Page 279 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ Í‘πø⁄≈™Á∂ ‘ÈÕ Ï‘πÒÚ≈Á∆ ÒØ’ÂøÂ Á≈ ¡Ê ˛ «¬’ ¡«‹‘∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈, «‹√ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’
È∆Â∆¡ª Á≈ «ÈÓ≈‰ Úæ÷-Úæ÷ √Ó»‘ª «Úæ⁄ «Ú⁄≈-Ú∆«ÈÔÓ ¡Â∂ ¡≈Í√∆ √Ò≈‘ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘πøÁ∆ ˛ ª «’
’ج∆ Ú∆ √Ó»‘ «ÚÙ∂Ù ‹ª Ú«ÙÙ‡ Ú◊ √’≈ «Úæ⁄ «¬øÈ≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ È≈ ‘Ø ‹≈Ú∂ «’ ¿π‘ ’∂ÚÒ ¡≈͉∆¡ª ‘∆
Óø◊ª ˘ Í»≈ ’È ‹ª ’Ú≈¿π‰ «Úæ⁄ √¯Ò ‘Ø ‹≈Ú∂Õ «¬√ «√˪ ¡Èπ√≈ ≈‹È∆«Â’ Ù’Â∆ √Ó≈‹ Á∂ Úæ÷-Úæ÷
√Ó»‘ª «Úæ⁄ Úø‚∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ ¡Â∂ È∆Â∆-«ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ √≈∂ √ø◊·Èª ¡Â∂ √Ó»‘ª Á∆ «‘æ√∂Á≈∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆
˛Õ √’≈ Á∆¡ª √ø√Ê≈Úª ”Â∂ «’√∂ Ú∆ «¬’ √Ó≈«‹’ Ú◊ Á≈ «¬’æÒ≈ «ÈÔøÂ‰ È‘ƒ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á≈Õ ÍÃ∂√Ê√ Á∂
¡Èπ√≈ Ï‘πÒÚ≈Á∆ ÒØ’ÂøÂ «¬’ ¡«‹‘∆ √Ó≈«‹’-¡≈«Ê’ «ÚÚ√Ê≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ≈‹ Á∆ Ù’Â∆ √Ó≈‹ Á∂
¡È∂’ª ¡≈͉∂ √Ú≈ʪ Ú≈Ò∂ √Ó»‘ª, «‘ª, √ø◊·Èª ¡Â∂ «¬È∑ª √ÓπÁ≈¬∂¡ª Á∂ ÍÃÂ∆«ÈË∆¡ª «Úæ⁄ Ï≈Ï «ÓÒ-Úø‚
’∂ ÍÃÔØ◊ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ Ï‘πÒÚ≈Á «¬’ ¡«‹‘∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’ Ù’Â∆ √’≈ Á∂ Úæ÷-Úæ÷
√ø◊·Èª «Úæ⁄ Úø‚∆ «‘øÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬‘ √’≈ ¡Â∂ ¡√ø«÷¡≈ «Èæ‹∆ √Ó»‘ª ¡Â∂ «Ú¡’Â∆¡ª «Úæ⁄ √ªfi∂ ÂΩ ”Â∂
ÍÃÔπ’ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ‚πÚ‹ Á∂ ¡Èπ√≈, Ï‘πÒÚ≈Á∆ ÒØ’ÂøÂ ¿π‘ «ÚÚ√Ê≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ «È‰≈ ’∂∫Áª Á∆
Ï‘πÒÂ≈ ‘πøÁ∆ ˛ (There is Plurality of Decision Centres)Õ
ÒØ’ÂøÂ Á∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ ¡Èπ√≈ «Ú¡’Â∆ Á∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ «‘æ√∂Á≈∆ «˜¡≈Á≈Â Ó‘æÂÚÍ»È È‘ƒ
˛, «’™«’ √Ó≈«‹’ «‘æ √Ó»‘ «Ú¡’Â∆ Á∆ «‘æ√∂Á≈∆ Á∆ √≈∆¡ª ’Ó∆¡ª ˘ Í»≈ ’ «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ÒØ’ÂøÂ
˘ Ú∆ ’≈«¬Ó æ÷‰ «Úæ⁄ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡◊ ¡≈͉∂ «‘ª √ÏøË∆ «ÚÿÈ Ú∆ ‘ØÚ∂ ª Ú∆ «‘æ √Ó»‘ ¿πÈ∑ª Á∂
«‘ª Á∆ æ«÷¡≈ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ¡◊ «Ú¡’Â∆ ’ØÒ ¡≈͉∆¡ª Óø◊ª ˘ √’≈ Âæ’ Í‘πø⁄≈¿π‰ Á∂ √≈ËÈ
È‘ƒ ‘È Âª √Ïø«Ë √ÓπÁ≈¬∂ ¡≈͉∂ √ت ˘ «¬’æ·≈ ’’∂ ÒØ’ª Á∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ «‘ª ˘ «¬’æ·≈ ’’∂ È∆Â∆-
ÈÂ∆«‹¡ª Âæ’ Í‘πø⁄≈ √’Á∂ ‘ÈÕ
ÒØ’ÂøÂ Á∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ Á∆ «¬’ ‘Ø Ó≈ÈÂ≈ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ «È‰≈ «Úæ⁄ «’√∂ «¬’ √ø◊·È ¡Â∂ √ø◊·Èª
Á∂ «ÓÒ∂-‹πÒ∂ «’√∂ «¬’ √Ó»‘ Á≈ ¡«Ë’≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ≈Ï‡ ‚≈‘Ò Á∂ ¡Èπ√≈ ÒØ’ÂøÂ ˘ Ù≈√È Á∆ «¬’ ¡«‹‘∆
Íë’«¡≈ Á∂ »Í «Úæ⁄ ÍÃ∆Ì≈Ù≈ «ÁæÂ∆ ‹≈ √’Á∆ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ÿæ‡ «◊‰Â∆ Ï‘πÒÚ≈Á∆ √Ó»‘ Ù≈√È ’Á∂ ‘È, «¬√
Â∑ª Á∂ Ù≈√È ˘ √øÌÚ Ï‰≈¿π‰ Ò¬∆ «¬‘ Ò∂÷’ «¬’ ¡«‹‘∆ ÷πæÒ∑∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ Óø◊ ’Á∂ ‘È, «‹√
«Úæ⁄ ‘∂’ È≈◊«’ ’ØÒ ¡≈͉∂ «‘ª ˘ «¬’æ·≈ ’È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ≈‹È∆«Â’ ÍæË Âæ’ Í‘πø⁄≈¿π‰ Á∂ ’≈˘È∆
¡«Ë’≈ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ √Ø ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÓΩ’≈ «¬√ Ò¬∆ ˜»∆ ˛, «’™«’ «¬‘ «’√∂ Ú∆ ’≈˘È Á∂ Íæ÷
¡Â∂ «ÚØË «Úæ⁄ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∂ √≈ËÈ ÍÃÁ≈È ’Á∂ ‘ÈÕ
ÒØ’ÂøÂ Á≈ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ «¬‘ Ú∆ ÓøÈ ’∂ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ ≈‹È∆Â∆ Á≈ ¿πÁ∂Ù √Ó≈‹ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ √Ó»‘ª Á∂ ÍÃ√Í
«‘ª «Úæ⁄ √Ó≈‹√Ô √Ê≈«Í ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛, «’™«’ «˜¡≈Á≈Â ÒØ’ª «Úæ⁄ Ù≈√È ’È Á∆ √ÓæÊ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆,
‹Á ¿πÈ∑ª ˘ «¬È∑ª √Ó»‘ª Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò ¡≈͉∆ «‘æ Á∆ Í»Â∆ Á≈ ÓΩ’≈ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛ ª ÒØ’ÂøÂ «Ï‘Â
’≈‹ ’ √’Á≈ ˛Õ ÒØ’ª ˘ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’ ¿π‘ Úæ÷-Úæ÷ √Ó»‘ª «Úæ⁄ √◊ÓÂ≈ È≈Ò «‘æ√≈ ÒÀ‰ ¡Â∂ ¡≈͉∂
«‘ª Á≈ √ÍÙ‡ »Í È≈Ò «Ú’≈√ ’ÈÕ
Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ Á≈ ÍË≈ª«Âz’ Íæ÷ ª ‘∆ √πæ«÷¡Â æ«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛, ‹ÁØ∫ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ √Ó»‘ª Á≈
¡√«ÂÂÚ ’≈«¬Ó ‘∂ ¡Â∂ √Ó»‘ª Á∂ È∂Â≈Úª Á∆ ÍË≈ª«Âz’ «ÈÔÓª ÍÃÂ∆ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ ‘∂Õ «¬√ «Úæ⁄ ÍË≈ª«Âz’
«√˪ (Democratic Creed) Á∂ ÍÃÂ∆ ¡≈Ó √«‘ÓÂ∆ Á≈ ‘؉≈ ˜»∆ ˛ ¡Â∂ «¬È∑ª √≈∂ √Ó»‘ª Á∆ ⁄؉ Íë’«¡≈,
√ø◊·Èª Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ ¡Â∂ ‘Ø ÍË≈ª«Âz’ ◊Â∆«ÚË∆¡ª «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ ‘؉≈ ˜»∆ ˛Õ
«’√∂ Ú∆ ≈‹È∆«Â’ √ÓπÁ≈¬∂ «Úæ⁄ Ù’Â∆, ÍÃÌ≈Ú ¡Â∂ ÍÃÂ∆√ÍÁ≈ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ ’∂∫Á ‘πøÁ∂ ‘È, «¬È∑ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
Úæ÷-Úæ÷ Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ È∂Â≈Úª ¡Â∂ √Ó»‘ª «Úæ⁄ «√‘ÂÓøÁ ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ ÒØ’ÂøÂ Á∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ Á≈ ¡Ë≈
˛, «‹Ú∂∫ «’ ¿πµÍ ⁄⁄≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ ÒØ’ÂøÂ Á∂ Ú«ÙÙ‡-Ú◊∆ ¡Â∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ª «Úæ⁄ ¡øÂ ’¬∆ Ú≈
◊π¡≈⁄ ‹ªÁ≈ ˛Õ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ «‹øÈ≈ Ú◊ Á∂ ȘÁ∆’ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ ≈Ï‡ ‚≈‘Ò È∂ ¡≈͉∂
Ï‘πÒÚ≈Á∆-Ú«ÙÙ‡-Ú◊∆ «√˪ «Úæ⁄ ÁØÚª Á≈ «ÚÒÔ ’ «ÁæÂ≈ ˛Õ

‚≈‘Ò ÁΔ “ÍØÒΔ¡≈’Δ” (Dehl’s Polyarchy)
‚≈‘Ò È∂ ¡≈͉∆¡ª Íπ√Â’ª A Preface to Democratic Theory ¡Â∂ Polyarchy «Úæ⁄ ÒØ’ÂøÂ Á∂ ¡«‹‘∂
«√˪ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’∆Â∆ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ¿π√ È∂ √’≈ Á∂ Ú«ÙÙ‡-Ú◊∆ ⁄«æÂ ¡Â∂ ⁄؉ ÍÃÂ∆√ÍÁ≈ ˘ Ù’Â∆
Á∂ «Ú’∂∫Á∆’‰ Á∆ Ï‘πÒÚ≈Á∆ Ë≈È≈ È≈Ò «ÓÒ≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ

272 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY