Page 341 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ ¡«‹‘∂ ÌΩ«Â’ Í«ÚÂÈ Á≈ «ÚØË ’Á∂ ‘È, «‹È∑ª È≈Ò ¿πÈ∑ª Á∂ ¡≈«Ê’ ÓÂÒϪ ˘ Ëæ’≈ Í‘πß⁄‰
Á≈ ‚ «‘ßÁ≈ ˛Õ
E. Ùz∆ ¡≈◊ÏÈ Á≈ «¬‘ ’«‘‰≈ Ú∆ Ù≈«¬Á ·∆’ È‘∆∫ ˛ «’ ÌΩ«Â’ √ß√«¥Â∆ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ¡æ◊∂ ÚæËÁ∆ ˛ ¡Â∂
◊À-ÌΩ«Â’ √ß√«’zÂ∆ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ Íæ¤Û∆ «‘ßÁ∆ ˛Õ ’Á∆-’Á∆ «¬√ Á∂ ¿πÒ‡ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂
ÂΩ ”Â∂, √Ó≈‡ ¡ÙØ’ Á≈ ¡«‘ß√≈ ¡Â∂ ÔπæË Ø’Ø Á≈ √ßÁ∂Ù ¡æ‹ «¬ßÈ∂ √≈Òª Ï≈¡Á Ú∆ ¡Í‰≈«¬¡≈ ‹≈
«‘≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‡ ¡ÙØ’ „≈¬∆ ‘˜≈ √≈Ò Í«‘Òª ‘∆ ¿πÍØ’Â «Ú⁄≈ª ˘ Í∂Ù ’È «Úæ⁄ √ÎÒ ‘ج∂Õ
«¬√ ¡Ê «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á∂ «Ú⁄≈ ÌΩ«Â’ √ß√«¥Â∆ ÂØ∫ ’≈Î∆ Í«‘Òª ‘∆ ¡æ◊∂ ÚæË ¸æ’∂ √ÈÕ
F. «¬√ √ÏßË «Úæ⁄ ¡ß«ÂÓ, Í ¡«Â Ó‘æÂÚͱÈ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ ◊À-ÌΩ«Â’ √ß√«¥Â∆ ÂØ∫ Íæ¤Û ◊¬∆ ˛
‹ª È‘∆∫, «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ’È≈ Ú∆ ¡Ω÷≈ ˛ «’™«’ √ß√«¥Â∆ Á∂ ÁØȪ Ì≈◊ª Á∆ Íz«’Â∆ ˘ È≈͉ Á≈ ’ج∆
√Ì Á∂ Óßȉ Ú≈Ò≈ ÍÀÓ≈È≈ ‘∆ È‘∆∫ ˛Õ
¿πÍØ’Â ¡Ë≈ª ”Â∂ ‘∆ √ÚÙz∆ ÓÀ’≈«¬Ú ¡Â∂ Í∂‹ (Maclver and Page) Á≈ ’ÊÈ ˛ «’ Ùz∆ ¡≈◊ÏÈ ˘
√ß√«¥«Â’ Á∂∆ Á≈ «√˪ «¬ßÈ≈ «Ú√Ê≈ ¡Â∂ √Ò ˛ «’ ¿π√ È≈Ò ¿π√ Á∆ «ÚÚ‘≈«’Â≈ ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
«¬√ Ò¬∆ ‹∂’ ’πfi ‘æÁª ˘ Ó≈ÍÁ∂ ‘ج∂ «¬√ «√˪ ˘ ¡√∆∫ ’ßÓ «Úæ⁄ «Ò¡≈¬∂ ª ¿π√ Á∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò √Ó≈«‹’
‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ÍÀÁ≈ ‘؉ Ú≈Ò∆¡ª Úæ÷-Úæ÷ ¡√ßÂπÒÈ Á∆¡ª √«ÊÂ∆¡≈ ˘ √Ófi‰≈ √Ò ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ

√Ó≈«‹’ ¡øÂ È≈Ò √Ïß«Ë Ë≈È≈
(Other Concept Related to Cultural Lag)
Ùz∆ ¡≈◊ÏÈ È∂ ¡≈͉∂ √ß√«¥«Â’ ¡øÂ Á∂ «√˪ «Úæ⁄ «’‘≈ ˛ «’ ÌΩ«Â’ ◊À-ÌΩ«Â’ √ß√«¥Â∆ Á∆ ¿πÓ∆Á Â∂˜
◊Â∆ È≈Ò ÂÏÁ∆Ò ‘πßÁ∆ ‘À ¡Â∂ ◊À-ÌΩ«Â’ √ß√«¥Â∆ ÂØ∫ «Íæ¤∂ «‘ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ ˘ √ß√«¥«Â’ Á∂∆ ‹ª ÍÙ⁄≈ÔÈ
’«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ «√˪ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’Á∂ ‘ج∂ √ÚÙz∆ ÓÀ’≈¬∆Ú ¡Â∂ Í∂‹ È∂ «Ò«÷¡≈ ˛ «’ Ùz∆ ¡≈◊ÏÈ Á∂
«√˪ Á≈ «¬’ ÁØÙ «¬‘ ˛ «’ ¿πÈ∑ª È∂ √ß√«¥«Â’ ¡øÂ ÙÏÁ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ Íz«’«¡≈
«Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ √≈∆ Â∑ª Á∂ ¡√ßÂπÒÈ ¡Â∂ ¡√Óß‹√Ô Á∂ Ò¬∆ ’∆Â≈ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ ·∆’ ÍzÂ∆ ȑ∆∫ ‘πßÁ≈
˛Õ «¬√ Ò¬∆ √ÚÙz∆ ÓÀ’≈«¬Ú ¡Â∂ Í∂‹ È∂ Úæ÷-Úæ÷ ‘≈Ò≈ª «Úæ⁄ ÍÀÁ≈ ‘؉ Ú≈Ò∂ ¡√ßÂπÒÈ ˘ √ÍæÙ‡ ’È Á∂
Ò¬∆ Úæ÷-Úæ÷ ÙÏÁª Á≈ √πfi≈¡ «ÁæÂ≈ ˛ «‹√ Á∆ √ß÷∂Í «Ú¡≈«÷¡≈ ‘∂· «Ò÷∆ ‘À :
A. ÍzØ¿πÁÔØ«◊’ ¡øÂ(Technological Lag)- √ÚÙz∆ ÓÀ’≈¬∆Ú ¡Â∂ Í∂‹ Á∂ ¡Èπ√≈ «¬√ ÙÏÁ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¿π√
√ßÂπÒÈ Á∂ Ò¬∆ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ‹Ø ÍzØ¿πÁÔØ«◊’ Íz«’«¡≈ Á∂ «’√∂ ÍÃ√Í √ÏßË∆ Ì≈◊ ÂØ∫ ÍÀÁ≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¿π√ Á∂
’≈È √≈∆ ¿πÂÍ≈ÁÈ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ π’≈Ú‡ Í‘πß⁄∂Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ «ÓæÒ «Úæ⁄ ß◊∆È ’æÍÛ∂ ˘ ÏÈ≈¿π‰ Á∆
√≈∆ Íz«’«¡≈ ˘ ÒÀ Ò˙Õ «¬√ √≈∆ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ ’¬∆ ¿πµÍ-Íz«’«¡≈ (sub-processes) ‘È, «‹Ú∂∫ ’Â≈¬∆,
Ïπ‰≈¬∆ ß◊≈¬∆ ¡≈«Á-¡≈«ÁÕ ‹∂’ «¬√ √≈∆ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ √≈≈ ’ßÓ Âª ÓÙ∆È È≈Ò ‘Ø «‘≈ ˛ Í ß◊≈¬∆ Á≈
’ßÓ ‘æÊ È≈Ò ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ˛ ª «¬‘ ÓßÈ∆ ‘ج∆ ◊æÒ ˛ «’ ß◊≈¬∆ Á≈ ’ßÓ Á±√∂ ‘Ø ’ßÓª È≈ÒØ∫ Ë∆Ó∆ ◊Â∆ È≈Ò
‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ Á∂ ÎÒ√±Í ß◊≈¬∆ Á≈ ’ßÓ Íæ¤Û ‹≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ √≈∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ «Úæ⁄ π’≈Ú‡ Í‘πß⁄∂◊∆ ‹ª Á∂ ‘ØÚ∂◊∆Õ
¡«‹‘∆ Íz√«ÊÂ∆¡ª ˘ ‘∆ ÍÃØ¿πÁÔØ«◊’ ¡øÂ ’«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ
B. ÍÃØ¿πÁÔØ«◊’ ÍzÂ∆ØË (Technological Restraint)-«¬√ ÙÏÁ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¿πµÊ∂ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «‹æÊ∂
Í«‘Òª ÂØ∫ √«Ê ‹ª √Ê≈«Í «‘æª ˘ æ«÷¡≈ Á∂ Ò¬∆ «˜¡≈Á≈ ’πÙÒ ÔßÂª, √≈ËȪ ‹ª «ÚË∆¡ª Á∂ Íz⁄ÒÈ Á≈
«ÚØË ’∆Â≈ ‹≈Ú∂∂Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ¡æ‹-’æÒ∑ Ì≈Â∆ «ÓæÒª Á∂ Ó˜Á± ¡«ÌÈÚ∆’È (Rationalisation) Á≈
«ÚØË ’Á∂ ‘È, «’™«’ ¿π‘ «¬‘ È‘∆∫ ⁄≈‘πßÁ∂ «’ ’≈÷≈«È¡ª ‹ª «ÓæÒª «Úæ⁄ ¡«‹‘∆¡ª ÓÙ∆Ȫ Ò◊≈¬∆¡ª ‹≈‰
«‹È∑ª «Úæ⁄ «Ó‘È Á∆ Ï⁄ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ Ï‘π ÿæ‡ Ó˜Á±ª Á∆ ˜± ÍÚ∂Õ Á±√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, Ó˜Á± Ú◊ ¡≈͉∂
√Ê≈«Í «‘æª Á∆ æ«÷¡≈ Á∂ Ò¬∆ «˜¡≈Á≈ ’πÙÒ ÔßÂª ‹ª √≈ËȪ Á∂ Íz⁄ÒÈ Á≈ «ÚØË ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª
ͱ‹‰ ÔØ◊ Ï≈ͱ È∂ Ú∆ Ì≈ÂÚ≈√∆¡ª «Úæ⁄ ≈Ù‡∆¡Â≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ˘ ‹≈«◊à’È Á∂ Ò¬∆ ⁄÷∂ È≈Ò ’æÂ∂ ’æÍÛ∂
‹ª ÷≈Â∆ Á≈ Íz⁄≈ ’∆Â≈Õ «¬√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ¿πÈ∑ª È∂ ÓÙ∆È È≈Ò Ï‰∂ ’æÍÛ∂ Á≈ «ÚØË ’∆Â≈Õ «¬‘ ÓßÈ∆ ‘ج∆ ◊æÒ
˛ «’ ÓÙ∆È ⁄÷∂ ÂØ∫ «’Â∂ «˜¡≈Á≈ ’πÙÒ ÔßÂ ˛ Í «¬‘ ’πÙÒ ÔßÂ Á≈ «ÚØË «¬’ «ÈÙ«⁄ «‘æ Á∆ ͱÂ∆
Á∂ Ò¬∆ ¡Â∂ ‹ÈÂ≈ «Úæ⁄ ≈Ù‡∆¡Â≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ÎÀÒ≈¿π‰ Á∂ Ò¬∆ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ˘ ÍÃØ¿πÁÔØ«◊’
ÍzÂ∆ØË ’«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ

334 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY