Page 99 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ Ï‘πÓ æ÷Á∆ Í≈‡∆ ˘ ‘∆ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ Ï‘πÓ ‘ØÚ∂ ª ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈ «ÏæÒ
≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ Í≈√ ‘؉≈ ˜±∆ ‘∆ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ √∆«Ó Íz‰≈Ò∆ Á∆ ’ßÓ ÙÀÒ∆ È∂ Ú∆ Á±√∂ √ÁÈ Á∂
Áπ‘≈¿π‰ Á∆ ̱«Ó’≈ ˘ ¡√Ò «Úæ⁄ «ÈÊz’ ω≈ «ÁæÂ≈ ˛Õ
≈‹ √Ì≈ ¿π‘ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¿π‰ «Úæ⁄ ͱÈ ±Í «Úæ⁄ √ÎÒ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆ ‹Ø √ß«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈Úª È∂ √≈˘ √Ω∫Í∆
√∆Õ √Ë≈‰ ±Í «Úæ⁄ «¬√ È∂ Ì≈ √ßÿ Á∂ ≈‹ª Á∂ ÍzÂ∆«ÈË∆ Á∂ ±Í «Úæ⁄ √ÁÈ ¡Â∂ Ϙπ◊ª Á∂ √ÁÈ Á∆ ̱«Ó’≈
«ÁzÛÂ≈ È≈Ò È‘∆∫ «ÈÌ≈¬∆ ˛Õ ÏÒ«’ «¬√ Á∂ ¿πÒ‡ «¬√ È∂ ÁÒ∆ ∂÷≈Úª ”Â∂ ⁄æÒÁ∂ ‘ج∂ Úß‚∂ ‘ج∂ √ÁÈ Á∆ ̱«Ó’≈
«ÈÌ≈¬∆ ˛ «‹√ «Úæ⁄ ‘∂’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡≈͉≈ ‘∆ Íæ÷ Í∂Ù ’Á≈ ˛Õ «¬√ Á∂ È≈Ò ‘∆ «¬‘ ÒØ’ √Ì≈ ”Â∂ “Ø’”
(Check/Brake) Á∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¿π‰ «Úæ⁄ Ú∆ ¡√ÎÒ «‘≈ ˛Õ È≈Ò ‘∆, ’¬∆ Ú≈ ≈‹ È∂ “Ïπæ„∂” ‹ª “‘≈∆ ÁÒ”
Á∂ ¿πÓ∆ÁÚ≈ª ˘ √ß√Á «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’È Ò¬∆ «¬’ Ó≈◊ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’∆Â≈ ˛Õ ¤Ø‡∂ ⁄؉ ÷∂Â ¡Â∂ ≈‹
«ÚË≈È √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∂ Óª ˘ ≈‹-√Ì≈ «Úæ⁄ «’√∂ «¬’ ¿πÓ∆ÁÚ≈ Á∆ ⁄؉ Á∂ Ò¬∆ √ß’∆‰ «‘æª Ò¬∆ ¡≈√≈È∆
È≈Ò ÷∆«Á¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ

F.D ≈‹ √Ì≈ Á∆ ¿πÍÔØ◊Â≈ (Utility of Rajya Sabha)

«¬√ √æ⁄≈¬∆ Á∂ Ï≈Ú‹±Á «’ ≈‹ √Ì≈ «¬’ ’Ó˜Ø √ÁÈ ˛, Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Íz‰≈Ò∆ «Úæ⁄ √ßÿ∆ √ß√Á Á≈ √‘≈«¬’
¡Â∂ Áπ‘≈¿π‰ Ú≈Ò≈ √ÁÈ ‘؉ Á∂ ’≈È ¡Â∂ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∂ ÓæË «Úæ⁄ «¬’ √ßÍ’-√±Â Á≈ ’ßÓ ’È Ú≈Ò∆
√ß√Ê≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ «¬√ Á≈ √Ê≈È Ó‘æÂÚͱÈ «‘≈ ˛Õ ≈‹ √Ì≈ Á∆ ¿πÍÔØ◊Â≈ Á≈ Úȉ ’Á∂ ‘ج∂ ÓØ«√ ‹ØȘ
(Morris Jones) «Ò÷Á∂ ‘È, ““«¬√ Á∆¡ª «ÂßÈ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È : «¬‘ «¬Ò≈Ú≈ ≈‹È∆«Â’ ÓΩ’∂ «ÁßÁ∆
˛ «‹È∑ª Á∆ Óß◊ «ÚËÓ≈È ˛, «¬‘ √Ò≈‘-ÓÙÚ∂ Ò¬∆ «˜¡≈Á≈ ÓΩ’∂ ¿πÍÒæÏË ’Ú≈™Á∆ ˛ «‹È∑ª Á∆ ’Á∂-’Á∂
˜± ÍÀ∫Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬‘ √∆«Ó «ÚË≈È’ √Óæ«√¡≈Úª Á∂ ‘æÒ Òæ̉ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’Á∆ ˛Õ”” √ßÿ∆ √ß√Á Á∂ ¿πÍÒ∂
√ÁÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ≈‹ √Ì≈ Á∂ Ó‘æÂÚ Á≈ ¡æ◊∂ «Ò÷∂ Âæʪ Á∂ ¡≈Ë≈ ”Â∂ Úȉ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛:
(A) ÔØ◊ «Ú¡’Â∆¡ª Á∆ ÍzÂ∆«ÈË∆ (Representative of Able Persons): Ì≈ Á≈ ≈Ù‡ÍÂ∆ ¡«‹‘∂
«Ú¡’Â∆¡ª «Úæ⁄Ø∫ ≈‹ √Ì≈ «Úæ⁄ AB «ÈÔπ’ ’Á≈ ‘À «‹È∑ª È∂ ’Ò≈, «Ú«◊¡≈È, √≈«‘ ¡Â∂ √Ó≈‹ √∂Ú≈ Á∂
÷∂Â «Úæ⁄ «ÚÙ∂Ù ¿πÍÒæÏË∆¡ª Íz≈Í ’∆Â∆¡ª ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª ÔØ◊ ¡Â∂ ˜Ï∂’≈ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ √ßÿ∆
√ß√Á «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’’∂ ≈Ù‡ ÚæÒØ∫ ¿πÈ∑ª Á∆¡ª √∂Ú≈Úª Á≈ Ò≈Ì ¿π·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
(B) «ÚÙ∂Ù Ù’Â∆¡≈ √Ó∂ ¡Ë-√Ê≈¬∆ √ÁÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ≈‹-√Ì≈ Á∆ ¿πÍÔØ◊Â≈ (Rajya Sabha’s Utility as
a Quasi-permanent House with Special Powers): ≈‹ √Ì≈ «¬’ ¡Ë-√Ê≈¬∆ √ÁÈ ˛ ¡Â∂ ¡≈͉∆
«ÚÙ∂Ù Ù’Â∆¡ª Á∂ ’≈È Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈«È’ Íz‰≈Ò∆ «Úæ⁄ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈™Á≈ ˛Õ ¡Ë-√Ê≈¬∆ √ÁÈ
Á∂ ±Í «Úæ⁄ «¬‘ √«ÊÂ≈ Á≈ √Ø ˛Õ ‹ÁØ∫ ÒØ’ √Ì≈ Ìß◊ ‘Ø ¸æ’∆ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù ’ßÓ ¡≈ ‹≈Ú∂ «‹Ú∂∫ «’ «’√∂ ≈‹
«Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ Ù≈√È Á≈ √Óª ÚË≈¿π‰≈ ‘ØÚ∂ ‹ª √ß’‡’≈Ò∆È √Ó∂∫ Á∆ ÿØÙ‰≈ Á∆ ÓȘ±∆ Á∆ ˜± ‘ØÚ∂, ¿π√
√Ó∂∫ ≈‹ √Ì≈ ÂØ∫ ÓȘ±∆ Ò¬∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ Ó¬∆ AIIA «Úæ⁄ ‘«¡≈‰≈ «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ Ù≈√È Á≈ √Óª ÚË≈¿π‰
Á∆ ÓȘ±∆ Íz≈Í ’È Á∂ Ò¬∆ ÁØ «ÁÈ Á≈ ≈‹ √Ì≈ Á≈ «ÚÙ∂Ù ¡«ËÚ∂ÙÈ ÏπÒ≈«¬¡≈ «◊¡≈ √∆Õ BA Ó¬∆ AIIA
˘ √≈Ï’≈ ÍzË≈È ÓßÂ∆ Ùz∆ ≈‹∆Ú ◊ªË∆ Á∂ ÁπÌ≈◊ ͱÈ ¡Â∂ Áπ÷Á≈¬∆ ’ÂÒ Á∂ ’≈È ⁄؉ Íz«’«¡≈ ͱ∆ ‘؉
«Úæ⁄ ‘ج∆ Á∂∆ ’≈È «¬‘ Ï‘π ˜±∆ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ «¬√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ≈‹ √Ì≈ √‘≈«¬’ √ÁÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ú∆ ’ßÓ
’Á∆ ˛Õ «¬‘ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ’ßÓ’≈ ‘Ò’≈ ’Á∆ ˛ «’™«’ «ÚÚ≈Á-«‘ ¡Â∂ ’πfi ‘Ø «ÏæÒ Í«‘Òª ≈‹ √Ì≈
«Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª «ÏæÒª ˘ Áπ‘≈¿π‰ Ú≈Ò∂ √ÁÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ú∆ ’ßÓ ’Á∆ ˛Õ √ß«ÚË≈È Á∆ √ØË
Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ ¡Â∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ Â∂ ¿πµÍ-≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ⁄؉ «Úæ⁄ «¬‘ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ Ï≈Ï ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈™Á∆ ˛Õ
«Î «¬√ Á∂ ’ØÒ ¡Èπ¤∂Á BDI ¡Â∂ CAB Á∂ ¡Ë∆È «ÚÙ∂Ù Ù’Â∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ ’≈È ≈‹ √Ì≈ «Ïz«‡Ù ‘≈¿±√ ¡≈Î
Ò≈‚˜ Á∂ Ï≈Ï ◊Ω‰ ‹ª «ÈÊz’ √ÁÈ È‘∆∫ ˛Õ

(C) ≈‹ √Ì≈ Á∆ ̱«Ó’≈ (Rajya Sabha’s Role): √ß«ÚË≈È Ò≈◊± ’È √Ó∂∫ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‘π‰ Âæ’ ≈‹ √Ì≈ √ßÿ∆
√ß√Á Á∂ Á±√∂ √ÁÈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ·∆’ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈™Á∆ ˛Õ AIGG-GI Á∂ ÁΩ≈È «¬√ È∂ ÒØ’ √Ì≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂
◊¬∂ ’πfi «ÏæÒª/Íz√Â≈Úª ”Â∂ Ø’ Ò◊≈¿π‰ ”Â∂ ‹ª⁄ ’È Á∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆Õ «¬√ √Ó∂∫ ÁΩ≈È ≈‹ √Ì≈ «¬’

92 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY