Page 282 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAD: √Ú‹È’ «‘æ ¡Â∂ ÒØ’ÂøÂ

ÂØ∫ Ï≈¡Á ⁄؉ª «Úæ⁄ Ú؇ Á∂‰ Á≈ ÓΩ’≈ ÒØ’ÂøÂ Á∆ «È¿»ÈÂÓ Ù ˛, ¿πµÊ∂ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂøÂ (Participatory È؇
Democracy) Á∂ «Ú⁄≈’ª Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ «‘æ√∂Á≈∆ Á∂ «Ú¡≈Í’ ÓΩ’∂ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ √Ú»Í ‘∆
ÒØ’ÂøÂ Á≈ √≈ ˛Õ «‘æ√∂Á≈ «√˪ ‹ÈÂ≈ Á∆ «‘æ√∂Á≈∆ ˘ «¬’ ¡≈ÁÙ (¡Ê≈ ÒØ’ª ˘ ≈‹È∆«Â’ ’≈‹
«Úæ⁄ «‘æ√≈ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛) ¡Â∂ «¬’ ÚÍ≈’ ˜±ª (¡Â∂ «¬‘ «‘æ√∂Á≈∆ «’Ú∂∫ ¡Â∂ «’√ ‘æÁ Âæ’ ÒÀ‰∆ ⁄≈‘∆Á∆
˛) ÁØÚª «ÁzÙ‡∆’؉ª ÂØ∫ «È¡≈¿π«⁄ ·«‘≈™Á≈ ˛Õ “«‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ” ÙÏÁ≈ÚÒ∆ Á≈ ÍzÔØ◊ ◊∆’ ≈‹ª ÂØ∫
ÒÀ ’∂ Ó≈’√Ú≈Á∆ ÍzßÍ≈ ÒØ’ÂßÂ Á∂ Ó≈‚Òª È≈Ò ÍzÔØ◊ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ˛, ÂÁ ‘∆ «‹√ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ
Á∂ «√˪ Á∆ ¡√∆∫ «¬æÊ∂ ◊æÒ ’ ‘∂ ‘ª, «¬‘ ÒØ’ÂßÂ Á≈ ÈÚª Ó≈‚Ò ˛ «‹√ Á∆ Ùπ»¡≈ Á≈ «√‘≈ AIF@ Á∂
Ï≈¡Á ’πfi Ú≈ÓÍøÊ∆ Ò∂÷’ª ˘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «√˪ Ú≈ÓÍ≥Ê∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ⁄æÒ ‘∆¡ª ⁄⁄≈Úª
ÒØ’ÂßÂ Á∂ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ ¡Â∂ Ó≈’√Ú≈Á∆ «√˪ª Á∂ ¡Ëπ∂͉ ¡Â∂ AIF@ Á∂ Ï≈¡Á Ô±Í ¡Â∂ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄
¿πÌ∆ ≈‹È∆«Â’ ¿πÊÒ-ÍπÊÒ ¡Â∂ «Ú«Á¡≈Ê∆ ¡ßÁØÒȪ Á∂ ÔÂȪ Á≈ «Ó«Ò¡≈ ‹π«Ò¡≈ ÈÂ∆‹≈ ˛Õ ÒØ’ÂßÂ Á∂
«¬√ Ó≈‚Ò «Úæ⁄ ’¬∆ Ò∂÷’ª Á≈ ÔØ◊Á≈È ˛, Ízß± Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ «¬√ ˘ «ÂßÈ Ò∂÷’ª Á∂ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘
‘È ÓÀ’Î√È, ’ÀØÒ ÍÀ‡ÓÀÈ ¡Â∂ ÍØÒ≈Ș∂Õ «¬«Â‘≈«√’ «ÁzÙ‡∆’؉ È≈Ò «¬‘ «√˪ ÈØ«‹’ Áπ¡≈≈ ÍÃ√≈«Â
’≈˘È∆ ÒØ’ÂßÂ (Legal Democracy) Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ √Ê≈«Í ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ‘≈Òª«’ B@Ú∆ √Á∆ Á∆ ¸‰ΩÂ∆ Á≈
√≈‘Ó‰≈ ’È Ò¬∆ ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ ˘ «¬’ √‘∆ ¡Èπ«’«¡≈ Óß«È¡≈ ˛Õ ‹ÁØ∫ «’ «¬√ Ó≈‚Ò Á∂
«√˪ ¡Â∂ «ÚÚ‘≈ ‘≈Ò∂ ’≈Î∆ √∆«Ó ‘ÈÕ
«‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á∂ «√˪ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ‘∂· «Ò÷∂ ¡Ë≈ª ”Â∂ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛:
(i) «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ ’∆ ˛?
(ii) «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á∆¡ª ˜±ª
(iii) «‘æ√∂Á≈ Á∂ Â∆’∂ ¡Â∂ ’≈‹ ÷∂Â

(iv) «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
(v) «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª

«‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ ’Δ ˛? (What is Participatory Democracy?)
«‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á≈ «Ú’≈√ ÒØ’ÂßÂ Á∂ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ¡Â∂ Ï‘πÒÚ≈Á∆ «√˪ª Á∂ «ÚπæË ÍzÂ∆«’«¡≈ Á∂ ÈÂ∆‹∂
Ú‹Ø∫ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ ‹È√Ë≈‰ Á≈ “Ú«ÙÙ‡” ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È∆¡ª (Experts) Á∂ «ÚπæË «¬’ ØÙ≈ «Ú¡’Â∆
π
∂
˛Õ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ¡Â Ï‘ÒÚ≈Á∆ «√˪ª «Ú⁄ «È‰≈-«ÈÓ≈‰ ˘ ’fi «Ú«◊¡≈È∆¡ª ¡Â √Ó‘ª Á≈ «¬’-¡«Ë’≈
æ
±
∂
π
ω≈ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ ¡≈Ó ‹ÈÂ≈ ˘ «¬È∑ª ˘ ¸‰È Á≈ «¬’ √≈ËÈ ˛Õ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ «È‰≈-«ÈÓ≈‰ Á∆ «¬√
Ù’Â∆ ˘ «˜¡≈Á≈ √ÓÂ≈Ú≈Á∆ ¡Ë≈ª ”Â∂ ÷Û∑≈ ’È≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛Õ ≈‹ Á∂ «ÈßÂ ÚËÁ∂ ‘ج∂ ’≈‹ ÷∂Â Á∂ √≈‘Ó‰∂
«Ú¡’Â∆ Á∆ ¡√ÓÊ ¡Â∂ «È‰≈-«ÈÓ≈‰ Íz«’«¡≈ Á≈ ’πfi ÿæ‡ «◊‰Â∆ ÒØ’ª Âæ’ «¬’æ·≈ ‘Ø ‹≈‰≈-«¬È∑ª ÁØ
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª È∂ ¡«‹‘∂ ’¬∆ ¡øÁØÒȪ ˘ ‹ÈÓ «ÁæÂ≈ «‹È∑ª Á≈ ¿πÁ∂Ù ¡≈Ó ÒØ’ª ˘ «È‰≈-«ÈÓ≈‰ ÍzÂæ÷ ±Í «Úæ⁄
Ù≈«ÓÒ ’È≈ √∆Õ Ï≈ÏÂ≈ ¡Â∂ Ï‘πÓÂ-Ù≈√È «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ æ÷Á∂ ‘ج∂, «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ «È‰≈-«ÈÓ≈‰
Íz«’«¡≈ ˘ √Ê≈È’ ÍæË Âæ’ Í‘πß⁄≈ ’∂ ≈‹È∆«Â’ Ï≈ÏÂ≈ Á≈ «Ú√Ê≈ ’È≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛Õ ’πæ’ ¡Â∂ ÓØ◊È Á∂
¡Èπ√≈, «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ˛: (i) «È‰≈-«ÈÓ≈‰ Íz«’«¡≈ Á≈ «Ú’∂∫Á∆’È ’È≈ ª «’ «¬√
˘ ¿πÈ∑ª ÒØ’ª Âæ’ «Ò¡ªÁ≈ ‹≈ √’∂ ‹Ø «¬È∑ª ÎÀ√«Ò¡ª ÂØ∫ «√æË∂ ÍzÌ≈«Ú ‘πßÁ∂ ‘È, ¡Â∂ (ii) «È‰≈-«ÈÓ≈‰ «Úæ⁄
¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ «√æË∆ «‘æ√∂Á≈∆Õ
«‘æ√∂Á≈∆ Íz‹≈ÂßÂ ÍzßÍ≈◊ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ «Ú⁄≈ ˘ √Ú∆’≈ ’Á≈ ˛ «’ ÒØ’ÂßÂ ’∂ÚÒ √’≈ Á≈ √Ú±Í ‘∆
È‘∆∫ ˛ ÏÒ«’ ¡≈ÂÓ-«Ú’≈√ Á∂ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ Á≈ «¬’ √≈ËÈ Ú∆ ˛Õ «¬‘ «Ú’≈√ ’∂ÚÒ «‘æ√∂Á≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄
‘∆ √ßÌÚ ‘Ø √’Á≈ ˛-«¬’ ¡«‹‘≈ √Ó≈‹ ‹Ø √Ó±«‘’ √Óæ«√¡≈Úª Á≈ «Ë¡≈È æ÷Á≈ ˛ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ «ÁzÙ‡∆’؉
ÂØ∫ ¡«‹‘≈ √◊Ó È≈◊«’ √Ó±‘ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’Á≈ ˛ ‹Ø Ù≈√È Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ «ÈßÂ «‘æ√≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬‘
√Ó≈‹ Á∆¡ª Ó‘æÂÚͱÈ √ß√Ê≈Úª «Úæ⁄ È≈◊«’ª Á∆ ÍzÂæ÷ «‘æ√∂Á≈∆ «Úæ⁄ «ÚÙÚ≈√ ’Á≈ ˛, ≈‹È∆«Â’ ÁÒª ˘
‘Ø «˜¡≈Á≈ «˜ßÓ∂Ú≈ ¡Â∂ ÷πæÒ∑≈ ω≈¿π‰≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛, «¬’ ¡«‹‘∆ Óπ’ √ß√Ê≈ÂÓ’ Á∆ √πæ«÷¡≈ ’È≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛
«‹√ «Úæ⁄ «‘æ√∂Á≈∆ Á∂ ÈÚ∂∫ √Ú±Íª Á≈ ÍzÔØ◊ √ßÌÚ ‘Ø √’∂, «’™«’ «‘æ√∂Á≈ ÒØ’ÂßÂ ‹È√Ë≈‰ Á∆ ≈‹È∆«Â’

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 275