆ √πÂßÂ ˛Õ
(ii) Ì≈ «¬’ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ≈‹ ˛ (India is a Socialist State): ⁄≈‘∂ «’ Ùπ± ÂØ∫ ‘∆ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄
√Ó≈‹Ú≈Á Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Ù≈«ÓÒ √∆ Í «¬√ ˘ √ÍæÙ‡ ’È Ò¬∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á Á≈ ÙÏÁ Ù≈«ÓÒ ’È
Ò¬∆ «¬√ «Úæ⁄ AIGF «Úæ⁄ √ØË ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ ÂØ∫ «¬√ ÂæÊ Á≈ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛ «’ Ì≈ √≈∆ Â∑ª Á∂ ÙØÙ‰ Á∆
√Ó≈ÍÂ∆ ’’∂ ¡Â∂ ¡≈ÓÁÈ, √ت Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ Á∆ ·∆’ Úß‚ ’’∂ ¡≈͉∂ ÒØ’ª Ò¬∆ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’ ¡Â∂
≈‹È∆«Â’ «È¡≈ Íz≈Í ’È Ò¬∆ ÍzÂ∆ÏøÁ ˛ Í «¬‘ Ó≈’√/¥ªÂ∆’≈∆ „ß◊ª È≈Ò È‘∆∫ ÏÒ«’ ÙªÂ∆ͱÚ’,
√ß«ÚË≈«È’ ¡Â∂ ÒØ’ÂßÂ∆ „ß◊ª È≈Ò Íz≈Í ’∆Â∂ ‹≈‰ ÍzÂ∆ Ú⁄ÈÚæË ˛Õ «¬‘ ÙÏÁ «’ Ì≈ «¬’ √Ó≈‹Ú≈Á∆
Á∂Ù ˛, Á≈ ¡√Ò «Úæ⁄ ¡Ê «¬‘ ˛ «’ Ì≈ «¬’ ÒØ’ÂßÂ∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ Á∂Ù ˛Õ «¬√ È≈Ò √Ó≈«‹’ ¡≈«Ê’
«È¡≈ ÍzÂ∆ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ Á≈ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛ ‹Ø «’ Á∂Ù ÚæÒØ∫ ÒØ’ÂßÂ∆ «ÚÚ‘≈ ¡Â∂ √ß◊«·Â «ÈÔØ‹È È≈Ò Íz≈ÍÂ
’∆Â∆ ‹≈‰∆ ˛Õ Í AIIA «Úæ⁄ ¿πÁ≈∆’È «Èæ‹∆’È ¡Â∂ «ÚÙÚ∆’È Á∆ ÈÚ∆∫ ¡≈«Ê’ È∆Â∆ ¡Í‰≈¬∂ ‹≈‰
Á∂ Ï≈¡Á «¬√ ”Â∂ ÍzÙÈ «⁄ßÈ∑ Ò◊≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
(iii) Ì≈ «¬’ ËÓ-«ÈÍæ÷ ≈‹ ˛ (India is a Secular State): DBÚƒ √ØË È≈Ò Ì≈ ≈‹ Á∆¡ª ’¬∆
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Á∂ È≈Ò-È≈Ò ÙÏÁ ““ËÓ-«ÈÍæ÷Â≈”” Ú∆ Íz√Â≈ÚÈ≈ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ Á∂ Ù≈«ÓÒ ’È
Á≈ √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ ¡Ê «¬‘ ˛ «’ «¬‘ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Á∂ ËÓ-«ÈÍæ÷ √Ú±Í ˘ ¡Â∂ «˜¡≈Á≈ √ÍæÙ‡ ’Á≈ ˛
«¬’ ≈‹ (Á∂Ù) ‘؉ Á∂ È≈Â∂ Ì≈ «’√∂ Ú∆ ËÓ ˘ ’ج∆ «ÚÙ∂Ù Á‹≈ È‘∆∫ «ÁßÁ≈Õ Ì≈ Á≈ ’ج∆ √’≈∆ ËÓ
È‘∆∫ ˛Õ «¬√ È≈Ò «¬‘ ÓΩ«Ò’Ú≈Á∆ ‹ª ËÓ ¡Ë≈« ≈‹ª, «‹Ú∂∫ «’ Í≈«’√Â≈È ¡Â∂ ‘Ø Óπ√«ÒÓ Á∂Ùª Á∂ ≈‹ª
ÂØ∫ ¡Òæ◊ ω ‹ªÁ≈ ˛Õ ‘ª √’≈≈ÂÓ’ Í«‘Ò± «¬‘ ˛ «’ Ì≈ «Úæ⁄ √≈∂ ËÓª ˘ «¬’ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ ¡Â∂
√πÂßÂÂ≈ Á∂ ’∂ ËÓ-«ÈÍæ÷Â≈ Á∆ È∆Â∆ ¡Í‰≈¬∆ ◊¬∆ ˛Õ ¡Èπ¤∂Á BE ÂØ∫ BH Âæ’ √ß«ÚË≈È ¡≈͉∂ √≈∂ È≈◊«’ª
˘ Ë≈«Ó’ √πÂßÂÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ «¬‘ «ÏȪ «’√∂ Íæ÷Í≈ Á∂ ¡≈͉∂ √≈∂ È≈◊«’ª ˘ Ï≈Ï ¡«Ë’≈

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 9