Page 244 - DPOL102_INDIAN_POLITICAL_SYSTEM_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAC: √øÿ-≈‹ √ÏøË-«ÚË≈È’, ÍÃÙ≈√«È’ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ≈‹È∆Â∆

√ÓÊ’ª «Úæ⁄ «ÚÚ≈Á ‘؉ ’≈È Ì≈Â∆ √ßÿ∆ Íz‰≈Ò∆ Á≈ Ú≈Â≈Ú‰ ’¬∆ Ú≈ ‡’≈¡ Ú≈Ò≈ Ï«‰¡≈ «‘≈ ˛ È؇
«‹√ «Úæ⁄ ’¬∆ ‰≈¡ ÷∂Â ¡Â∂ ÓπæÁ∂ ÓΩ‹±Á ‘∂ ‘ÈÕ ’πfi Óπæ÷ ‰≈¡Í±È Óπæ«Á¡ª ‹ª ÷∂Âª Á≈ √ß÷∂Í «ÚÙÒ∂Ù‰
‘∂· «Ò÷∂ ±Í «Úæ⁄ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ≈‹ Óπæ÷ ±Í «Úæ⁄ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª Á∂ √Ïß˪ Ú≈Ò∂ √≈«¡ª ÷∂Âª «Úæ⁄ ’∂∫Á∆
«ÍÂzÚ≈Á (Central Paternalism) «ÚπæË ¡≈Ú≈˜ ¿π·≈™Á∂ ‘∂ ‘È-
A. ≈‹√Ú Á∂ √Ø ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √ÏßË (Revenue Resources and Financial Relations): Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È ÚæÒØ∫
’∆Â∆ ◊¬∆ «ÚæÂ∆ √ت Á∆ Úß‚ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √Ïß˪ Á∆ Íz‰≈Ò∆ ‰≈¡ ÍÀÁ≈ ’È Ú≈Ò∂ Óπæ÷ ÷∂Â ‘∂ ‘ÈÕ ≈‹
¡≈͉∂ ÿæ‡ √ت ’≈È ¡Â∂ ’ Ò≈◊± ’È Á∂ √∆«Ó ÷∂Â ’≈È ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √ßÿ ”Â∂ «ÈÌ √ÓfiÁ∂ ‘∂
‘ÈÕ ¿π‘ √‘≈«¬Â≈ ≈Ù∆ Ò¬∆ ¡Â∂ ’ª È≈Ò ‘؉ Ú≈Ò∆ ¡≈ÓÁÈ Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Ò¬∆ √ßÿ ÚæÒØ∫ «¬’æ·∂ ’∆Â∂ ◊¬∂ ’ª
”Â∂ «ÈÌ ‘∂ ‘ÈÕ ‹Á«’ √ß«ÚË≈È ÚæÒØ∫ «ÈË≈« ≈‹ª Á∂ «ÚæÂ∆ √ت ”Â∂ √ßÿ Á≈ ’ج∆ ÍzÂæ÷ ’߇ØÒ È‘∆∫ ‘πßÁ≈
Í √ßÿ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ≈‹ª ”Â∂ ¡ÍzÂæ÷ „ß◊ª È≈Ò ÁÏ≈¡ Í≈ «‘≈ ˛Õ ““√ßÿ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ≈‹ª ˘ «ÚæÂ∆ √Ïß˪ Á∂ Ó≈ÓÒ∂
«Úæ⁄ «¬√ ˘ √ÓÊÈ ÒÀ‰ Ò¬∆ Ӌϱ ’Á≈ «‘≈ ˛Õ”” «‹√ „ß◊ È≈Ò ≈‹ª ˘ √‘≈«¬Â≈ ≈Ù∆ «ÁßÁ∂ √Ó∂∫ ’∂∫Á∆
√’≈ ÚæÒØ∫ «ÚÚ‘≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛, ¿π‘ Ú∆ ≈‹ª «Úæ⁄ ÍzÂ∆«’«¡≈ ÍÀÁ≈ ’È Á≈ Ó‘æÂÚͱÈ √Ø «‘≈
˛Õ ≈‹ «¬√ ˘ ¿πÈ∑ª Á∆ √Ú≈Ô ”Â∂ ◊ßÌ∆ ÍzÂ∆ÏßË √ÓfiÁ∂ ‘∂ ‘ÈÕ ¿π‘ ≈‹ «¬æÊ∂ ’∂∫Á «Úæ⁄ √æÂ≈±Û ÁÒ ÂØ∫
«¬Ò≈Ú≈ ’¬∆ ‘Ø ÁÒ √æÂ≈ «Úæ⁄ ‘πßÁ≈ ˛, ¿πµÊ∂ Á∆ «√Î √’≈ ‘∆ ¡≈ÓÁÈ Á∆ Úß‚ ¡Â∂ √‘≈«¬Â≈ ≈Ù∆ Á∆ Íz≈ÍÂ∆
Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ ’∂∫Á Á∆ Íæ÷Í≈ ͱÈ Íz«ÚÂ∆ ¡Â∂ ÓÂ∂¬∆ Óª Ú≈Ò∂ «ÚÚ‘≈ Á∆ «Ù’≈«¬Â ’Á∆ ˛Õ Íπ≈‰∂ √Ó∂∫
«Úæ⁄ ¡ªË≈ ÍzÁ∂Ù «Úæ⁄ ¡ÀµÈ. ‡∆. ≈Ó≈ ≈˙, Íæ¤Ó∆ Ïß◊≈Ò «Úæ⁄ ‹ØÂ∆ Ï√±, ’È≈‡’ «Úæ⁄ ≈Ó «¥ÙÈ ‘∂◊Û∂,
Â≈«ÓÒÈ≈‚± «Úæ⁄ ’π‰≈«ÈË∆ È∂ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ’ª◊√ ÚæÒØ∫ Ù≈«√ ’∂∫Á ÚæÒØ∫ ¿πÈ∑ª È≈Ò √Ïß«Ë ≈‹ª «Úæ⁄ Íæ÷Í≈Â
ͱÈ Íz«ÚÂ∆ ¡ÍÈ≈¿π‰ «ÚπæË ¡≈Ú≈˜ ¿π·≈¬∆ √∆Õ ≈‹ √’≈ª Á∆ «¬‘ Ò◊≈Â≈ «Ù’≈«¬Â ‘∆ ˛ «’ ’∂∫Á
«Úæ⁄ √æÂ≈±Û ÁÒ ÚæÒØ∫ ÁÒ∆ «‘æª Ò¬∆ ¡≈͉∆ ¿πµÂÓ «ÚæÂ∆ Ù’Â∆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛Õ ÔØ‹È≈
ω≈¿π‰ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ≈‹ª ’ØÒ ’ج∆ √Ú≈ÔÂÂ≈ È‘∆∫ ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª ˘ √ßÿ ”Â∂ «ÈÌ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ
≈‹ª ˘ √ت ¡Â∂ √‘≈«¬Â≈ ≈Ù∆ Á∆ Úß‚ ’Á∂ √Ó∂∫ ÔØ‹È≈ ¡≈ÔØ◊ ¡Â∂ «Úæ ¡≈ÔØ◊ √Ë≈‰ ±Í «Úæ⁄ ’∂∫Á∆
«ÈÁ∂Ùª ”Â∂ ‘∆ ⁄æÒÁ∂ ‘∂ ‘ÈÕ Ï≈˜≈∆ ’˜∂ ÂØ∫ ‘؉ Ú≈Ò∆ ¡≈͉∆ ¡≈ÓÁÈ Á≈ H@ ÂØ∫ I@ ÍzÂ∆Ù Ì≈◊ ’∂∫Á
ÚæÒØ∫ æ«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ Ï≈’∆ A@ ÂØ∫ B@ ÍzÂ∆Ù Ì≈◊ ≈‹ª Á∂ Ò¬∆ ¤æ‚ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Ùz∆ÓÂ∆ ¡±‰ ⁄≈ÒÈ Á∂
¡Èπ√≈, ““Ì≈Â∆ √ßÿ Á∆ ≈‹ª ”Â∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ «ÚæÂ∆ ‹’Û ˛Õ Á∂Ù Á∂ «ÚæÂ∆ √Ïß˪ «Úæ⁄ ’∂∫Á ‘∆ ¡≈Ë≈̱ ÎÀ√Ò≈
’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π‘∆ ¡÷∆Ò∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ”” ≈‹ª ÚæÒØ∫ «Ú’≈√ ÔØ‹È≈Úª ˘ ·∆’ ¡Â∂ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆ „ß◊ È≈Ò Ò≈◊± ’È
Ò¬∆ «˜¡≈Á≈ «ÚæÂ∆ √ت ¡Â∂ «˜¡≈Á≈ «ÚæÂ∆ √Ú≈ÔÂÂ≈ Á∆ Óß◊ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¿π‘ √ßÿ ˘ ’ª ÂØ∫ ‘؉ Ú≈Ò∆
’πæÒ √’≈∆ ¡≈ÓÁÈ «Úæ⁄Ø∫ ≈‹ª Á≈ ’∂ÚÒ BE ÍzÂ∆Ù ‹ª «¬√ ÂØ∫ Ú∆ ÿæ‡ «‘æ√≈ ‘؉ È≈Ò È≈≈˜ ‘∂ ‘ÈÕ Á±√∂
Í≈√∂ √ßÿ √’≈ ÚÂÓ≈È «ÚÚ√Ê≈ ˘ ·∆’ ·«‘≈™Á∆ ‘∆ ˛ ¡Â∂ ≈‹ª ”Â∂ ¡≈͉∂ √Ø ◊À-¿πÂÍ≈ÁÈÙ∆Ò
«ÈÚ∂Ùª ”Â∂ Ò◊≈¬∂ ¡Â∂ ¡≈͉∂ √ت Á∂ ¬∂’∆’È «Úæ⁄ ¡ÔØ◊Â≈ Á∂ «ÚÚ‘≈ Á≈ «¬Ò˜≈Ó Ò◊≈™Á∆ ˛ ‹Ø ≈‹ª
Á∂ «ÚæÂ∆ ◊À-«˜ßÓ∂Ú≈∆ ÌÍ» «ÚÚ‘≈ ˘ Íz◊‡ ’Á≈ «‘≈ ˛Õ «¬‘ Ú∆ «Ú⁄≈ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛ «’ ’∂∫Á ”Â∂
√ßÿ Á∂ ÍzÙ≈√È ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ¡ßÁ±È∆ √πæ«÷¡≈, ¡ßÁ±È∆ ¡Â∂ «ÚÁ∂Ù∆ ’«˜¡ª Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’È, ÌØ‹È ¡Â∂ ÷≈Áª
”Â∂ «ÁæÂ∆¡ª ‹≈‰ Ú≈Ò∆¡ª ¤±‡ª √«‘ Á∂Ù Á∆ æ«÷¡≈ Á∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬√ Â∑ª √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª «Ú⁄’≈
√’≈∆ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √ت Á∆ Úß‚ «Úæ⁄ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √Ïß˪ «Úæ⁄ ‰≈¡ Ï«‰¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ

B. ≈‹Í≈Ò Á∆ ̱«Ó’≈ (Role of Governor) √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ√≈ ≈‹Í≈Ò Á∆ ÁØ‘∆ ̱«Ó’≈ «ÈÙ«⁄ ’∆Â∆
◊¬∆ ˛ ≈‹ «Úæ⁄ √ßÿ Á∂ ¬∂‹ß‡ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ¡Â∂ ≈‹ Á∂ √ß«ÚË≈«È’ Óπ÷∆¡≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄Õ ¡≈͉∆ Í«‘Ò∆ ̱«Ó’≈
Á∂ ¡Èπ√≈ ≈‹Í≈Ò ÌØ√∂ÔØ◊ ω≈™Á≈ ˛ «’ ≈‹ √’≈ √ß«ÚË≈«È’ «ÚÚ√Ê≈Úª Á∂ ¡Èπ√≈ ’ßÓ ’∂Õ «¬√
Á∂ È≈Ò-È≈Ò ’∂∫Á Á∂ ¡«Ë’≈ª Á∆ æ«÷¡≈ Ò¬∆ Ú∆ ’ßÓ ’Á≈ ˛Õ ¿π√ Á∆ ¡«‹‘∆ ̱«Ó’≈ «√Î ¿π√ ˘ ≈‹
√’≈ Á∆ «ÁzÙ‡∆ «Úæ⁄ √ÓæÊ Ï‰≈ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ ≈‹Í≈Ò ˘ «ÈÔπ’ ’È Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ «¬√ √ÏßË «Úæ⁄ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √ßÿ∆ ’Àϫȇ Á∆ √Ò≈‘ ”Â∂ «ÚÚ‘≈ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ÈÂ∆‹∂
Ú‹Ø∫ ≈‹Í≈Ò ’∂∫Á «Úæ⁄ ¡Ë∆«¥Â ÁÒ Á≈ ¬∂‹ß‡ ω ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹Í≈Ò Á∂ ¡‘πÁ∂ Á∆¡ª ≈‹È∆«Â’ «ÈÔπ’Â∆¡ª
’∂∫Á ÚæÒØ∫ ≈‹È∆«Â’ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ ≈‹ª Á≈ ≈‹Í≈Ò Ï‰≈ «ÁßÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ ’πfi ≈‹Í≈Òª Á∆ Íæ÷Í≈ ͱÈ
Íz«ÚÂ∆ «¬‘ √≈∂ √ßÿ ¡Â∂ ≈‹ª «Ú⁄’≈ ‡’≈¡ ÍÀÁ≈ ’È Ú≈Ò∂ ’≈’ ‘∂ ‘ÈÕ ≈‹ Á∂ √ß«ÚË≈«È’ Óπ÷∆¡≈
Á∂ ±Í «Úæ⁄ ’ßÓ ’Á∂ √Ó∂∫ ≈‹Í≈Ò «√Î √ßÿ √’≈ ¡Â∂ ≈‹ √’≈ «Ú⁄’≈ ≈‹È∆«Â’ ÷∂‚ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ
‘Ø ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛Õ «¬‘ «ÚÙ∂Ù ’’∂ ¿πÁØ∫ ‘πßÁ≈ «‘≈ ˛ ‹ÁØ∫ ≈‹ √’≈ ¿π√ ÁÒ Á∆ ‘ØÚ∂ ‹Ø ’∂∫Á «Úæ⁄ √æÂ≈ ”⁄

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 237