Page 103 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ «¬È∑ª Úæ÷-Úæ÷ ¿πÍ≈Úª Á≈ «Ó«Ò¡≈-‹π«Ò¡≈ ÈÂ∆‹≈ «¬‘ √∆ «’ Íæ¤Û∂ ‘ج∂ ≈‹ª È∂ ¡≈͉∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ◊π¡≈ «ÁæÂ∆Õ
«¬‘ ≈‹ ¡≈͉∂ È≈◊«’ª Ò¬∆ È≈ ª ¡≈͉∆ Ó˜∆ È≈Ò ’≈˘È ω≈ √’Á∂ √È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿πÈ∑ª ˘ Ò≈◊» ’
√’Á∂ √ÈÕ «¬√∂ Â∑ª Á»√∂ Á∂Ùª È≈Ò √ÏøË Ï‰≈¿π‰ ¡Â∂ ¡øÂ≈Ù‡∆ ’≈˘È Á∂ ¡Ë∆È Ï≈ÏÂ≈ Á∂ ¡«Ë’≈
ÂØ∫ Ú∆ «¬È∑ª ˘ Úªfi≈ ’ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ «¬È∑ª Á∂Ùª «Úæ⁄ ’≈˘È «ÈÓ≈‰ ¡Â∂ ’≈ÔÚÔÈ Á≈ ’øÓ √≈Ó≈‹Ú≈Á∆
Á∂Ùª È∂ ¡≈͉∂ ¡Ë∆È ÒÀ «Ò¡≈ ¡Â∂ «¬‘ ¿πÍ«ÈÚ∂Ù √≈Ó≈‹ Á≈ «¬’ ¡«Èæ÷Û∑Úª ¡ø◊ ω ◊¬∂Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂
ÂΩ ”Â∂ «Ïë‡Ù ¿πÍ «ÈÚ∂ÙÚ≈Á Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ «¬æÊ∂ Ì≈ Á≈ Ï‘π Úæ‚≈ Ì≈◊ «√æË∂ «ÏÇ∂È Á∂ ¡Ë∆È ‘Ø «◊¡≈Õ
Ì≈ Á∆¡ª ‘Ø «¡≈√ª Á∂ «ÚÁ∂Ù∆ √ÏøË Ú∆ Úæ÷-Úæ÷ √øË∆¡ª È≈Ò ¿πÈ∑ª ’ØÒØ∫ ÷Ø‘ Ò¬∂ ◊¬∂Õ ⁄≈‘∂ «¬È∑ª Á∂Ù∆
«¡≈√ª ˘ ¡≈͉∂ ¡øÁÒ∂ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ √Úæ¤Â≈ ÍÃ≈Í √∆, «Î Ú∆ ¡≈«÷’≈ ¿π‘ «ÏÇ∂È Á∂ ’ø‡ØÒ «Úæ⁄
√∆ ¡Â∂ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ È‘ƒ √ÈÕ
«¬√∂ Â∑ª AI@A «Úæ⁄ ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ «’¿»Ï≈ Á«Ó¡≈È ‘Ú≈È≈ √øË∆ È≈Ò «’¿»Ï≈ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ¡Â∂ «¬√ Á∂
È≈◊«’ª Á∂ ‹∆ÚÈ ¡Â∂ √øÍÂ∆ Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ ¡Ó∆’≈ ˘ Á÷Ò¡øÁ≈˜∆ ’È Á≈ Í»≈ ¡«Ë’≈ «ÓÒ «◊¡≈Õ
«¬√ √øË∆ È∂ ˜» ÍÀ‰ ”Â∂ «’¿»Ï≈ √’≈ ˘ ¡≈͉∂ ‘æÊ «Úæ⁄ ÒÀ‰ ¡Â∂ ¿π√ Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ÷ÂÓ ’È Á≈ Í»≈
¡«Ë’≈ ¡Ó∆’≈ ˘ Á∂ «ÁæÂ≈Õ

Á»√≈ Ó‘ª ÔπæË ÂØ∫ Ï≈¡Á ’¬∆ ¿πÍ«ÈÚ∂Ùª ˘ ≈‹È∆«Â’ √πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈Í ‘Ø ◊¬∆ ¡Â∂ «√˪’ ÂΩ ”Â∂ «¬‘
√≈∂ Á∂Ù ¡≈͉∆¡ª ‘æÁª «Úæ⁄ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ¡ÀÒ≈È «ÁæÂ∂ ◊¬∂Õ ‘≈Òª«’ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄Ø∫ ’¬∆ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ „ø◊ È≈Ò
Ù≈√È ’È Á∂ ÔØ◊ Ú∆ È‘ƒ √ÈÕ ¡«‹‘≈ «¬√ Ò¬∆ ‘Ø«¬¡≈, «’™«’ (i) √πÂøÂÂ≈ Ï‘π √≈∂ Á∂Ùª ˘ «¬’æ·∆
«ÓÒ∆ ¡Â∂ (ii) ⁄≈‘∂ ¿π√ Á∆ Ù≈√È «ÚÚ√Ê≈ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ È‘ƒ √∆, «‹√ Á∂ Ï≈Ú‹»Á «’√∂ Ú∆ √πÂøÂ Á∂Ù ”Â∂ ’ج∆
«ÚÁ∂Ù∆ Ù’Â∆ Ù≈√È È‘ƒ ’ √’Á∆ √∆, ÂÁ ÔπæË ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬æÊ∂ ¿πÍ«ÈÚ∂ÙÚ≈Á «ÚØË∆ Ò«‘ È∂ ’¬∆ Á∂Ùª ˘
√πÂøÂ ω≈ ’∂ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ω≈«¬¡≈ ˛, ¿πµÊ∂ ¡øÂ≈Ù‡∆ ÍæË ”Â∂ ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È ÁØ Ó‘ª
Ù’Â∆¡ª Á∂ »Í «Úæ⁄ ¿πÌ∂ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª È∂ √ø√≈ Á∂ Á∂Ùª Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È Ò¬∆ ÈÚ∆¡ª ‰È∆Â∆¡ª
Á∆ ⁄È≈ ’∆Â∆Õ
B. ÍÃÌ»√æÂ≈ ¡Â∂ √À«È’ ◊πæ‡ÏøÁΔ (Sovereignty and Power Blocs)

Á»√∂ Ó‘ª ÔπæË ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡øÂ≈Ù‡∆ ≈‹È∆Â∆ Á≈ «¬’ Ó‘æÂÚ ÈÂ∆‹≈ √∆, «¬ø◊ÒÀ∫‚ ¡Â∂ Îê√ Á≈ √≈Ó≈‹Ú≈Á∆
Ù’Â∆¡ª Á∂ »Í «Úæ⁄ ÷≈ÂÓ≈ ¡Â∂ ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È Á≈ Ó‘ª Ù’Â∆¡ª Á∂ »Í «Úæ⁄ ¡øÌÕ «¬√ «Úæ⁄
«¬æÊ∂ ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ Íæ¤Ó∆ Ô»Í ¿πÁ≈Ú≈Á∆-Í»ø‹∆Ú≈Á∆ Á∂Ùª Á∂ «‘æª Á∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ ’ ‘∂ √È, ¿πµÊ∂ √ØÚ∆¡Â
Ô»È∆¡È È∂ Í»Ï Ô»Í∆ √≈ÓÚ≈Á∆ Á∂Ùª ¡Â∂ ⁄∆È «Úæ⁄ ¿πÌ∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √≈ÓÚ≈Á∆ ≈‹ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ √øÌ≈Ò∆Õ
¡Ó∆’≈ ¡Â∂ »√ «Úæ⁄ √ÏøË ¿πÚ∂∫ ª »√∆ ¥ªÂ∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ «Ú◊Û ◊¬∂ √È, ÍÃø» Á»√∂ Ó‘ª ÔπæË ÂØ∫ Ï≈¡Á
«ÚÙÚ ≈‹È∆Â∆ Á≈ ÍÃÌ»ÂÚ ‹Ó≈¿π‰ Ò¬∆ ÓÂÌ∂Á ¡≈͉∆ ¡≈÷∆ ¤Ø‘ª Âæ’ Í‘πø⁄ «◊¡≈Õ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ’πfi ‘∆
√≈Òª «Úæ⁄ «¬È∑ª ÁØÚ∂∫ Ó‘ª Ù’Â∆¡ª Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ¡øÂ≈Ù‡∆ ÍæË ”Â∂ √ø√≈ Á∂ «˜¡≈Á≈Â Á∂Ù ÁØ ◊π懪
«Úæ⁄ Úø‚Á∂ «Á÷≈¬∆ Á∂‰ Òæ◊∂Õ Ó‘ª Ù’Â∆¡ª Á∆ «¬√ ÍÃÂ∆√ÍÁ≈ È∂ Ù∆ ÔπæË (Cold War) ˘ ‹ÈÓ «ÁæÂ≈ ‹Ø «’
¡√Ò «Úæ⁄ «¬È∑ª ÁØÚª Á∂Ùª ÚæÒØ∫ √≈∂ √ø√≈ ˘ ÁØ ◊π懪 «Úæ⁄ Úø‚‰ Á∆ ⁄≈Ò √∆Õ «¬È∑ª ÁØÚª ◊π懪 Á∂ ≈‹ √Ó»‘ª
Á«Ó¡≈È ’¬∆ Â∑ª Á∂ √À«È’ √ÓfiΩÂ∂ ‘ج∂, «‹Ú∂∫ È≈‡Ø (NATO), √∆‡Ø (CEATO), √À∫‡Ø (ENTO), Ú≈√≈ ÍÀ’∂‡
(Warsaw Pact) ¡≈«ÁÕ «¬È∑ª √ÓfiΩ«Â¡ª È∂ ≈Ù‡ ≈‹ª Á∆ ÍÃÌ»√æÂ≈ ”Â∂ ÍÃÂ∆’»Ò ÍÃÌ≈Ú Í≈«¬¡≈Õ
«¬È∑ª Ó‘ª Ù’Â∆¡ª Á∆ ◊πæ‡Ï≈˜∆ È∂ ÙªÂ∆ Á∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ Ú∆ √À«È’ √ø◊·È ˘ ‘∆ È‘ƒ ÚË≈«¬¡≈, ÏÒ«’ ≈‹È∆«Â’
¡Â∂ ÍÃÙ≈√«È’ «È¡≈Ù« Á∆ «¬’ ¡«‹‘∆ Íë’«¡≈ ˘ ¿πÂÙ≈‘ «ÁæÂ≈, «‹√ «Úæ⁄ ◊πæ‡ Á∂ ‘∂’ ≈Ù‡ Á∂ √À«È’
¡Â∂ ¡√À«È’ «‘æ ¡≈÷∆ ÂΩ ”Â∂ Ó‘ª Ù’Â∆ Á∂ «‘æ ͫ‘Ò Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ Á∂ È≈Ò ‹πÛ ◊¬∂Õ Úæ÷-Úæ÷ ≈Ù‡
≈‹ª ÂØ∫ «È«Ó ‘∂’ ◊πæ‡ ’¬∆ Â∑ª Á∆¡ª ÁØ-Íæ÷∆ ¡Â∂ Ï‘πÍæ÷∆ √øË∆¡ª ¡Â∂ √ÓfiΩ«Â¡ª Á∆ ÓπÙ«’Ò Íë’«¡≈
”Â∂ ¡Ë≈« ˛, «‹Ú∂∫ √À«È’ ¡æ«‚¡ª Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ¡Â∂ √ø⁄≈ÒÈ, √ÀÈ≈Úª Á∆ «ÈÔπ’Â∆, √øÔπ’ √À«È’ ¡«Ì¡≈√,
‘«Ê¡≈ª Á∆ ÷∆ÁÁ≈∆, ÍÃÓ≈‰» ‘«Ê¡≈ª Á≈ ¿πÂÍ≈ÁÈ ¡Â∂ æ÷-÷≈Ú ¡≈«Á, ‹Á «’ Úæ÷-Úæ÷ √øË∆¡ª ¡Â∂
√ÓfiΩÂ∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ÍÃÌ»√æÂ≈Ë≈∆ ≈‹ª ÚæÒØ∫ ’∆Â∂ ◊¬∂ √È, ÂÁ ¿πÈ∑ª È∂ Ó‘ª Ù’Â∆¡ª Á∂ ◊π懪 Á∂ ¡È∂’ª ≈Ù‡
Á∂ ¡øÁÒ∂ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ Á÷Ò Á≈ ¡«Ë’≈ Á∂ «ÁæÂ≈Õ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ◊πæ‡ Á∂ ≈Ù‡ª Á∆ «ÚÁ∂Ù È∆Â∆ ¿πÈ∑ª Á∂
¡≈͉∂ ≈Ù‡∆ «‘æª ÂØ∫ ’æ‡ ’∂ Ó‘ª Ù’Â∆ Á∂ «‘æª Á≈ Ì≈◊ ω ◊¬∆, ÍÃø» «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘ƒ «’ ◊π懪

96 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY