Page 21 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ‹ª «¬√ ÂØ∫ ÚË∂∂ ¿πÓ Á∂ √≈∂ ¿πÓ∆ÁÚ≈, ÒØ’ √Ì≈ Á∆ ⁄؉ ÒÛÈ Á∂ ÔØ◊ ‘ÈÕ «¬√ Á≈ ’≈‹’≈Ò E √≈Ò ˛ Í
≈Ù‡ÍÂ∆, ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «√Î≈Ù ”Â∂ «¬√ ˘ ’≈‹’≈Ò Í»≈ ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ Ìø◊ ’ √’Á≈ ˛Õ
≈‹ √Ì≈ √ø√Á Á≈ ¿πÍÒ≈ ¡Â∂ ¡ÍÃÂæ÷ »Í «Úæ⁄ ⁄؉ √ÁÈ ˛, «¬‘ ÓÀ∫Ï √øÿ Á∂ ≈‹ª Á∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á≈ ˛Õ
«¬√ Á∆ ’πÒ ÓÀ∫Ï«ÙÍ √ø«÷¡≈ BE@ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄Ø∫ BCH ÓÀ∫Ï ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈Úª ÚæÒØ∫ ¡ÈπÍ≈«Â’ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ Á∆
ÍÉ≈Ò∆ È≈Ò ¸‰∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ AB ÓÀ∫Ï ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ ’Ò≈-«Ú«◊¡≈È ¡Â∂ √≈«‘ Á∂ ÷∂Âª Á∂ ÍÃÂ∆Ù·Â
«Ú¡’Â∆¡ª «Úæ⁄Ø∫ ¸‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÚÂÓ≈È ≈‹ √Ì≈ Á∂ BD@ ÓÀ∫Ï ‘ÈÕ ≈‹ √Ì≈ √ø√Á Á≈ «¬’ √Ê≈¬∆ √ÁÈ
˛ Í «¬√ Á∂ «¬’ «Â‘≈¬∆ ÓÀ∫Ï ‘∂’ ÁØ √≈Ò Ï≈¡Á √∂Ú≈Óπ’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘∂’ ÓÀ∫Ï Á∂ ¡‘πÁ∂ Á≈ ’≈‹’≈Ò
F √≈Ò ˛Õ
ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄Ø∫ ÒØ’ √Ì≈ ÚË∂∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ˛Õ «¬√ ’ØÒ ‘∆ ¡√Ò∆ «ÚæÂ∆ Ù’Â∆¡ª ‘È ¡Â∂ ’∂ÚÒ «¬‘∆
ÓøÂ∆ Óø‚Ò ˘ ‘‡≈ √’Á≈ ˛Õ ÓøÂ∆ Óø‚Ò √Ó»«‘’ »Í «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ ÍÃÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ≈ ˛ Í ≈‹ √Ì≈ ™È∆
Ù’Â∆‘∆‰ Ú∆ È‘ƒ, «‹øÈ≈ «’ «Ïë‡Ù Ò≈‚ √ÁÈ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ÒØ’ √Ì≈ ™È∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ˛, «‹øÈ≈ «’ «Ïë‡Ù
’≈ÓÈ √ÁÈÕ
√øÿ∆ √ø√Á «¬’ ÍÃÌ»√æÂ≈ √øÍÈ √ø√Á È‘ƒ ˛Õ «¬‘ √ø«ÚË≈È Á∂ ¡Ë∆È ◊«·Â ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬‘ ’∂ÚÒ ¿πÈ∑ª
Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’ √’Á∆ ˛ ‹Ø «’ «¬√ ˘ √ø«ÚË≈È «ÁæÂ∆¡ª ‘ÈÕ
AC. √ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆ (Parliamentary System) : Ì≈ Á≈ √ø«ÚË≈È ’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ª «Úæ⁄ √ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆ Á∆
«ÚÚ√Ê≈ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ «Ïë‡Ù √ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆ ”Â∂ ¡Ë≈« ˛Õ Ì≈ Á≈ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂Ù Á≈ √ø«ÚË≈«È’ Óπ÷∆¡≈
˛, «‹√ ’ØÒ È≈Ó≈Â ‘∆ Ù’Â∆¡ª ‘ÈÕ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ÓøÂ∆ Óø‚Ò ¡√Ò∆ ’≈‹ Í≈«Ò’≈ ˛Õ
ÓøÂ∆¡ª Á≈ √ø√Á Á≈ ÓÀ∫Ï ‘؉≈ ˜»∆ ˛Õ ÓøÂ∆ Óø‚Ò Á∂ ÓÀ∫Ï ¡≈͉∂ √≈∂ ’øÓª Ò¬∆ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ √≈‘Ó‰∂ √Ó»«‘’
»Í «Úæ⁄ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Ï∂ÌØ√◊∆ ÍÃ√Â≈Ú Í≈√ ’∆Â∂ ‹≈‰ ”Â∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ÍÉ≈Ò∆ ÓøÂ∆
ÍÃ∆ÙÁ ˘ «¬‘ ¡«Ë’≈ ˛ «’ «¬‘ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ÒØ’ √Ì≈ Ìø◊ ’È Á∆ «√Î≈Ù ’ √’Á∆ ˛Õ «Â¡≈◊ ÍæÂ
Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛, «¬√∂ Â∑ª ‘∂’ ≈‹ «Úæ⁄ «¬È∑ª «ÈÔÓª Á∂ ¡Èπ√≈ √’≈ ’øÓ ’Á∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª √ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆
Á∆¡ª √≈∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ‘È Í ¡æ‹-’æÒ∑ «¬√ «ÚÙ∂ ”Â∂ ⁄⁄≈ Ú∆ ⁄æÒ ‘∆ ˛ «’
√ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ Ì≈ «Úæ⁄ ÍÃË≈È◊∆ √Ú»Í Á∆ «Ò¡ªÁ∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ «’ È‘ƒÕ «ÂzÙø’» √ø√Áª Á∂
‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Á∂ Ôπæ◊ ¡Â∂ Ì≈Â∆ ÁÒ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ ÂÒÂ≈ È∂ ’πfi «ÚÁÚ≈Ȫ ”Â∂ «¬‘ ÍÃÌ≈Ú Í≈«¬¡≈ ˛ «’ ¿π‘
ÍÃË≈È◊∆ Á∂ ÂΩ ”Â∂ √’≈ Á∆ Ú’≈Ò ’È Òæ◊∂ ‘È, «‹√ È≈Ò ’πfi «ÈÙ«⁄ √Ó∂∫ Ò¬∆ «¬’ √«Ê √’≈ ‘Ø∫Á
«Úæ⁄ ¡≈ √’∂Õ Ó¬∆-‹»È, AIIF : ¡ÍÃÀÒ AIIG Ó≈⁄, AIIH : ¡ÍÃÀÒ, AIII ¡Â∂ Ó¬∆ B@@D «Úæ⁄ ≈Ù‡ √’≈
ω≈¿π‰ «Úæ⁄ Í∂Ù ¡≈¬∆¡ª ’«·È≈¬∆¡ª «Úæ⁄ «¬’ Ú≈ «Î ÚÂÓ≈È √ø√Á∆ ÍÉ≈Ò∆ «Úæ⁄ ÍÃË≈È◊∆ ÍÉ≈Ò∆ Á∂
ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ’πfi Âæ ¡ÍÈ≈¿π‰ Á∆ Óø◊ ˘ «ÁzÛ ’∆Â≈ ˛ Í «¬√ «Ú⁄≈ ˘ ≈Ù‡∆ ÓȘ»∆ ¡‹∂ Ï≈’∆ ˛Õ
AD. «Ú¡√’ Ú؇ Á≈ ¡«Ë’≈ (Adult-Sufferage) : Ì≈ Á≈ √ø«ÚË≈È √≈∂ «Ú¡√’ª ˘ Ú؇ Á≈ ¡«Ë’≈
ÍÃÁ≈È ’È≈ ˛Õ ÍÃØ. ÙÃ∆«ÈÚ≈√È «Ò÷Á∂ ‘È, ““«’√∂ Ú∆ ÔØ◊Â≈ Á∆ Ù æ÷∂ «ÏȪ √≈∂ «Ú¡√’ª ˘ Ú؇ Á≈ ¡«Ë’≈
Á∂‰≈ √ø«ÚË≈È «ÈÓ≈‰ √Ì≈ ÚæÒØ∫ ¸æ’∂ ◊¬∂ √Ì ÂØ∫ ÚË∂∂ Ó‘æÂÚÍ»È ’ÁÓª «Úæ⁄Ø∫ «¬’ ˛ ¡Â∂ «¬‘ «¬’ «ÚÙÚ≈√
Á∆ ’≈Ú≈¬∆ ˛Õ Ì≈ √’≈ Á∂ ¡Ë∆«ÈÔÓ AICE Á∂ ¡Ë∆È ’πÒ ‹È√ø«÷¡≈ Á∂ ’∂ÚÒ AD ÍÃÂ∆Ù ÒØ’ª ˘ ‘∆
Ú؇ Á∂‰ Á≈ ¡«Ë’≈ √∆ ¡Â∂ «¬√Â∆¡ª Á≈ ’πÒ Ú؇ª «Úæ⁄ Ì≈◊ È≈Ó≈Â Á≈ ‘∆ √∆Õ ‘π‰ Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∂
¡Ë∆È «¬√Â∆¡ª ¡Â∂ ÍπÙ ÁØÚª ˘ Ú؇ Á≈ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ ˛, ‘π‰ Ú؇ Á∂ ¡«Ë’≈ Ò¬∆ ¿πÓ ‘æÁ BA √≈Ò
ÂØ∫ ÿ‡≈ ’∂ AH √≈Ò ’∆Â∆ ‹≈ ¸æ’∆ ˛Õ AH √≈Ò ÂØ∫ ¿πµÍ Á∆ ¿πÓ Á∂ √≈∂ Ì≈Â∆¡ª ˘ ⁄؉ª «Úæ⁄ Ú؇ Í≈¿π‰ Á≈
¡«Ë’≈ ÍÃ≈Í ˛Õ
AE. «¬’ ¡÷ø‚Â≈ ≈‹ Á∂ È≈Ò «¬’æÒ∆ È≈◊«’Â≈ Á∂ È≈Ò «¬’æ·∂ ≈‹ (Single Integrated Polity with
Single Citizenship) : Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È √≈∂ ≈‹ª ˘ Ï≈Ï »Í «Úæ⁄ Ì≈Â∆ √øÿ Á≈ Ì≈◊ ω≈™Á≈ ˛Õ
““√≈‚≈ ◊‰ÂøÂ √ÒÂȪ Á≈ ◊·ÏøËÈ È‘ƒ ˛, ÏÒ«’ «¬‘ «¬’ ¡√Ò∆ √øÿ ˛, «‹√ ˘ Ì≈ Á∂ ÒØ’ª È∂ Ì≈Â
Á∂ √≈∂ È≈◊«’ª ˘ Ï≈Ï æ÷ ’∂ ÍÃÌ»√æÂ≈ Á∂ ÓΩ«Ò’ √ø’ÒÍ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ √Ê≈«Í ’∆Â≈ ˛Õ √≈∂ È≈◊«’ª ˘
«¬’ Ï≈Ï È≈◊«’Â≈ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ ‹Ø «’ ¿πÈ∑ª ˘ «¬’ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ ¡Â∂ √πÂøÂÂ≈ Â∂ ≈‹ ÍÃÙ≈√È
Á∆ «¬’ ¡«‹‘∆ √πæ«÷¡≈ ÍÃÁ≈È ’Á∆ ˛Õ”” ‘π‰ Ì≈Â∆ Ó»Ò Á∂ «ÚÁ∂Ù∆ È≈◊«’ª, ‹Ø «’ BF ‹ÈÚ∆, AIE@ ÂØ∫
Ï≈¡Á «ÚÁ∂Ùª «Úæ⁄ ‹≈ ’∂ Ú√ ◊¬∂ ‘È, «‹È∑ª È∂ Á»√∂ Á∂Ùª Á∆ È≈◊«’Â≈ ÍÃ≈Í ’ Ò¬∆ ˛, ˘ Ú∆ Ì≈ Á∆

14 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY