Page 36 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñC: ¡≈Ëπ«È’ ¡≈«Ê’ «ÚÚ√Ê≈Úª

F. √Ó≈‹Ú≈Á∆ ◊∆Ï ¡Â∂ ¡Ó∆ Á∂ «Ú⁄’≈ ÷≈¬∆ ˘ Íπæ‡ ’∂ ¡≈«Ê’ Ï≈ÏÂ≈ «Ò¡≈¿π‰≈ ¡Â∂ ’«·È≈¬∆ È؇
ÿæ‡ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛Õ
G. √Ó≈‹Ú≈Á Á∂Ù «Úæ⁄ ËøÈ Á∆ √‘∆ Úø‚ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛Õ

C.E.B √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ÍÃ’≈ (Types of Socialism)
√Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ¡æ‹ ¡È∂’ª »Í Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ ‘ Á∂Ù È∂ ¡≈͉∆ √π«ÚË≈ ¡Èπ√≈ ¿π√ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ’’∂
¡≈͉∂ ‘∆ „ø◊ È≈Ò √Ó≈‹ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’∆Â∆ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‘∆ √∆. ¡ÀµÓ. ‹ØÛ ’«‘øÁ∂ ‘È, √Ó≈‹Ú≈Á «¬’ ¡«‹‘∂
‡ØÍ∆ Á∂ √Ó≈È ˛, «‹√ Á∆ ¡«¥Â∆ «Ú◊Û ¸æ’∆ ˛, «’™«’ ‘ «Ú¡’Â∆ «¬√ ˘ Í«‘ÈÁ≈ ˛ (Socialism is like a
hat, which has lost its shape, because everybody wears it)Õ ’πfi ÒØ’ ’«‘øÁ∂ ‘È, √Ó≈‹Ú≈Á «◊«◊‡ Úª◊
ø◊ ÏÁÒÁ≈ ˛ ª ’πfi Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ «¬‘ Ù∂ÙÈ≈◊ Úª◊ Ó»ø‘ Ú≈Ò≈ ˛Õ √ÍÙ‡ ˛ «’ √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ¡æ‹ ¡È∂’ª
»Í Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È Í «¬È∑ª «Úæ⁄ √«‘’≈∆ √Ó≈‹Ú≈Á, ≈‹ √Ó≈‹Ú≈Á, Ó≈’√Ú≈Á √Ó≈‹Ú≈Á, √πÍ«È¡ª Ú≈Ò∂
ÒØ’ √Ó≈‹Ú≈Á, √«ÓÙ‡Ú≈Á∆ √Ó≈‹, ÍË≈ÂøÂ’ √Ó≈‹, √≈ÓÚ≈Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á, «Ó‘ÈÂ∆ √øÿÚ≈Á, Î∂Ú∆¡ÈÚ≈Á,
ÙÃ∂‰∆ √øÿÚ≈Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á ¡≈«Á ÍÃÓπæ÷ ‘È, «¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ’πfi Á≈ ¡√ƒ «¬æÊ∂ √ø÷∂Í «Úæ⁄ Úȉ ’ª◊∂-
A. √’≈∆ √Ó≈‹Ú≈Á (Co-operative Socialism)- «¬√ Â∑ª Á∂ √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄ Ó˜Á» ¡≈͉∆ √’≈∆
√øÓÂ∆¡ª ω≈ ’∂ ¿πÁÔØ◊ª Á≈ √ø⁄≈ÒÈ ’Á∂ ‘È, ¿π‘ ÷πÁ ¿πÁÔØ◊ Á∂ Ó≈«Ò’ Ú∆ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ Ó˜Á»
Ú∆Õ «¬√ Â∑ª Á≈ √Ó≈‹Ú≈Á √’∂∫‚∆È∂Ú∆¡≈ «Úæ⁄ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
B. ≈‹ √Ó≈‹Ú≈Á (State Socialism)- «¬√ «Úæ⁄ ≈‹ ˘ Ïπ≈¬∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ È≈ ÓøÈ ’∂ ¿πµÂÓ Úø‚ Á∆
«ÚÚ√Ê≈ ’È Ú≈Ò∆ √ø√Ê≈ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ √≈ËȪ Á≈ ≈Ù‡∆’‰ ’
«ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛, ≈‹ ˘ «¬’ ’«Ò¡≈‰’≈∆ √ø√Ê≈ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, «Ú¡’Â∆ ˘ ≈‹ Á∂ «¬’ ¡ø◊ Á∂
»Í «Úæ⁄ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ ÍË≈ÂøÂ «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ ’Á≈ ˛, √πÂøÂÂ≈ ¡Â∂ Ï≈ÏÂ≈
«Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á≈ ¡Ë≈ Ú◊ √øÿÙ È‘ƒ, √◊Ø∫ Ú◊ √«‘ÔØ◊ ÓøÈÁ≈ ˛Õ
C. Î∂Ï∆¡ÈÚ≈Á (Fabianism)- Î∂Ï∆¡ÈÚ≈Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á ˘ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ¡Â∂ ÍË≈ÂøÂ∆ „ø◊ È≈Ò «Ò¡≈¿π‰
«Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ ’Á∂ ‘È, ¿π‘ ¥ªÂ∆ ¡Â∂ ÷»È Ú‘≈¿π‰ «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ È‘ƒ æ÷Á∂Õ Î∂Ï∆¡ÈÚ≈Á Á≈ ¿πÁ∂Ù
˜Ó∆È ¡Â∂ ¿πÁÔØ◊ «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ ÓπÈ≈¯∂ Á≈ Ò≈Ì √≈∂ √Ó≈‹ ˘ Í‘πø⁄≈¿π‰≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ Î∂Ï∆¡ÈÚ≈Á∆
’¬∆ „ø◊ ¡ÍÈ≈¿π‰ Á≈ √πfi≈¡ «ÁøÁ∂ ‘È, «‹Ú∂∫- (i) ’øÓ Á∂ ÿø‡∂, «Ú‘Ò≈, «ÏÓ≈∆, «È¿»ÈÂÓ Ó˜Á»∆,
√¯≈¬∆ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ È≈Ò √Ïø«Ë ’≈˘È ω≈¿π‰≈, (ii) √Ú‹È’ Ú√»¡ª ”Â∂ √’≈ Á≈ ’ø‡ØÒ
√Ê≈«Í ’È≈, (iii) ¿πÂ≈«Ë’≈ «Úæ⁄ ÍÃ≈Í ‘؉ Ú≈Ò∆ √øÍÂ∆ ”Â∂ ’ Ò◊≈¿π‰≈ ¡≈«ÁÕ
D. ÍË≈ÂøÂ’ √Ó≈‹Ú≈Á (Democratic Socialism)- «¬√ ˘ «Ú’≈√Ú≈Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ì≈ «Úæ⁄ «¬√∂ ÍæÁÂ∆ ˘ ¡Í‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬‘ Í»ø‹∆Ú≈Á Á∆ ʪ ”Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ Ò¬∆
˜Ø ¡Â∂ «‘ø√≈ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò ˘ ·∆’ È‘ƒ ÓøÈÁ≈Õ «¬‘ «¬È∑ª Á∆ ʪ ”Â∂ ÙªÂ∆Í»È ¡Â∂ √ø«ÚË≈«È’
Â∆«’¡ª ˘ ¡Í‰≈¿π‰ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ≈ ˛Õ
E. «Ó‘ÈÂ-√øÿÚ≈Á (Syndicalism)- «Ó‘ÈÂ-√øÿÚ≈Á ˘ ÍÃ∆Ì≈«Ù ’Á∂ ‘ج∂ ‘≈Ï «Ò÷Á∂ ‘È, ““ÚÂÓ≈È
Ôπæ◊ «Úæ⁄ «Ó‘ÈÂ-√øÿÚ≈Á ÂØ∫ Ì≈Ú ¿πÈ∑ª ¥ªÂ∆’≈∆¡ª Á∂ «√˪ª ¡Â∂ ÍÃØ◊≈Óª ÂØ∫ ˛ ‹Ø Í»ø‹∆Ú≈Á
˘ ÷ÂÓ ’È ¡Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’È Ò¬∆ ¿πÁÔØ«◊’ √øÿª Á∆ ¡≈«Ê’ Ù’Â∆ Á≈
«¬√Â∂Ó≈Ò ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ÈÕ”” «Ó‘ÈÂ-√øÿÚ≈Á∆ ≈‹ Á∂ «ÚπæË ‘È, «’™«’ ¿π‘ ≈‹ ˘ Í»ø‹∆ÍÂ∆¡ª
Á≈ ÁØ√ ¡Â∂ Ó˜Á»ª Á≈ «ÚØË∆ ÓøÈÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÒØ’ √øÿÙ ¡Â∂ ¥ªÂ∆ «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ æ÷Á∂ ‘È ¡Â∂
ÍË≈ÂøÂ Á∂ «ÚØË∆ ‘ÈÕ «¬‘ ≈‹ √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ È‘ƒ ‘ÈÕ
F. ÙÃ∂‰∆ √Ó≈‹Ú≈Á (Guild Socialism)- ÙÃ∂‰∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ Í»ø‹∆Ú≈Á Á∂ «ÚπæË ‘ÈÕ «¬‘ √Ó»‘ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆
Á∆ √πÂøÂÂ≈ Á∂ Ó‘æÂÚ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¿πÁÔØ◊ª «Úæ⁄ √ÚÙ≈√È ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á≈
ÍÃÏøË ¡Â∂ ’ø‡ØÒ ≈‹ ÚæÒØ∫ È‘ƒ ⁄≈‘πøÁ∂Õ «¬‘ √Ê≈È’ ÍæË ”Â∂ ’«Ó¿»È √Ê≈«Í ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘È,
«‹È∑ª «Úæ⁄ ¿πÂÍ≈Á’ª ¡Â∂ ¿πÍÌØ◊Â≈Úª Á∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ ‘ØÚ∂Õ

√Ú-ÓπÒª’‰ (Self Assessment)
÷≈Ò∆ Ê≈Úª ÌØÕ
A. Í»ø‹∆Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ÓπÁ≈ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ ÒÀ‰-Á∂‰ √ÏøË∆ ................. «ÚÚ√Ê≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆
˛Õ
B. Ú√»¡ª Á∂ Ú∆«ÈÔÓ Ò¬∆ Í»ø‹∆Ú≈Á «Úæ⁄ ................ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
C. √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆◊ «‘æ Á∆ ¿πÓ∆Á ...................... ˘ ÚË∂∂ Ó‘æÂÚ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 29