Page 18 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñA: Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈

«’ Ù’Â∆¡ª Á∆ Úø‚ √ÏøË∆ ’∂∫Á-≈‹ fi◊«Û¡ª Á∂ ÎÀ√Ò∂ Á≈ Ú∆ ¡«Ë’≈ ˛ ¡Â∂ (v) ÁØ √ÁÈ∆ √ø√ÁÕ Í Ï‘π È؇
‘∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ’∂∫Á, √ªfi≈ √ø«ÚË≈È, ¬∂’Ò È≈◊«’Â≈, √ø’‡ ’≈Ò √«ÊÂ∆ Á∆ «ÚÚ√Ê≈, √ªfi≈ ⁄؉ ’«ÓÙÈ,
√ªfi∆ ¡«÷Ò Ì≈Â∆ √∂Ú≈Úª Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’’∂ √ø«ÚË≈È √ÍæÙ‡ »Í «Úæ⁄ ¬∂’≈ÂÓ’ Ì≈ÚÈ≈ ˘ ÍÃ◊‡ ’Á≈ ˛Õ
√øÿÚ≈Á ¡Â∂ ¬∂’≈ÂÓ’Ú≈Á Á≈ «ÓÙÈ Ì≈Â∆ √Ó≈‹ Á∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ √Ú»Í ¡Â∂ ÷∂Â∆ «Ú«ÌøÈÂ≈Úª ˘ «Ë¡≈È
«Úæ⁄ æ÷ ’∂ ¡Â∂ ≈Ù‡ Á∆ ¬∂’Â≈ Â∂ ¡÷ø‚Â≈ Á∆ ˜» ’≈È ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ Í«‘Ò∆ È∂ √øÿÚ≈Á Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄
ÎÀ√Ò≈ ÒÀ‰ Ò¬∆ Ó‹Ï» ’∆Â≈ ¡Â∂ Á»√∆ È∂ ¬∂’≈ÂÓ’Â≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ˘ ¡ÍÈ≈¿π‰≈ ˜»∆ ω≈ «ÁæÂ≈Õ «¬√ Â∑ª
Ì≈ Á≈ √ø«ÚË≈È È≈ ª Í»È ÂΩ ”Â∂ √øÿ∆ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¬∂’≈ÂÓ’ ÏÒ«’ «¬‘ ÁØÚª Á≈ «ÓÙÈ ˛Õ «¬‘ ¡ø«Ù’
»Í «Úæ⁄ √øÿ∆ ¡Â∂ ¡ø«Ù’ »Í ”⁄ ¬∂’≈ÂÓ’ ≈‹ ˛Õ (‚∆. ¡ÀµÈ. ÏÀÈ‹∆)
G. ’·ØÂ≈ ¡Â∂ Ò⁄’Ù∆ÒÂ≈ Á≈ «ÓÙÈ (Mixture of Rigidity and Flexibility) : Ì≈ Á≈ √ø«ÚË≈È ’¬∆
«Ú«Ù¡ª ”Â∂ √ØË Ò¬∆ «¬’ ’·Ø √ø«ÚË≈È ˛Õ «¬√ Á∆¡ª ’πfi «ÚÚ√Ê≈Úª Ï‘π ¡Ω÷∂ „ø◊ È≈Ò √ØË ’∆Â∆¡ª
‹≈ √’Á∆¡ª ‘È, ‹Á «’ Á»√∂ ’πfi ‘æÒ «Úæ⁄ ÏÛ∆ ¡√≈È∆ È≈Ò √ØË ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ ’πfi Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄
√ø√Á √ø«ÚË≈È Á∂ ’πfi «‘æ√∂ ˘ ’∂ÚÒ «¬’ ’≈˘È Í≈√ ’’∂ ‘∆ √ØË ’ √’Á∆ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ÈÚ∂∫ ≈‹
ω≈¿π‰, «’√∂ ≈‹ Á∂ ÷∂Â ÚË≈¿π‰ ‹ª ÿ‡≈¿π‰, È≈◊«’Â≈ È≈Ò √Ïø«Ë «ÈÔÓ, «’√∂ ≈‹ Á∆ «ÚË≈È ÍÃ∆ÙÁ
˘ √Ê≈«Í ’È ‹ª √øÍ ’È È≈Ò √Ïø«Ë √Ø˪ ¡√≈È∆ È≈Ò Í≈√ ’∆Â∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬æÊ∂ ¡Èπ¤∂Á
BDI Á∂ ¡Ë∆È «¬‘ «’√∂ ≈‹ «ÚÙ∂ ˘ ≈‹ √Ì≈ B «Â‘≈¬∆ Ï‘πÓ È≈Ò «¬’ ≈Ù‡∆ Ó‘æÂÚ Á≈ «ÚÙ≈ ¡ÀÒ≈È
√’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ˘ «¬’ √≈Ò Ò¬∆ ’∂∫Á∆ √ø√Á Á∂ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ Á∂ ¡«Ë’≈ ÷∂Â «Úæ⁄ «Ò¡≈ √’Á∆ ˛Õ «¬√∂
Â∑ª ¡Èπ¤∂Á CAB Á∂ ¡Ë∆È «¬√∂ „ø◊ È≈Ò ¿π‘ ’ج∆ Ú∆ ¡«÷Ò Ì≈Â∆ √∂Ú≈ √ø◊«·Â ’ √’Á∆ ˛ ‹ª ÷ÂÓ ’
√’Á∆ ˛Õ «¬‘ «ÚÙ∂ÙÂ≈ √ø«ÚË≈È Á∆ Ò⁄’Ù∆ÒÂ≈ ˘ Á√≈™Á∆ ˛Õ

Í ¡Èπ¤∂Á CFH Á∂ ¡Ë∆È √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ √ØË Ò¬∆ ‘∂· «Ò÷∆ «ÚÚ√Ê≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ :
(A) «˜¡≈Á≈Â √ø«ÚË≈«È’ «ÚÚ√Ê≈Úª «Úæ⁄ √ØË √ø√Á ÚæÒØ∫ ’πÒ ÓÀ∫Ïª Á∆ ÚË∂∂ «◊‰Â∆ È≈Ò ¡Â∂ Ù≈«ÓÒ ÓÀ∫Ïª
Á∂ B «Â‘≈¬∆ Ï‘πÓ È≈Ò ÁØÚª √ÁȪ ÚæÒØ∫ «¬’ √ØË «ÏæÒ Í≈√ ’’∂ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ

(B) ’πfi «ÚÙ∂Ù √ø«ÚË≈«È’ «ÚÚ√Ê≈Úª «Úæ⁄ √ØË Ò¬∆ «¬’ Ï‘π ’·Ø «ÚÚ√Ê≈ ’∆Â∆ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ Í«‘Òª ’πfi
«Ú«Ù¡ª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ «¬’ √ØË ÍÃ√Â≈Ú √ø√Á Á∂ ’πÒ ÓÀ∫Ïª Á∂ Ï‘πÓ ¡Â∂ ‘≈˜ ÓÀÏøª Á∂ B «Â‘≈¬∆ Ï‘πÓÂ
È≈Ò ¡Â∂ ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ÍÃ√Â≈Úª Á≈ Í≈√ ‘؉≈ ˜»∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ Á∂
ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ¡Ë ≈‹ª Á∆¡ª ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈Úª È≈Ò ‘؉≈ ˜»∆ ˛Õ «¬√ „ø◊ È≈Ò √ØË ‘∂· «Ò÷∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ : (i) ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ⁄؉ Á≈ „ø◊ (ii) √øÿ Á∆ ’≈‹Í≈«Ò’≈ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∆ ÷∂Â ‘æÁ (iii) ≈‹
’≈‹Í≈«Ò’≈Úª Á∆ Ù’Â∆ Á∆ ÷∂Â ‘æÁ (iv) √øÿ∆ «È¡≈ Í≈«Ò’≈ È≈Ò √Ïø«Ë ‘æÒ (v) ≈‹ Á∆¡ª ¿πµ⁄ ¡Á≈Òª
È≈Ò √Ïø«Ë ‘æÒ (vi) «ÚË≈«È’ Ù’Â∆¡ª Á∆ Úø‚ (vii) √ø√Á «Úæ⁄ ≈‹ª Á∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ (viii) √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ √ØË
Á≈ „ø◊ ¡Â∂ (ix) √ø«ÚË≈È Á∆ GÚƒ ¡Èπ√»⁄∆Õ

Í ¡√Ò «Úæ⁄ √ø«ÚË≈È Ò⁄’∆Ò≈ «√æË ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «¬√ ◊æÒ Á≈ √ϻ «¬‘ ˛ «’ AIE@ ÂØ∫ B@@E Âæ’ √ø«ÚË≈È
«Úæ⁄ IB √Ø˪ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ ’ª◊√ Á∆ ÍÃÌ≈Ú∆ √«ÊÂ∆ (AIE@-GG), (AIH@-HI) Á∂ ’≈È √ø«ÚË≈È «Úæ⁄
Ú≈Â≈ÚÈ Á∂ ¡Èπ√≈ Í«ÚÂÈ ’∆Â∂ ◊¬∂ ¡Â∂ ’¬∆ √ø’‡ ’≈Ò √«ÊÂ∆¡ª «‹Ú∂∫ «’ Í≥‹≈Ï ¡Â∂ ‹øÓ» Â∂ ’ÙÓ∆
«Úæ⁄ ’∂∫Á∆ Ù≈√È Á≈ √Óª ÚË≈¿π‰ Ò¬∆ Ú∆ ’πfi √Ø˪ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ AIHI «Úæ⁄ ω∆ √ªfi∂ ÓØ⁄∂
Á∆ √’≈ ˘ Ú∆ ¡≈͉∂ Ù≈√È Á∂ «¬’ √≈Ò «Úæ⁄ ⁄≈ √Ø˪ ’È∆¡ª ͬ∆¡ªÕ ‘π‰ Âæ’ √ø«ÚË≈È «Úæ⁄ A@C √Ø˪
Í≈√ ‘Ø ¸æ’∆¡ª ‘È ¡Â∂ HF √Ø˪ «ÏæÒ Í≈√ ’∆Â∂ ‹≈‰ Á∆ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ ‘ÈÕ
H. ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ (Fundamental Rights) : Ì≈◊ III «Úæ⁄ ¡Èπ¤∂Á AB-CE Á∂ ¡Ë∆È Ì≈ Á≈ √ø«ÚË≈È
¡≈͉∂ È≈◊«’ª ˘ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ ÍÃÁ≈È ’Á≈ ˛Õ Ùπ» «Úæ⁄ G ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ √È Í Ï≈¡Á «Úæ⁄
ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª Á∆ ÙÃ∂‰∆ «Úæ⁄Ø∫ (DBÚƒ √ø«ÚË≈«È’ √ØË AIGF È≈Ò) √øÍÂ∆ Á≈ ¡«Ë’≈ ÷ÂÓ ’ «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ¡Â∂
«¬√ Â∑ª ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ª Á∆ √ø«÷¡≈ ÿæ‡ ’∂ F «‘ ◊¬∆ ˛ Í ‘∂’ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ «Úæ⁄ Ï‘π √≈∂ ¡«Ë’≈
¡Â∂ √πÂøÂÂ≈Úª Ù≈«ÓÒ ‘ÈÕ È≈◊«’ª Á∂ F ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈ ‘∂· «Ò÷∂ ‘È :
(i) Ï≈ÏÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈ (¡Èπ¤∂Á AD-AH) [Right to Equality (Article 14-18)] : «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈, ’≈˘È
Á∂ √≈‘Ó‰∂ √≈∂ È≈◊«’ Ï≈Ï ‘ÈÕ «¬√ «Úæ⁄ «’√∂ Ú∆ Â∑ª Á≈ Ì∂ÁÌ≈Ú È≈ ’∆Â∂ ‹≈‰ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’∆Â∆ ◊¬∆

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 11