Page 283 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ «‘æ√∂Á≈∆ ˘ Ú≈Í√ «Ò¡≈¿π‰≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛, ¡Â∂ √Ú≈Ò ¿πµ·Á∂ ‘È: (i) «‘æ√∂Á≈∆ Á∆ ˜± «’™
˛?¡Â∂ (ii) «¬‘ «‘æ√∂Á≈∆ «’Ú∂∫ ¡Â∂ «’√ ‘æÁ Âæ’ √ßÌÚ ˛Õ ¡≈˙ «¬È∑ª ÍzÙȪ ”Â∂ ⁄⁄≈ ’∆¬∂Õ
«‘æ√∂Á≈Δ ÁΔ¡ª ˜±ª ( Need for Participation)

«‹Ú∂∫ «’ ¿πµÍ ⁄⁄≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘À, «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á≈ ¡Ê ˛ È∆Â∆-«ÈÓ≈‰ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ ‹È√Ë≈‰ Á∆
«‘æ√∂Á≈∆Õ ¿πÁ≈Ú≈Á Á∂ ¡ø«Ì’ Ò∂÷’ ‹∂. ¡Àµ√. «ÓÒ È∂ «¬√ «‘æ√∂Á≈∆ ˘ ÁØ ¡Ë≈ª ”Â∂ «È¡≈√ß◊ ·«‘≈«¬¡≈
√∆: (i) «¬‘ ¡≈Ó ‹ÈÂ≈ ˘ Ù≈√’ª Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ ÂØ∫ Ï⁄≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ (ii) «¬‘ √ßͱÈ ÓÈπæ÷∆ ‹≈Â∆ Á∂ «Ú’≈√
¡Â∂ ¿πµÈÂ∆ Á≈ √≈ËÈ ˛Õ «¬‘ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ¡Â∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ √∆Õ «‹È∑ª È∂ «Ú¡’Â∆ Á∆ «‘æ√∂Á≈∆ ˘
¿πÂÙ≈«‘ ’∆Â≈Õ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ «¬√ «‘æ√∂Á≈∆ ˘ Ú≈Í√ «Ò¡≈¿π‰≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛Õ ’ÀØÒ ÍÀ‡ÓÀÈ Á∂ ¡Èπ√≈,
¡æ‹ Á∂ ÒØ’ÂßÂ «Úæ⁄ √ÚÂßÂ ¡Â∂ Ï≈Ï «Ú¡’Â∆ «ÓÒ‰≈ ÓπÙ«’Ò ‘Ø «◊¡≈ ˛Õ ¡«Ë’≈ª Á≈ √‘∆ ±Í È≈Ò
ÍzÁ≈È ’∆Â≈ ‹≈‰≈ (‘≈Òª«’ «¬‘ È≈-˜±∆ È‘∆∫ ˛) ’ج∆ Ó‘æÂÚ È‘∆∫ æ÷Á≈ ‹∂’ ¿πÈ∑≈ ˘ Ú≈√«ڒ ÍæË ”Â
¡ÓÒ «Úæ⁄ È≈ «Ò¡ªÁ≈ ‹≈ √’∂Õ √πÂøÂÂ≈ Á∂ ¡«Ë’≈ ˘ ’∂ÚÒ ¿πÈ∑ª Ú≈√«ڒ È≈◊«’ √πÂøÂÂ≈Úª ¡Â∂
ÓΩ«’¡ª Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ‹Ø «Ú¡’Â∆ ˘ ≈‹È∆«Â’ ¡Â∂ È≈◊«’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ √◊Ó ÂΩ
”Â∂ «‘æ√≈ ÒÀ‰ Ò¬∆ ¿πÍÒÏæË ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ±√Ø ¡Â∂ «ÓÒ Á∂ «Ú⁄≈ª ÂØ∫ Íz∂‰≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ج∂ ÍÀ‡ÓÀÈ «Ò÷Á∆ ˛ «’ «‘æ√∂Á≈
ÒØ’ÂßÂ ÓÈπæ÷∆ «Ú’≈√ «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ’Á≈ ˛Õ ≈‹È∆«Â’ ’≈‹-’πÙÒÂ≈ ˘ ÚË≈™Á≈ ˛, Ù≈√’ª ¡Â∂ Ù≈«√ª
Á∂ È∂ÛÂ≈ ˘ ÿæ‡ ’Á≈ ˛, √Ó±«‘’ √Óæ«√¡≈Úª Ï≈∂ «⁄ß «‘ßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘≈ √◊Ó È≈◊«’ √Ó±‘ ÍÀÁ≈
’Á≈ ˛ ‹Ø √’≈ Á∂ ’ßÓ «Úæ⁄ «‘æ√≈ ÒÀ‰ Á∂ ’≈«ÏÒ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ‹∂’ ÒØ’ª ˘ «¬‘ ÍÂ≈ ‘ØÚ∂ «’ ÍzÌ≈ÚÙ≈Ò∆
«‘æ√∂Á≈∆ Ò≈ÌÁ≈«¬’ ˛ ª ¿π‘ ˜±∆ ‘∆ √◊Ó ÂΩ ”Â∂ Ì≈◊ ÒÀ‰≈ Í√ßÁ ’È◊∂Õ «¬√∂ Â∑ª ÓÀ’ Î√È Á≈ Ú∆
«¬‘ «Ú⁄≈ ˛ «’ «Ú¡’Â∆ Á∆ √πÂøÂÂ≈ ª ‘∆ ¿π‹≈◊ ‘Ø √’Á∆ ‘À ‹∂’ ¿π√ ˘ ≈‹ Á∂ ’ßÓª «Úæ⁄ ÍzÂæ÷ ±Í
«Úæ⁄ «‘æ√≈ ÒÀ‰ Á≈ ÓΩ’≈ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂Õ
«‘æ√∂Á≈∆ Á≈ «¬’ ‘Ø ÓÂÒÏ ˛ «’ «¬‘ «√æ÷‰ Á∆ Íz«’«¡≈ (Learning Process) ‘ÀÕ «‘æ√∂Á≈ «Ú¡’Â∆ Á∆ √Ø⁄
«Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ’ «ÁßÁ∆ ˛Õ «¬‘ ÒØ’ª ˘ √Ó≈«‹’ ω≈ ’∂ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ÈÚ∂∫ «ÚÙÚ≈√, «ÁzÙ‡∆’؉ ¡Â∂ ÓπæÒª Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ’Á∆ ˛Õ ’πæ’ ¡Â∂ ÓØ◊È Á∂ ¡Èπ√≈ «‘æ√∂Á≈∆ ≈‹È∆«Â’ ’≈‹’πÙÒÂ≈ ˘ ÚË≈™Á∆ ‘À ¡Â∂ «Ú¡’Â∆
˘ ¡≈͉∆¡ª Íz√«ÊÂ∆¡ª «ÈÔø«Âz ’È Á∂ ÔØ◊ ω≈™Á∆ ˛Õ ¡æ‹ Á∂ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ‹ÁØ∫ «’ «Ú¡’Â∆ ÍzÙ≈√«È’
ÓπÙ«’Òª Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ‘≈«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Í≈™Á≈ ˛, «‘æ√∂Á≈∆ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò «È‰≈-«ÈÓ≈‰ «Úæ⁄
«¬‘ Í«ÚÂÈ ¿π√ Á∂ «¬√ ‘≈ ˘ «‹æ Íz≈Í ’È «Úæ⁄ √‘≈«¬’ «√æË ‘Ø √’Á≈ ‘∂Õ «‘æ√∂Á≈∆ È≈Ò √Ú‹È’
«ÚÙ∂ Ï≈∂ «˜¡≈Á≈ √±⁄È≈Úª «ÓÒ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ √Óæ«√¡≈Úª ˘ ‘æÒ ’È Á∂ Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈ª Ï≈∂ √Ø⁄ √’Á∂
‘ÈÕ «‘æ√∂Á≈∆ «Ú¡’Â∆ Á∆ √ÓπÁ≈¬∂’ ¬∂’Â≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ˘ «ÁzÛ ’ √’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¡≈Ëπ«È’ ‹∆ÚÈ Á∂ ‰≈¡
˘ ÿæ‡ ’È «Úæ⁄ √‘≈«¬’ ‘Ø √’Á∆ ‘ÀÕ
«‘æ√∂Á≈∆ Á≈ «¬’ ‘Ø Ò≈Ì «¬‘ ˛ «’ «¬√ ÂØ∫ Ï∂‘Â «È‰∂ Ò¬∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «’ ¿πµÍ ⁄⁄≈ ’∆Â∆ ◊¬∆
‘À, «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ ¡≈Ó «Ú¡’Â∆ Á∆ “«Ú«◊¡≈È∆” Á∂ «ÚπæË Íz«Â«’«¡≈ ˛Õ «¬√ ÒØ’ÂßÂ Á∂ √ÓÊ’ª Á≈
’«‘‰≈ ˛ «’ ¡≈Ó «Ú¡’Â∆ Ú∆ «Ú«◊¡≈È∆ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ ’¬∆ Ú≈ ¡≈Ó «Ú¡’Â∆ «ÈÚ≈«⁄ ÍzÂ∆«ÈË∆¡ª ÂØ∫
⁄ß◊∂ «√æË ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ¡æ‹ Á∂ ¿πÁÔØ«◊’ ¡Â∂ Â’È∆’∆ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ √Ó±«‘’ ÏπæË∆ («Ú¡’Â∆ ÏπæË∆ Á∂ ¿πÒ‡) «˜¡≈Á≈
Â’√ß◊ ˛Õ «Ú¡’Â∆ «‹ßÈ≈ «ÓÒ ’∂ √Ø⁄∂ ¿π∫È≈ ⁄ß◊≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∂ «ÚπæË ¿πµÂÓ √πæ«÷¡≈ Ù’Â∆
Á≈ «Ú’∂∫Á∆’È ‘πßÁ≈ ˛Õ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ «Ú¡’Â∆ ˘ «È≈Ù≈, «ÚÿÈ ¡Â∂ ¡Ò◊≈Ú ÂØ∫ Ï⁄≈¡ √’Á≈ ˛Õ

√ß÷∂Í «Úæ⁄, ÒØ’ÂßÂ Á≈ √≈ «‘æ√∂Á≈∆ «Úæ⁄ ˛Õ ¡≈Ó «Ú¡’Â∆ ˘ «È‰≈-«ÈÓ≈‰ Íz«’«¡≈ Á∂ È≈Ò ‹ØÛ∂ «ÏÈ≈
ÒØ’ÂßÂ «Ú¡Ê ˛Õ

«‘æ√∂Á≈Δ Á∂ ÂΔ’∂ ¡Â∂ ’≈‹ ÷∂Â (Method and Scope of Participation)
‹∂’ «‘æ√∂Á≈∆ Á∆ ˜±∆ Ù ‘À ª √Ú≈Ò «¬‘ ¿πµ·Á≈ ˛ «’ ’≈‹ ’È Ò¬∆ ¡≈Ó «Ú¡’Â∆ Á∂ ’ØÒ Â∆’∂
«’‘Û∂-«’‘Û∂ ‘ÈÕ Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈’ª «Úæ⁄ «‘æ√∂Á≈∆ Á∂ √≈ËÈ ¡Â∂ √∆Ó≈Úª Ï≈∂ ÓæÂÌ∂Á ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹±Á ¡≈Ëπ«È’
ÍË≈ÂøÂ’ Á∂Ùª «Úæ⁄ √≈˘ «‘æ√∂Á≈∆ Á∂ ¡È∂’ª √≈ËÈ Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ’πfi ‘È: √Ê≈È’ ¡Â∂
≈Ù‡∆ ⁄؉ª «Úæ⁄ Ú؇ Á∂‰≈, ⁄؉ª «Úæ⁄ «’√∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ √ÓÊÈ «Úæ⁄ Íz⁄≈ ’È≈, «’√∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ Á≈

276 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY